Словы маіх бацькоў, дзядоў і прадзедаў

Мая бабуля Талерчык Марыся Піліпаўна

                                                                    

                                                                            

                                                                                                              Збіраў Аляксей Якімовіч         

 

 

НАШЫ СЛОВЫ (даўнія словы нашых бацькоў, дзядоў і прадзедаў)

 

Абабегаць – напрыклад, усю вёску, увесь лес.

Абабраць – абарваць, напрыклад, памідоры на градцы; абрабаваць кагосьці; пазабіраць падманам.

Абабірыч – той, хто абабірае кагосьці.

Абалваніць – падмануць кагосьці, зрабіць балваном; пастрыгчы на гола.

Абармот – кепскі чалавек, той, хто не любіць працаваць.

Абдзіралаўка – жаданне адабраць апошняе.

Абендзягаць – па-рознаму казаць на кагосьці нешта кепскае, выказваць незадаволенне яго паводзінамі.

Абіраць – старанна рваць штосьці, напрыклад, яблыкі з яблыні; не шкадуючы, забіраць што-небудзь у каго-небудзь.

Абірыч – той, хто можа абабраць да ніткі.

Аблаташыць – абарваць, напрыклад, ягады.

Аблаціць – абабіць жардзінамі ці дошкамі кроквы, напрыклад, на хаце, каб потым накрыць шыферам ці іншым матэрыялам.

Аблезлік – зняважлівае выказванне прап кагосьці.

Аблога – поле, не аранае некалькі гадоў запар. [1, с. 9]

Аблыдзгін – невятлівае выказванне аб чалавеку недалёкага розуму.

Абняславіць – кепска нагаварыць пра каго-небудзь, стварыць яму кепскую рэпутацыю.

Абое рабое – аднолькавыя, такія ж самыя.

Абрагочуцца – будуць смяяцца з кагосьці.

Абрыднуць – моцна надакучыць.

Абцэнгі – абцугі, якімі можна дастаць забіты ў дрэва цвік.

Абшукацца – доўга шукаць кагосьці.

Абязвечыць – моцна стукнуць.

Агінацца – не хацець працаваць.

Аглавушыць – знячэўку моцна стукнуць.

Аглаед – вельмі прагны, гатовы ўсё з'есці.

Агораць – з цяжкасцю зрабіць, выканаць нейкую справу.

Агоркнуць – надакучыць.

Аддзяжыць – набіць кагосьці.

Адкроіць – адрэзаць, напрыклад, кавалак хлеба.

Адкрышыць – крышачку адламаць ад чаго-небудзь гнілога ці ад хлеба.

Адмысловы – не такі, як усе, які адрозніваецца.

Аднеквацца – казаць “не”, адмаўляцца ад чагосьці.

Ад пуза наесціся – добра наесціся, калі ўжо не хочацца есці.

Адразочку – адразу.

Адрына – будынак для кармоў і гаспадарчых прылад; пуня.  [1, с. 19]

Адубець – моцна замёрзнуць.

Адхрысціцца – адмаўляцца ад нечага, прыпісанага людзьмі табе.

Адхлябяшчыць – насцеж адчыніць дзверы.

Адцоп – плыткае месца, астравок, які можа ўтварыцца пасярэдзіне ракі.

Адцяць – адсячы.

Адчыбушыць – зрабіць штосьці нечакана нядобрае.

Ажывіцца – стаць больш жыццярадасным, вясёлым.

Аздоба – упрыгожанне.

Айда – заклік бегчы.

Акалець – моцна замёрзнуць, напрыклад, на марозе.

Акрыяць – паправіцца, выздаравець.

Андарак – частка адзення белага колеру, падобнага на фартух (у нас называлі «хвартух»). Упрыгожвалі яго рознымі вышыўкамі: кветкамі, нацыянальным арнаментам.

Анцыхрыст – д’ябал.

Ападкі – яблыкі ці грушы, якія самі ўпалі з яблыні ці грушы.

Апалонік – вялікая лыжка, якой налівалі страву, яду.

Апаніва, апаноўка – патэльня.

