Перажыў ваеннае ліхалецце
Мой бацька Якімовіч Мікалай Аляксандравіч ў 1927 годзе нарадзіўся
ў вёсцы Парэчча Слонімскага раёна.
Улетку 1941 года ў вёску Парэчча, якая размясцілася на
маляўнічым беразе ракі Шчары, прыйшла бяда. Яе прынесла працавітым парачанцам
вайна, фашысцкая навала. Яна забрала ў вясковага хлапчука Мікалая яго бацьку
Якімовіча Аляксандра Максімавіча і маці Якімовіч Парасю Лявонцеўну. Іх і яшчэ
пяць сялян, якія даглядалі на сваіх надзелах пасеяны і пасаджаны ўраджай, немцы
арыштавалі, а пазней і расстралялі як савецкіх актывістаў, дэпутатаў мясцовага
савета (дэпутатам быў мой дзед Аляксандр Максімавіч).
Хацелі забраць і бацьку. Узяўшы за плячо, яго вёў мажны
немец у накрыты брызентам грузавік, які стаяў непадалёку. Там ужо сядзелі
пакутнікі таго часу: мой дзед Аляксандр і мая бабуля Парася.
Зірнуўшы на лагоднае летняе сонца, бацька пракаўтнуў
горкі даўкі камяк і што ёсць сілы рвануўся. Такога спрыту немец не чакаў.
Сталёвыя пальцы адпусцілі хударлявае плячо.
Бацька забег на падворак і ўскочыў у хлеў, які быў адразу
ж за хатаю. У куце ў яслях ляжала сена. Ён прысеў там, як грыбок-дажджавік, і
накрыўся сенам. Немец, як відаць, добра не заўважыў, куды заскочыў хлапчук. Ён
зазірнуў у хлеў і накіраваўся далей.
Калі страшны грузавік паехаў у Слонім, бацька вылез з
хлява. Яму яшчэ доўга балела рука ў плячы: моцна трымаў вораг-ваяка.
Бацька застаўся ў хаце разам з малодшым братам Ванем.
Часта, асабліва калі туманам наплывала ноч, яны плакалі, думаючы пра сваю
нялёгкую сірочую долю. Але, як гаворыцца, бядзе плачам не дапаможаш.
Трэба было жыць, апрацоўваць зямлю, нарыхтоўваць на зіму
сена карове і каню. Конь, як успамінаў бацька, быў вельмі добры, дужы, цягавіты.
Ён не раз выручаў яго ў цяжкую хвіліну: з лесу прывозіў дровы, з балота – сена,
а з поля – вырашчанае і ўбранае збожжа. Бацька не толькі апрацоўваў уласны
надзел, але не раз і не два ездзіў на возе, каб дапамагчы сваёй цётцы Мані,
якая без мужа жыла за ракою ў вёсцы Азарычы.
У той час у Шчары было нямала рыбы. Мой дзед да вайны
разам з аднавяскоўцам Мікалаем часта лавіў рыбу, а потым, як цяпер кажуць,
оптам прадаваў яе знаёмаму гандляру са Слоніма. Пасля дзеда засталіся
самаробная драўляная лодка (яе ў нас называюць чайкай) і рыбалоўная сетка. Гэта
начынне вельмі дапамагло асірацелым хлапчукам. Сеўшы ў чайку, яны сеткай лавілі
рыбу: навучыліся ад бацькі. Дый бяда дапамагала, вучыла, падганяла.
Мой бацька верыў, што ў кожнага чалавека ёсць свой лёс. У
тыя гады ён тры разы дапамог яму: першы раз, калі вырваўся з учэпістых лап
дзябёлага немца.
Праз нейкі час бяда сустрэла, падпільнавала, калі бацька
вяртаўся з лесу. У той дзень у вёску прыехалі немцы. Яны стаялі на самым беразе
Шчары, на так называемай Екшынавай гары. Бацьку і немцаў раздзяляла невялікая адлегласць:
магчыма, метраў пяцьсот, не болей. Каб не сустракацца з нязванымі гасцямі,
якія, канешне, зацікавіліся б, адкуль ён ідзе, бацька павярнуўся і зноў накіраваўся
ў лес. Немцы адразу ж адрэагавалі на гэта: паклалі вінтоўкі на жэрдкі, якія
абгароджвалі Екшынаву сядзібу, і пачалі страляць у бацьку. Ён то падаў, то зноў
паднімаўся і бег. Яму пашчасціла: неўзабаве схаваўся ў лесе. Лес, родны,
блізкі, свой, прытуліў яго. Але адзін з нямецкіх ваякаў прастрэліў падэшву ў
боце. Не закрануўшы нагу, куля, прасвістаўшы, выйшла праз галянішча і паляцела
ў прастору.
