Аляксей Якімовіч
Мая першая кніга. Аповесць “Гордзіеў вузел”
Упершыню
надрукавана:
Якімовіч, Аляксей. Гордзіеў вузел,
альбо нявыдуманыя гісторыі з жыцця Алеся Пятрашкі : аповесць : Для сярэд. шк.
узросту / Аляксей Якімовіч. – Мінск, “Юнацтва”, 1987. – 159 с.
Анатацыя
(кароткі пераказ зместу) кнігі.
Аўтар
аповесці -- настаўнік, яго героі -- школьнікі. Не ўсе яны ўзорныя вучні. Да
такіх належыць і Алесь Пятрашка. Дзеля таго каб абразуміць хлопца, яго
сябры-шасцікласнікі разам з настаўнікам Ільёй Мікалаевічам прыдумваюць гульню,
у якой трэба рассекчы "гордзіеў вузел". І Алесь Пятрашка,
захапіўшыся, бярэцца за вырашэнне гэтай няпростай задачы.
Какейдудлду, альбо Трымай
язык за зубамі
(урывак з аповесці “Гордзіеў вузел”)
Гэта
была хата, але, як відаць, даўно пакінутая гаспадарамі. Комін напаўразбураны,
дах увесь на дзірках, вокны без шыбаў, рамы паламаныя, а вакол -- густы і ўжо,
пэўна, здзічэлы слівоўнік. Было б лепей, каб натрапілі на стог сена: у стозе
цяплей і ўтульней.
Абышоўшы
хату, мы спыніліся каля дзвярэй.
--
Магчыма, тут разбойнікі жывуць! -- занепакоілася Аленка.
--
Не выдумляй, -- засмяяўся я. -- Навошта разбойнікам гэткая разваліна. Іх сюды
сілком не зацягнеш.
Хоць
пасмяяўся з Аленчынага страху, але было трывожна на душы: цемень, здзічэлыя
слівы і, акрамя нас, ніводнай душы вакол. Ніводнай? А хто яго ведае, што там,
за дзвярыма гэтай разваленай хаты... Ніякавата, шчыміць на душы.
--
Думаеш, няма разбойнікаў? -- азвалася Аленка. -- Можа, зойдзем?
Я
моцна таўхануў нагою нізенькія, збітыя з дошак дзверы. Яны, рыпнуўшы,
расчыніліся.
--
Прашу, -- паказаў рукою сябрам, каб заходзілі.
Але
ні Віцька, ні Міколка не спяшаюцца заходзіць у хату.
--
Віцька, -- прашаптаў Міколка, -- у цябе, я ведаю, запалкі ёсць. Ідзі першы.
Пасвеціш.
--
Ага, ёсць, -- паведаміў Віцька, пакорпаўшыся ў кішэнях.
Віцька,
за ім Міколка, потым Аленка і апошні я, як той гасцінны гаспадар, асцярожна
прасунуліся ў дзверы.
Спачатку
мы трапілі ў сенцы. Віцька чыркнуў запалкай -- няроўны мітуслівы агеньчык
выхапіў яшчэ адны дзверы, у хату. Віцька ўзяўся за клямку і пачаў адчыняць іх.
Цягучае рыпенне не проста ў душы, а ўжо і ў пятках быццам аддалося.
Пераступіўшы
праз парог, Віцька зноў чыркануў запалкай і ўзняў яе высока над галавою.
Агеньчык выхапіў вялікі, на ўсю хату, пакой. Пасярод пакоя мы заўважылі печ,
ложак з голаю жалезнаю сеткаю, сям-там параскіданыя па падлозе дошкі.
--
Будзем уладкоўвацца! -- гукнуў Міколка.
--
Тут? -- не паверылася мне.
--
А куды ты поначы панясешся? У балота?
На
цэлую ноч заставацца ў гэтай разбуранай хаце мне не хацелася.
--
На гарышча трэба залезці, -- кажу. -- У сенцах лесвіца стаіць.
--
На гарышча? -- папярхнуўся ад смеху Віцька. -- На другі паверх? Не падабаецца
на першым, на другім будзеш начаваць?
--
Не смейся, -- перапыніў яго. -- З гарышча хату дзеда Максіма ўбачым.
--
Дык у цябе ж колбачкі бяздзейнічаюць.
--
Калі не хату, то дым абавязкова ўбачым. Дым з коміна павінен ісці.
--
Утаймаваўся б ты, Пятрашка! -- не вытрымаў Міколка. -- Дошкі на падлозе збірай.