Апантаны – з вялікім жаданнем здзейсніць штосьці.

Апаскудзіцца – зрабіць штосьці кепскае, паскуднае, што прыніжае твой гонар.

Аперазаць – балюча стукнуць, напрыклад, папругай ці бізуном.

Аплятаць – есці з апетытам.

Апраставалосіцца – з-за сваёй неабачлівасці трапіць у непрыемнае становішча.

Апруцянець – закасцянець, стаць такім, як прут, кавалак жалеза.

Арыштант – той, каго арыштавалі; выказванне пра таго, у каго кепскія паводзіны.

Аселіца – луг за вёскай, за сялом, на якім пасвілі жывёлу.

Асмалёнік – чалавек з цёмнай знешнасцю.

Асобе – асобна.

Астачарцець – надакучыць.

Асушак – сухар.

Атосы – частка воза, зроблены з тоўстага дроту, надзяюцца на восі, што ў колах, і мацуюцца да аглобляў.

Аточаны – акружаны.

Аукнуць – паклікаць кагосьці, прамовіўшы “ау!”.

Аўчына – авечая шкура.

Ахапак (сена, травы, канюшыны) – такая колькасць, якую можна ўзяць і панесці; бярэмя.

Ахваробіцца – захварэць.

Ахламон – неакуратны, кепска апрануты.

Ацерабіць – абсячы сукі, галінкі дрэва.

Аціца – яе вясною спецыяльным сітам звычайна лавілі на балоце, у вадзе, як прынаду для рыбы.

Ацоўклае (пра малако) – нясвежае.

Ачарняць – казаць пра кагосьці нешта кепскае.

Ачомацца – прыйсці ў сябе.

Ашарашыць – нечакана здзівіць чым-небудзь; моцна стукнуць чым-небудзь.

Ашывацца – туляцца дзе-небудзь, быць у каго-небудзь, не займаючыся працай.

Ашываць – моцна біць.

Аэраплан – самалёт.

Бабіч – той, хто схільны да жаночага полу.

Бабнік – той, хто схільны да жаночага полу.

Бавіцца – дзесьці доўга прападаць.

Багач – багаты чалавек.

Бадзяга – той, хто бадзяецца, не мае прытулку.

Бажыцца – прысягаць імем Бога; раней казалі “Дальбог”, цяпер – ей-Богу.

Балаболка – жанчына, якая хутка і шмат гаворыць.

Баламуціць – настройваць людзей супраць кагосьці.

Баламут – той, хто баламуціць.

Балван – той, хто слаба думае, дурань.

Балея – вялікая круглая пасудзіна, у якой раней звычайна мыліся ці мылі і паласкалі бялізну.

Балэбан – зняважліва пра таго, хто мае невялікі розум ці шмат без карысці гаворыць.

Баравізна – сасновы лес, бор.

Барджэй – хутчэй.

Барукацца – мерацца сілаю, хто каго пакоціць, пабора.

Басяк – той, хто адрозніваецца кепскімі паводзінамі, хуліган.

Баўтун – сапсаванае яйцо, якое боўтаецца, калі патрэсці яго; тое сапсаванае яйцо, з якога не вывелася кураня.

Бегма бегчы – хутка бегчы.

Бедалага – той, каму цяжка жыць, хто зазнаў шмат бяды.

Безбацькоўшчына – той, хто не мае бацькі.

Без водгіну – працаваць не адгінаючыся.

Без дай прычыны – проста так, без прычыны.

Без панукі – робіць сам, без прыганятага.

Бельмы – зняважліва пра вочы.

Бельмы вылупіць – шырока адкрыць вочы, сказана груба, зняважліва.

Беляхціць – бялеецца.

Берасцень – кубак з бяросты (бярозавай кары).

Беце – біце.

Бзыкаць – гудзець (пра аваднёў); казаць, надакучаць; пра кароў, якія ўцякаюць, перапалохаўшыся аваднёў, сляпнёў.

Білы – невялікія ляскі, якія ўстаўляліся ў жэрдкі драбінаў, што клаліся з двух бакоў воза.