Трэці раз лёс выратаваў яго восенню. Летам каля суседняй
вёскі Васілевічы быў забіты немец. Карнікі пакаралі нявінных васілевіцкіх
жыхароў: расстралялі сто чалавек. Мае аднавяскоўцы ведалі, што ворагі могуць
заявіцца і да іх. Так і здарылася праз тры месяцы. Раніцай яны акружылі вёску і
сагналі людзей у яе цэнтр (там былі і мой бацька, і мая маці). Пастроіўшы ў
дзве шарэнгі, паставілі перад імі кулямёты. Праз некалькі гадзін прыехаў нейкі
важны нямецкі афіцэр і праз перакладчыка прапанаваў сем’ям партызанаў выйсці з
шарэнгі. Паабяцаў, што іх адпусцяць, калі родзічы выйдуць з лесу, здадуцца. Людзі
стаялі і маўчалі. Тады немец папярэдзіў, што расстраляюць усіх парачанацаў, калі
яны не выдадуць партызанскія сем’і, не ўкажуць на іх. З натоўпу выйшаў стары парэцкі каваль Яўген
Акуновіч. Ён сказаў, што не хоча дапусціць гібелі нявінных людзей і назваў людзей, чые блізкія былі ў
партызанах. Адзін з іх, Якімовіч Мікалай, хацеў аддаць суседзям малое дзіця,
якое трымаў на руках. Карнікі не злітаваліся, не дазволілі яму гэта зрабіць. У
той дзень у пясчаным кар’еры каля вёскі расстралялі Бардуна Сямёна Антонавіча
(яму было 47 год), Галёнку Лукаша Рыгоравіча (было 45 год), Галёнку Раісу
Віктараўну (было 38 год), Галёнку Ніну (было 14 год), Галёнку Мікалая Лукіча,
Селівончыка Аляксея Паўлавіча (было 49 год), Селівончык Юльку Сцяпанаўну (было
51 год), Тумашыка Мікалая Мікалаевіча (было 58 год), Уласік Вольгу Лявонаўну
(было 59 год), Якімовіча Мікалая Іванавіча (было 48 год), Якімовіч Лізавету
Іванаўну (было 38 год), Якімовіч Валянціну Мікалаеўну (было 6 год), Якімовіч
Ніну Мікалаеўну (было 3 гады), Якімовіч Веру Мікалаеўну, Якімовіч Палусю
Кандратаўну (было 46 гадоў).
Неяк я спытаўся ў маці, што яна адчувала, стоячы пад
кулямётамі. “А нічога. Была як драўляная”, -- сказала яна мне.
Што адчуваў бацька, не ведаю. Калі са Слонімшчыны
прагналі нямецка-фашысцкіх акупантаў, ён уступіў у знішчальны батальён. Членаў
гэтага батальёна, які змагаўся з бандамі, называлі ястрабкамі. Ястрабкі хадзілі
ў цывільным адзенні, жылі дома, але мелі зброю. Я дакладна ведаю, што ў бацькі
быў наган. Гэты наган звычайна ляжаў на арэхавай люстраной шафе. Іншы раз,
стаўшы на крэсла, я даставаў яго адтуль і хадзіў з ім па хаце, уяўляючы сябе
героем, які змагаецца з небяспечным ворагам. Потым бацька здаў гэты наган
прадстаўнікам нашай улады.
Ён ніколі не сядзеў склаўшы рукі, быў надзвычай актыўны.
Таму яго і ўзялі на працу ў Парэцкі сельскі савет. Нямала гадоў ён яго ўзначальваў,
быў старшынёю. Разам з малодшым братам Уладзімірам я любіў прыходзіць у гэту
невялікую драўляную будыніну, якая знаходзілася на ўскрайку вёскі. Мне тут
падабалася ўсё: і дзяржаўны сцяг, які вісеў над уваходам сельсавета, і яго
ўтульныя пакойчыкі, і сцяна збажыны, якая квітнела непадалёку.
Не ўсё складвалася гладка і ў гэты час. Помню, як ноччу
завітаў да нас нядобры госць.
Я тады быў малы, яшчэ не хадзіў у школу, але той выпадак
на ўсё жыццё адклаўся ў памяці.
Цёплай летняй ноччу мяне разбудзілі ўсхваляваныя,
трывожныя галасы бацькі і маці Надзежды Аляксандраўны. Яны даносіліся з кухні.
Я злез з ложка і прыйшоў на кухню.
Маці прытуліла мяне да сябе, а з падворка данёсся грубы
мужчынскі голас:
-- Адчыняй!
-- Я з недаўменнем паглядзеў на маці.
-- Адчыняй! – зноў пачуўся той жа незнаёмы голас.
Я ўздрыгнуў, бо зразумеў, што адбываецца нешта нядобрае.
-- У нашу хату хочуць залезці? – прашаптаў.
-- Ідзі і ляж на ложак! – загадала маці.
Я адышоўся ад яе і застыў у дзвярах.
-- Адчыняй! – гукнуў незнаёмец і нагою стукнуў у дзверы.
Дзверы былі моцныя, надзейныя, зробленыя з тоўстых дошак
маім дзедам. І металічная засаўка, выкаваная кавалём, была моцная, надзейная.
Бацька стаў угаворваць незнаёмага бандыта (як назваў я
яго пра сябе), каб ішоў дамоў, не перашкаджаў нам адпачываць. А той нечакана
калом што ёсць сілы стукнуў па акне. Зазвінела і пасыпалася на падаконнік, на
падлогу шкло.
