ВЫВУЧАЕМ
БЕЛАРУСКІ ПРАВАПІС: ПРАКТЫКУМ
Тэма: правапіс –н- і –нн- у прыслоўях на –а, -о, -е.
Псіхалагічны настрой.
Цвёрды, цяжкі,
Цемнабровы --
Гэта словы нашай мовы.
Аляксей Якімовіч.
• Якія
словы беларускай мовы вам запомніліся, падабаюцца?
Ствараем
праблемную сітуацыю.
• Як пішам:
страшэнны – страшэнна ці страшэна?
Што трэба ведаць, каб адказаць на гэта пытанне?
Хвілінка
кемлівасці.
Звяртаемся да вучэбнага дапаможніка і разважаем.
Запомніце! У прыслоўях на –а, -о,
-е пішацца адно або два –н-
(н або нн), як і ў прыметніках, ад якіх яны
ўтвораны [5, стар. 139,
“Беларуская мова”].
Прыслоўе страшэнна ўтвораны ад прыметніка страшэнны
з двума н. Значыць, і ў прыслоўі страшэнна
пішацца два нн.
Вырашэнне праблемнай
сітуацыі.
Пішам: страшэнна.
[2, стар.
94, “Беларуская мова”]
Назавіце слова.
Пішам без памылак:
Прадаваць танна,
Глядзець задуменна,
Працаваць … (старанна).
Аляксей Якімовіч.
• Растлумачце правапіс двух н у прыслоўях з верша.
Назавіце слова.
Пішам без памылак:
Сядзець зручна,
Казаць выразна,
Чытаць … (гучна).
Аляксей Якімовіч.
• Растлумачце правапіс аднаго н у прыслоўях з верша.
Працуем са спалучэннямі слоў.
• Са словам
“холадна” прыдумайце спалучэнні слоў з прамым і з пераносным значэннем.
• Ці
з’яўляюцца гэтыя спалучэнні слоў словазлучэннямі?
• Што вам
вядома пра напісанне слова “холадна”?
Для даведкі: на дварэ холадна – холадна аднесціся.
Фізкультхвілінка.
На столі, на сцяне вачыма намалюйце прыгожыя спалучэнні
літар н, нн, потым напішыце беларускае слова “досвіткам” і лагодна
ўсміхніцеся, прывітайце яго, добрае і ласкавае.
Скорагаворка.
Нечакана
і раптоўна -- сінонімы (Аляксей Якімовіч).
• Якая
арфаграма паўтараецца ў словах скорагаворкі?
Праца з вершам.
Складзіце разбураны нядобрым чараўніком верш Аляксея
Якімовіча.
Маленькая Настуся
Не будзі так рана! –
Сказала ўсхвалявана.
-- Мамачка, матулька!
Адказ: 1 – 4, 2 – 2, 3 – 1, 4 – 3.
• Знайдзіце
ў вершы слова з арфаграмай на вывучанае правіла. Растлумачце яго напісанне.
Сустрэча з
фразеалагізмам.
Назавіце фразеалагізм у вершы Аляксея Якімовіча, які
абазначае “лёгка можна забраць,
прысвоіць”.
Не любіць Мікола
Араць і касіць.
Забірае тое,
Што … .
• Назавіце
ў вершаваным тэксце слова з вывучанай арфаграмай. Растлумачце яго напісанне.
Словы фразеалагізма,
напісаныя наадварот: аннэрд ьцыжял [3, стар. 91,
“Фразеалагічны слоўнік”].
Праца са сказам.
Складзіце скорагаворку са слоў.
Задуменна, глядзець, і, паслядоўна,
казаць, забаронена, не. (Глядзець задуменна і казаць паслядоўна не
забаронена.)
• Растлумачце
правапіс выдзеленых літар.
Узбагачаем мову словам Якуба
Коласа.
Раскрываючы дужкі,
запішыце словы з выбарам літар. Выразна прачытайце вершаваныя радкі Якуба
Коласа.
Міхал… вы лепш спытайце самі
Пра
палясоўшчыка Міхала:
Яго
ўся воласць наша знала,
Ён
быў в(е, я)домы між панамі!
Ды
што паны?! сам князь Антоні,
Я
памятаю, як сягоння,
Не
ра(з, с) з Міхалам меў размову.
І
знаў жа службу леснікову! [4, стар. 26, “Паэмы Я.
Коласа”].
• Раскрыйце сэнс слова “воласць”. (Да 1930 года ніжэйшая
адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка, якая ўваходзіла ў склад павета.) [1, стар. 76, “Тлумачальны слоўнік”].
• Падбярыце
літаратурны адпаведнік да аўтарскага слова “сягоння”. (Сёння.)
• Растлумачце правапіс слова
“сёння”.
Адказы
на пытанні.
• Якія прыслоўі пішуцца з двума н?
• Якія
прыслоўі пішуцца з адным н?
Тэст.
Назавіце словы з адным н у прыслоўях.
1. Спакой..а;
2. бесперапы..а;
3. пяшчот..а;
4. маркот..а;
5. сумле..а;
6. здаў..а;
7. прыбліз..а.
Адказ: 1, 3, 4, 6, 7.
Выкарыстаная
літаратура
1. Баханькоў,
А. Я. Тлумачальны слоўнік беларускай мовы: для сярэдняй школы / А. Я.
Баханькоў, І. М. Гайдукевіч, П. П. Шуба. – 2-е выд., перапрац. і дап. -- Мінск : Нар. асвета, 1972. – 376 с.
2. Валочка, Г. М.,
Язерская С. А. Беларуская мова : Падруч. для 7-га кл. агульнаадукац. шк. з
беларус. мовай навучання. 2-е выд. – Мн. : Нар. асвета, 1998. -- 206 с.:
іл.
3. Гаўрош, Н. В
і інш. Фразеалагічны слоўнік. Для сярэд. школы. Пад рэд. доктара
філалагічных навук Ф. М. Янкоўскага. –
Мн., “Нар. асвета”, 1973. – 352 с.
Перад загал. аўт. : Н. В.
Гаўрош, І. Я. Лепешаў, Ф. М. Янкоўскі.
4. Колас, Я.
Новая зямля; Сымон-музыка : паэмы / Я. Колас. —Мінск : Маст. літ., 1986. — 448
с.
5. Валочка Г. М. Беларуская
мова : вучэб. дапам. для 7-га кл. устаноў агул. сярэд. адук. з беларус. і рус.
мовамі навучання / Г. М. Валочка, В. У. Зелянко, С. А. Язерская. – Мінск : Нац.
ін-т адукацыі, 2020. -- 240 с.
Гэты ўрок (у ім
могуць быць некаторыя змяненні) надрукаваны ў часопісе “Беларуская мова і
літаратура”, чэрвень 2022 года, № 6.