Біч – тоўсты кій са знятаю карою, а яшчэ быў у цэпе, яго ніжняя частка.

Біць у кацюты – біць у далоні, апладзіраваць.

Благі – маленькі, слабенькі, худзенькі.

Блазнота – малы, неразумны.

Блінцэ – бліны.

Блукаць – хадзіць па свеце, блудзіць.

Блэнтацца – хадзіць або ездзіць па свеце без карысці.

Божкаць – паўтараць “Божа”, “Божа”.

Борздзенька, борзда – хутка.

Борзды – хуткі.

Боўтацца – купацца ў неглыбокім месцы; хадзіць сюды-туды без сэнсу.

Боўтаць – напрыклад, кіём у вядры з вадою альбо ў лыжцы з супам.

Боўтнуцца – упасці ў ваду.

Бохан – хлеб, вялікі па аб’ёму.

Бразнуцца – моцна ўпасці.

Бракуе (пра розум) – не хапае.

Бруіцца – цячы, пераліваючыся па няроўным дне (пра ручай, крыніцу).

        [1, с. 61]

Брыда – той, хто кепскі, непрыгожы.

Брыдкі – непрыгожы.

Брыдота – кепскі, непрыгожы.

Брэнгаць – клямкай ад дзвярэй, стукаць аб нешта металічнае альбо надакучаць размовай, рэплікамі.

Брэндацца – хадзіць без карысці, ад няма чаго рабіць.

Брэнда – той, хто ходзіць без карысці, брэндаецца.

Брэндзіць – абы што казаць.

Бубен – барабан.

Будан – шалаш.

Буралом – месца ў лесе, дзе шмат вывернутых, паламаных дрэў.

Буркала – той, хто шмат бурчыць.

Буталке – бутэлькі.

Булавешка – галава (зняважлівае).

Бульбаткі – могуць утварацца з вады і плаваць на яе паверхні; можна пускаць іх у паветры, утвараючы з мыльнай вады.

Бухнуць – моцна стукнуць; узарвацца.

Бухнуцца – упасці, напрыклад, на калені.

Быля каго – абы каго.

Быстрак – тое месца, дзе хуткая плынь на рацэ.

Быць у бывальцах – многае зведаць у жыцці.

Бычара – бык, зняважліва пра каго-небудзь.

Бэйбус – пра падлетка, які кепска сябе паводзіць, не хоча працаваць.

Бэнцнуць – стукнуць.

Бэсціць – лаяць кагосьці, кепска выказвацца пра яго.

Бядак – той, хто бядуе.

Бяднота – там, дзе беднасць; бедныя людзі.

Бядовы – той, хто можа прычыніць сабе ці іншым якую-небудзь бяду, улезці куды-небудзь, у што-небудзь, напрыклад, бядовы хлопец.

Бядотнік – той, у каго шмат бяды.

Бяздомак – той, хто не мае свайго жылля.

Бязмен – рычажныя вагі, якія з аднаго боку мелі металічнае патаўшчэнне ў выглядзе галоўкі ці квадрата.

Бярэзіна – з націскам на “э”; бяроза.

Бярэмя – тое, што можна ўзяць на выцягнутыя перад сабою рукі.

Бярэцца на вечар – вечарэе.

Вабіць – цягне кудысьці.

Важка – упэўнена, цяжка ступаць.

Важкі – цяжкі.

Валакно – матэрыял для таго, каб пашыць што-небудзь.

Валаконцы – ніткі.

Валацуга – той, хто ходзіць, цягаецца без карысці, без патрэбы.

Валокі – той, хто насіў хадакі, лапці, накручваў на нагу анучы. Вяроўчына, якой іх абвязвалі, называлася валокі.

Вантробы – унутранасці, напрыклад, у жывёлы.

Вантрабянка – каўбаса з унутранасцей (ліверная).

Вар – вада, якая закіпела.

Вахлак – неахайны чалавек, які мала клапоціцца пра сябе, недагледжаны.

Вашапрут – неахайны, неакуратны чалавек.

Вашывец – зняважліва пра неакуратнага чалавека.