Бандыт пабег з падворка.
Бацька выскачыў на двор і накіраваўся да суседа, нашага
сваяка Якімовіча Канстанціна. Ён таксама працаваў у сельсавеце.
Гэтай ноччу яны некалькі разоў прачасалі вёску, шукаючы бандыта.
Але той уцёк, не паказаўся.
Удзень бацька даведаўся, што гэта быў хлопец з вёскі,
якая размяшчалася непадалёку ад Слоніма: ці то з Разанаўшчыны, ці то з
Верабеевіч (дакладна не памятаю). У нашу
вёску, у Парэчча, ён прывалокся на танцы. Яны тады ладзіліся ў хатах. Хлопцы і
дзяўчаты звычайна выбіралі такую, у якой быў вялікі, прасторны пакой.
Чаму ён вырашыў ноччу ўварвацца ў нашу хату, я так і не
зразумеў. Магчыма, яго настрапаліў хтосьці, магчыма, помсціў за тое, што бацька
працаваў у сельскім Савеце, быў, як гаворыцца, прадстаўніком Савецкай улады.
Пазней бацьку перавялі на іншую працу: ён стаў узначальваць
партыйную арганізацыю мясцовага калгаса “Перамога”. Цяпер мы яго рэдка бачылі.
Ён выходзіў з дому раненька, а прыходзіў звычайна прыцемкам. А ў нас, як і ва
ўсіх аднавяскоўцаў, была гаспадарка. Мы трымалі дзве каровы, былі і цяляткі. А
яшчэ гадавалі качак, гусей. Таму прыходзілася нямала працаваць мне і маім
братам Аляксандру і Уладзіміру. Мужнелі, прывыкалі да сялянскай працы, не
цураліся яе. З братам Аляксандрам мы нават завялі трусоў. Іх было ў нас шмат,
трымалі у клетках, у падпаветцы.
Так жыла, узнімалася наша пасляваенная Беларусь.
Калі бацька пайшоў на пенсію, яго наведвалі прадстаўнікі
Слонімскага райвыканкама, віншавалі з юбілеямі. Юбілейнае віншаванне прыслаў
яму і Аляксандр Рыгоравіч Лукашэнка. Гэтым ён вельмі ганарыўся і хацеў, каб і
мы, яго сыны, выраслі адказнымі, працавітымі, адданымі сваёй Радзіме.
Аляксей Якімовіч,
член Саюза
пісьменнікаў Беларусі.
На лясной паляначцы
Прысвячаю дзеду Аляксандру і бабулі
Парасі, расстраляных фашыстамі ў 1941
годзе.
На паляначцы лясной
Птушкі выцінаюць,
Нараджэнне, новы дзень
Радасна вітаюць.
У траве гараць суніцы.
Іх я не збіраю:
Ля сасны шурпатай
Стаю і разважаю.
Бачу дзеда і бабулю,
Галасы іх чую.
Выціраю са шчакі
Слязіначку скупую.
-- Чаму нас злыдні прывялі?..
За што мучаць?.. Не маўчы!
Сонца свеціць, зіхаціць…
Я ж стаю, як уначы.
Апусціла жонка вочы,
Адказу чакае.
Па
хваінцы тонкай
Смала паўзе, сцякае.
-- Людзі выбралі мяне…
Быў я
дэпутатам…
Скрыва пазірае
Чужынец з аўтаматам.
-- Без нас застануцца
Нашы Ваня, Коля.
Завіхурыць іх
Нядобрая доля.
-- Не прападуць, пражывуць…
Былі яны са мною…
-- Ніколі не сустрэнем
Іх разам з табою?
Уздыхнуўшы, жонка
За руку ўзялася.
Вось каб
птушкаю цяпер
Увысь яна ўзнялася!
Пясок валіцца пад ногі:
Яму паглыбляюць.
На паляначцы сунічнай
Птушкі выцінаюць.
Вунь дарога, вядзе ў вёску,
А там людзі свае…
Нехта з іх даносы піша,
У гестапа здае.
--
Нашы хлопцы спраўныя,
Але сэрца баліць.
Паляцела б у хату,
Каб абняць, пакарміць.
-- Дзед насупраць жыве.
Дапаможа, прыйдзе.
Дзетак ён падтрымае,
Не пакіне ў бядзе.
Ногі босыя топчуць
Белаваты пясок,
Пакідаюць
адбітак…
У яму ўпадзе слядок.
-- Слухай, мілы, каханы!
Зязюлька
кукуе!
Загадаю жаданне…
Мо яна нас пачуе.
Папрашу, каб гадочкі
Нашы тут палічыла.
Людзі вераць… У зязюлек
Чарадзейная сіла.
Прагучала
каманда…
Кулі джаляць, ляцяць…
Перастала зязюля
У бары кукаваць.
Я стаю ля сасны,
Размаўляю я з ёю.
Яна ў тыя гады
Тут была маладою.
2022
 |
| Мой бацька Мікалай Аляксандравіч і мая маці Надзежда Аляксандраўна |
 |
| Мой бацька Якімовіч Мікалая Аляксандравіч |