Пакладзём на ложак -- дык хоць які прытулак будзе.
"Самі
збірайце, -- думаю, -- а я ўсё-ткі залезу на гарышча. З коміна павінен ісці
дымок".
Пакуль
яны ўпоцемках сноўдаліся па хаце, я адчыніў дзверы ў сенцы, намацаў рукамі
лесвіцу і асцярожна палез. А цёмна, хоць вока выкалі.
Па
целе забегалі мурашкі… Там, у хаце, разам з сябрамі было нястрашна. А аднаму?..
Што, калі хто-небудзь затаіўся на гарышчы, калі якою даўбешкаю па галаве
дзеўбане? Звалюся ўніз, і сябры не пачуюць.
Але
і вяртацца няёмка: засмяе Віцька, калі даведаецца, што спалохаўся. Лезу,
павольна лезу па лесвіцы. Вось і апошняя прыступка. Праз дзіравы дах бачна, як
мігацяць на небе зорачкі. Стала весялей.
І
вось я на гарышчы. Адзін крок наперад, другі, трэці…
"Ф-р-р…"
-- штосьці вялікае ўзляцела перад самым маім носам.
Я
рвануўся ўбок і… трэснула, загрукатала…
З
жахам адчуў, што страціў апору пад нагамі і лячу ўніз.
Напэўна,
мае сябры на некалькі хвілін здранцвелі, інакш не засталіся б сядзець на сваім
дашчаным ложку. Інакш за кіламетр ад гэтай хаты апынуліся б, і невядома, ці
дачакаўся б іх. Праўда, пакуль не ведаў, дзе яны, не да таго мне было. Я
бездапаможна сядзеў на падлозе і глытаў пыл. Наглытаўся столькі, што заказытала
ў горле, у носе.
--
Апчхі! -- не стрываў, чхнуў.
--
Алесь? -- спалохана азвалася Аленка. -- Дзе ты быў? Адкуль ты?
--
З гарышча.
--
Цэлы, не пабіўся?
Я
паварушыў рукамі, нагамі, памацаў галаву.
--
Цэлы. Відаць, нейкая птушка там. Дык…
--
За хвост яе хацеў злавіць? -- дакончыў за мяне Віцька.
--
Сам злаві! -- агрызнуўся я.
У
адказ Віцька і Міколка дружна зарагаталі.
--
Алесь, да нас ідзі, -- паклікала Аленка.
Я
ўстаў і сеў побач з Аленкай.
--
І чаго цябе ўсё гоніць некуды? – паўшчувала яна. -- Добра, што хоць не пабіўся.
Гоніць
некуды… Не здагадваецца, што з-за яе, што хочацца вызначыцца перад ёю…
Нарэшце
мы сцішыліся. Ужо пачалі драмаць, як непадалёку -- вух-вух-вух -- зайшлося
нешта ў дзікім рогаце.
--
Што гэта? -- ускрыкнула Аленка.
Маўчаць
Міколка і Віцька, прыслухоўваюцца. А тое, невядомае, крычыць, не спыняецца:
--
Вух-вух-вух, вух-вух-вух…
Адчуваю,
як дрыжаць плечукі ў Аленкі.
--
Не бойся, -- супакойваю. -- Певень крычыць.
Супакойваю,
хоць ведаю, што не певень. Ды што іншае прыдумаеш?
--
Хіба певень умее так крычаць? – не паверыла Аленка.
--
Умее, -- сказаў я. -- Мы лічым, што певень заўсёды крычыць
"ку-ка-рэку", а немцы лічаць, што ён крычыць "кі-ке-рэ-кі",
а туркі -- "ко-ко-ры-ко", галандцы -- "ку-ке-лу-ку",
англічане -- "кокейдудлду". У кожнай краіне гукі жывёл людзі
прыстасоўваюць да вымаўлення і гукаў сваёй мовы.
--
Сава непадалёку крычыць, -- перапыніў мяне Міколка. -- Цябе яна і на гарышчы
напалохала.
--
Алесю падалося, што англійскі певень да яго прыляцеў, -- заліўся смехам Віцька.
--
Адпачывай, герой, бо заўтра цябе ніводзін "кокейдудлду" не падыме, --
прагаварыў Міколка.
--
Кокейдудлду, кокейдудлду, -- ледзь чутна прашаптаў я і пра сябе падумаў, што
лепей усяго трымаць язык за зубамі.