Века – накрыўка ад дзяжы.

Верхатура – вялікая вышыня.

Верашчаць – моцна, бесперапынна крычаць.

Вершнік – коннік.

Весяліня – калі вельмі весела, напрыклад, весяліня ў вёсцы.

Вечка – накрыўка ад якой-небудзь скрынкі.

Відно – з націскам на “о”; калі раніцай развіднела, стала светла.

Віжуе – ходзіць, выглядае.

Віжы – разведчыкі, шпіёны.

Вільнуць – кінуцца, рэзка павярнуць убок.

Вільчак – самае высокае месца ў страсе, там, дзе яна пачынаецца.

Во – вось.

Вобад – металічны, круглы, у коле веласіпеда.

Вобзем – на зямлю, напрыклад, кінуў каго-небудзь, пакаціўшы.

Воталапень – той, хто кепска разважае.

Воўна – авечая шэрсць.

Вугравіца – вёрткая, як піяўка, жыве ў рацэ, у пяску, непадалёку ад берага; выкопвалі шуфлем і чаплялі на кручок, каб лавіць рыбу.

Вузвалак – частка воза, ён знаходзіцца ўперадзе, ляжыць на падушцы.

Вужышча – тоўстая вяроўчына, плялі з больш тонкіх вяроўчын.

Вуркатаць – выдаваць пэўныя гукі, напрыклад, кот вуркоча, гром вуркоча.

Выбарка – выбарачная высечка дрэў у лесе.

Выбачыць яму – дараваць, уступіць.

Выбраць – парваць, напрыклад, агуркі, памідоры на градцы.

Выбрыкваць – бегчы, падсковаючы; рабіць насуперак, сваволіць.

Выбракоўваць – прызнаваць нягоднымі, кепскімі, напрыклад, выбракоўваць коней.

Выветрыцца – страціць непрыемны пах пад уздзеяннем ветру.

Выган – луг, балота, на які выганялі жывёлу, каб там пасвіць яе.

Вызверыцца – выказацца кепска, груба.

Выкрунтасы (рабіць) – рабіць штосьці нечаканае, незвычайнае, здзіўляць, выкручвацца, каб не трапіць у непрыемную гісторыю.

Выліты – вельмі падобны на кагосьці.

Вылузнуць – напрыклад, арэх са шкарлупы.

Вылузнуцца – пазбегнуць чаго-небудзь кепскага; спеламу арэху выпасці са сваёй шкарлупы.

Выпацкацца – вымазацца ў што-небудзь.

Выпрастаць – выпраміць.

Выпрастацца – стаць прамым; памерці.

Выпруціцца – памерці.

Выпстрыкнуць – толькі што вырасці, з’явіцца (напрыклад, пра грыбы).

Выпучыць – напрыклад, вочы альбо жывот, зрабіць так, каб былі прыкметнымі.

Вырай – цёплыя краіны, у якіх зімуюць птушкі.

Вырыхтаваць – зрабіць паслухмяным, падпарадкаваць сабе.

Выслухач – той, хто слухае, выслухоўвае.

Вытарапак – зняважліва аб кепскім чалавеку.

Вытрашчыць вочы – глядзець шырока адкрытымі вачыма са злосцю альбо са здзіўленнем.

Вытурыць – выгнаць.

Выхаладзіць – напусціць холаду, напрыклад, у хату.

Выхваляцца – хваліцца.

Выцыганіць – забраць падманам.

Выцяць – стукнуць.

Выцяцца – стукнуцца аб што-небудзь.

Вэрхал – беспарадак, напрыклад, у хаце; шум, крык.

Вэтнуць – зусім, напрыклад, прапашчы.

Вякаць – агрызацца.

Вярзе – кажа абы што.

Вяртлявы – непаседлівы, хто шмат варочаецца, каму не сядзіцца.

Вярэдзіць – узрушваць душу нейкімі нядобрымі ўспамінамі.

Вяўкаць – надакучаць нядобрай гаворкай, агрызацца.

Вячэра – памінкі.

Вячэраць – есці вечарам.

