ВЫВУЧАЕМ
БЕЛАРУСКІ ПРАВАПІС: ПРАКТЫКУМ
Тэма: правапіс
састаўных колькасных лічэбнікаў, якія абазначаюць прыблізную колькасць.
Псіхалагічны настрой.
Святліца, абаронца,
Лыжка, ганаровы --
Гэта словы нашай мовы.
Аляксей Якімовіч.
• Якія
словы беларускай мовы вам запомніліся, падабаюцца?
Ствараем праблемную сітуацыю.
• Выкарыстоўваем для абазначэння прыблізнай колькасці: узважылі грам сто цукерак ці ўзважылі сто грам
цукерак? (1)
• Выкарыстоўваем для абазначэння прыблізнай колькасці: больш за сто цукерак ці больш ста цукерак? (2)
• Выкарыстоўваем для абазначэння прыблізнай колькасці: каля ста
цукерак ці каля сто цукерак? (3)
• Выкарыстоўваем для абазначэння прыблізнай колькасці: сто -- сто пяць цукерак ці сто пяць цукерак? (4)
• Што трэба ведаць, каб адказаць на гэтыя пытанні?
Хвілінка кемлівасці.
Звяртаемся да правіла.
Запамінаем! Каб перадаць значэнне прыблізнай
колькасці, выкарыстоўваюцца:
1) Адваротны парадак слоў. (Грам сто цукерак.)
2) Два лічэбнікі. (Сто-сто пяць цукерак.)
3) Спалучэнне лічэбніка з
прыназоўнікамі пад, з (са), за, каля, да.
(Каля ста цукерак.).
4) Спалучэнні больш(менш) як, больш (менш) за, больш
(менш) чым з лічэбнікамі ў
вінавальным склоне. (Больш за сто цукерак.)
[4, стар. 187, “Беларуская мова”].
• Дапоўніце гэтыя азначэнні адпаведнымі прыкладамі з задання “Ствараем
праблемную сітуацыю”.
[3, стар.
143, “Беларуская мова”]
Назавіце слова.
Пішам без памылак:
Тон пяць грэчкі
І тры тоны агуркоў
Знайшлі каля … (рэчкі).
Аляксей Якімовіч.
• Дакажыце,
што ў вершаваным тэксце ёсць спалучэнне, якое абазначае прыблізную колькасць.
Працуем са спалучэннямі слоў.
• Са
словамі “гадоў пяцьдзесят” прыдумайце спалучэнні слоў з прамым і з пераносным
значэннем.
• Ці
з’яўляюцца гэтыя спалучэнні слоў словазлучэннямі?
• Перабудуйце
спалучэнні, выкарыстаўшы прамы парадак слоў.
Для даведкі: гадоў пяцьдзесят два – гадоў пяцьдзесят з хвосцікам.
Назавіце слова.
Пішам без памылак:
Больш чым дзесяць рыбакоў,
Больш як пяць маракоў
Нам прынеслі сем … (званкоў).
Аляксей Якімовіч.
• Назавіце
спалучэнні, якія абазначаюць прыблізную колькасць. З чаго яны складаюцца?
Скорагаворка.
Менш як сорак не бяру, больш за
дзесяць не лічу (Аляксей Якімовіч.)
• Назавіце
спалучэнні, якія абазначаюць прыблізную колькасць. У якім склоне ўжываюцца ў
гэтых спалучэннях лічэбнікі?
Назавіце слова.
Пішам без памылак:
Каля сямі рублёў,
Каля ста гусакоў,
А яшчэ пяці … (звяроў).
Аляксей Якімовіч.
• Назавіце
спалучэнні, якія абазначаюць прыблізную колькасць. З чаго яны складаюцца?
Назавіце слова.
Пішам без памылак:
Дзве-тры кнігі
прачыталі,
А сто сорак не чыталі,
На калі-небудзь … (адклалі).
Аляксей Якімовіч.
• Назавіце
спалучэнне, якое абазначае прыблізную колькасць. З чаго яно складаецца?
Фізкультхвілінка.
На столі, на сцяне вачыма намалюйце прыгожыя спалучэнні
літар за, каля, да, потым напішыце беларускае слова
“дамавічок” і лагодна ўсміхніцеся, прывітайце яго, добрае і ласкавае.
Праца з вершам.
Складзіце разбураны нядобрым чараўніком верш Аляксея
Якімовіча.
Больш чым сто дубкоў.
Сёння
я паклічу
Мы пасадзім разам
Усіх сваіх сяброў.