Га? – як знак пытання, калі недачуў што-небудзь падчас размовы.

Гаваркі – той, хто любіць пагаварыць.

Гавецца – есці шмат мяса (звычайна ў час свята).

Гайда, айда – пайшлі, хадзем, пабеглі.

Гайданка – арэлі, тое, на чым можна гайдацца.

Гакаўніца – цяжкая ручная агняпальная зброя, выкарыстоўвалася ўжо ў  16 стагоддзі.

Гакаць – калоць дровы.

Гак – вымаўленне, гук, які вылятае з грудзей у час колкі дроў; крук, зачэп у багры альбо шып у падкове.

Галавешка – кавалак ад дроў, які не дагарэў.

Галамоўза – грубаватае выказванне пра таго, у каго вялікая альбо разумная галава. Так маглі выказвацца пра кагосьці і незычліва.

Галеча – беднасць.

Галёкаць – моцна крычаць.

Галамоўза – зняважлівае выказванне аб галаве ці аб чалавеку.

Галеча – беднасць.

Гамонка – гучная размова.

Ганавіцы – штаны, нагавіцы.

Ганак – прыступкі перад уваходнымі дзвярамі.

Ганараваць – казаць штосьці добрае камусьці.

Ганебнае – нешта кепскае, напрыклад, зрабіць.

Ганіць – кепска казаць пра кагосьці.

Гануча – ануча.

Ганучнік – пасля вайны па вёсках на кані, запрэжаным у воз, ездзіў чалавек і ў абмен на анучы даваў людзям розную дробяць, іголкі, шпількі і т. п. Такога чалавека называлі ганучнікам.

Гапасіць – моцна стуккаць рукамі аб што-небудзь ці абцасамі, танцуючы.

Гара (з націскам на другім складзе) – гарышча.

Гара (з націскам на першым складзе) – гарэлка.

Гарачка – чалавек гарачай натуры.

Гарката – горкі смак чагосьці, напрыклад у роце; гарката на душы, калі кепска.

Гаротніца – тая, у каго шмат гора, нялёгкае жыццё.

Гарнец – старая мера сыпкіх цел, роўная 3, 28 л.   [1, с. 83]

Гарнуць – прыбліжаць да сябе.

Гарушчая – тая, якая шмат гаруе, у якой шмат гора.

Гаўкаць – брахаць.

Гаць – дарога, вымашчаная праз балота бярвеннем ці галлём.

Гвалт – насілле.

Гергетаць – казаць незразумела, не па-нашаму, звычайна па-нямецку.

Гмах – вялікі будынак.

Гнёнік – той, хто не любіць працаваць, агінаецца.

Гнэмбіць – здзекавацца з каго-небудзь, імкнуцца знішчыць.

Гняце – штосьці мучыць, не дае спакою (напрыклад, нуда).

Гіцаль – кепскі чалавек, раней так называлі тых, хто займаўся адловам сабак.

Гічанне – лісце буракоў.

Глянцаваць – напрыклад, чысціць да бляску абутак.

Гнёнік – той, хто агінаецца, выкручваецца ад працы.

Гніляк – нешта гнілое.

Годзе – хопіць.

Гоіцца – залечваецца.

Гойсаць – бегаць, гуляючы.

Голаў – галава.

Гонкі – высокі.

Гонты – дошчачкі з пазамі для пакрыцця дахаў.   [1, с. 83, 89]

Горкі як рэдзька – вельмі горкі.

Граблішча – частка грабляў з зубамі.

Грашыскі – шмат грошай.

Груваздкі – цяжкі.

Груда – мноства якіх-небудзь прадметаў, рэчаў, без ладу скіданых у кучу (груда папер); замёрзлая гразь на вуліцы, на дарозе. [1, с. 92]

Грудаўка – аціца, якая знаходзіцца ў грудах, што ляжаць у рачной вадзе; на яе ловяць рыбу.

Грудок – больш высокае месца на балоце.

Грукатня – пастаянны стук.

Грукнуцца – упасці, моцна сткнуцца аб што-небудзь.