Адказ: 1 – 2, 2 – 4, 3 – 3, 4 – 1.
• Ці ёсць у
вершаваным тэксце спалучэнне, якое абазначае прыблізную колькасць?
Сустрэча з
фразеалагізмам.
Назавіце фразеалагізм у вершы Аляксея Якімовіча, якія
абазначае “вызваліцца ад чагосьці цяжкага”.
Каля трох гадзін
Касіў Мацей.
Нарэшце працу гэту
… .
• Якое
спалучэнне выкарыстоўваецца ў вершаваным тэксце для абазначэння прыблізнай
колькасці? Чым яно выражана?
Словы фразеалагізма,
напісаныя наадварот: ўілавз з йэчялп [1, стар. 116, “Фразеалагічны
слоўнік”].
Праца са сказамі.
Складзіце скорагаворкі са слоў.
З, часопісаў, Сымонам, сем-восем, прачыталі. (Сем-восем часопісаў прачыталі з Сымонам.)
• За ,
кіламетры, тры, і, за, крокаў, пяць. (Кіламетры
за тры і крокаў за пяць.)
• Ці
правільна пададзена прыблізная колькасць у скорагаворках?
Узбагачаем мову словам Якуба
Коласа.
Раскрываючы дужкі, запішыце словы з выбарам літар.
Выразна прачытайце вершаваныя радкі Якуба Коласа.
І снуецца думка тая,
Каб паш(і, ы)рыць свой прастор;
Думка ўсюды залятае:
За с(я, е)ло, за хвалі гор
І на хмаркі кіне вока,
Што, як гусанькі, плылі,
Запытае, як далёка
Тое сонца ад зямлі.
Як глыбок той прастор немы,
І ці мерыў
яго хто?
А адкажа па-сваему:
Вёрст напэўна будзе сто!
І яшч(э, е) было чым міла
Тое поле хлапчуку,
Гэта тым, што дзе(т, д) Курыла
Там яго трымаў руку [2, стар. 272, “Паэмы Я.
Коласа”].
• Падбярыце
літаратурныя адпаведнікі да аўтарскаіх слоў “глыбок”, “па-сваему”. (Глыбокі, па-свойму.)
• Раскрыйце сэнс фразеалагізмаў
“кіне вока”, “яго трымаў руку”. (Паглядзіць;
падтрымліваў яго.)
• Раскрыйце сэнс слоў “снуецца
думка”, “немы”. (Непакоіць, не спыняецца; маўклівы.)
• Назавіце ў вершаваным тэксце
спалучэнне, якое абазначае прыблізную колькасць.
Адказы на пытанні.
• Які
парадак слоў выкарыстоўваецца для абазначэння прыблізнай колькасці?
• Якія
спалучэнні выкарыстоўваюцца для абазначэння прыблізнай колькасці?
Тэст.
• Назавіце
спалучэнні, у якіх правільна абазначана прыблізная колькасць.
1. Кілаграмў дзесяць цукру.
2. Менш чым трыццаць.
3. Больш чым мільён.
4. Менш чым дзесяці.
5. Каля васьмі.
6. Крокаў за дванаццаць.
7. За сорак кіламетраў.
Адказ: 1, 2, 3, 5, 6, 7.
Выкарыстаная літаратура
1. Гаўрош,
Н. В і інш. Фразеалагічны слоўнік. Для сярэд. школы. Пад рэд. доктара
філалагічных навук Ф. М. Янкоўскага. –
Мн., “Нар. асвета”, 1973. – 352 с.
Перад загал. аўт. : Н. В.
Гаўрош, І. Я. Лепешаў, Ф. М. Янкоўскі.
2. Колас, Я.
Новая зямля; Сымон-музыка : паэмы / Я. Колас. —Мінск : Маст. літ., 1986. — 448
с.
3. Малажай, Г. М. і
інш. Беларуская мова : Падруч. для 6-га кл. шк. з рус. мовай навучання. /
Г. М. Малажай, З. М. Кавалевіч, С. Р. Рачэўскі. – Мн. : Нар. асвета, 1996.
-- 238 с., [4] л. іл.: іл.
4. Беларуская мова : вучэб. дапам. для 6-га кл. устаноў
агул. сярэд. адук. з беларус. і рус. мовамі навучання / Г. М. Валочка [і інш].
– Мінск : Нац. ін-т адукацыі, 2020. --
240 с.
Гэты ўрок (у ім
могуць быць некаторыя змяненні) надрукаваны ў часопісе “Беларуская мова і
літаратура”, снежань 2021 года, № 12.