Грымакі – цяжкі, часта не па памеру абутак.

Грымоты – частыя выбухі грому.

Грэбля – дарога, вымашчаная праз балота бярвеннем ці галлём.

Гугнявіць – гаварыць у нос.

Гулам гудзець – шмат гавораць пра кагосьці ці пра штосьці.

Гурба, гура – вялікая куча снегу, якую намёў вецер.

Гурок – агурок.

Гурт – кампанія, група.

Гумно – вялікі будынак, падобны на хлеў. У ім звычайна ў канцы лета складвалі неабмалочаныя снапы жыта, пшаніцы і інш. Потым цапамі малацілі яго тут жа, на таку.

Гушкаць – гайдаць, калыхаць.

Гушкалка – гайданка, арэлі (кочели).

Гушча – густая ежа, часта на дне пасудзіны.

Дабро – тое, што добрае; багацце.

Да відна – да світання, да самага ранку, пакуль не развіднее.

Даволі добры – вельмі добры.

Дагадзіць – так зрабіць, каб спадабацца каму-небудзь.

Далікатны – той, каго можна лёгка пакрыўдзіць.

Даняць – змучыць, не даць спакою прыставаннем.

Да сівых валасоў – да старасці.

Датрываць – дацярпець.

Даўбешка – той, хто кепска разважае.

Даўмецца – здагадацца.

Даць бухача (бухачоў) – стукнуць кулаком (кулакамі) па спіне.

Даць дзёру – уцячы.

Даць дыхту – моцна насварыцца на кагосьці.

Даць знаць – паведаміць.

Даць кухталя – стукнуць, напрыклад, у бок.

Дацямна – калі стала цямнець; напрыклад, працаваць дацямна.

Дашкаляты – дзеці, якія яшчэ не ходзяць у школу.

Два дні запар – два дні, якія ідуць адзін за адным, напрыклад, аўторак і серада.

Джвэнгаць – без перапынку, надакучаючы,  казаць што-небудзь.

Дзеецца – робіцца.

Дзежка, дзяжа – драўляная пасудзіна, у якой рашчынялі цеста на хлеб.

Дзе-кольвек – дзе-нідзе.

Дзеравяка – кавалак дрэва.

Дзеўчына – дзяўчына.

Дзёран, дзярно – выкапаны кавалак травы разам з пяском.

Дзёрзкі – смелы, адчайны.

Дзябёлы – дужы, моцны.

Дзялка – адведзены ўчастак на полі, які трэба апрацаваць, напрыклад, дзялка буракоў.

Дзівіцца – уважліва глядзець пад уражаннем каго-небудзь ці чаго-небудзь.

Дзінькаць – званіць.

Дзірван – неапрацаваная, зарослая травою зямля.

Дзівосы – нешта незвычайнае, дзіўнае.

Дзыгнуць – скокнуць у даўжыню.

Дзынгалка – званок,  напрыклад, у веласіпедзе.

Дзынгаць – званіць.

Дзюдзюкаць – штосьці казаць з жаданнем спадабацца.

Дзябаць – напрыклад, гачкай, апрацоўваючы агарод, альбо сякерай, час ад часу стукаючы па дрэве з нейкай мэтай.

Дзябёлы – здаровы, тоўсты.

Дзяжа, дзежка – пасудзіна, падобная на невялікую бочачку, у якой рашчынялі цеста.

Дзяркач – венік, якім доўга мялі, ад якога засталіся толькі тоўстыя дубцы.

Дзяўбак – той, хто пастаянна кажа, дзяўбе адно і тое ж.

Дзяўгаць – агрызацца, надакучаць каму-небудзь сваімі рэплікамі.

Дзяўчо – маладая дзяўчына, падлетак.

Дзяцеліна – трава, канюшына, якая здзічала.

Дзяціна – вялікае дзіця.

Дзяцюк – юнак, хлопец; нежанаты малады чалавек, кавалер. [1, с. 104]

Дзяўчо – дзяўчынка-падлетак.

Для блізіру – зрабіць нешта, каб не надакучалі, каб адчапіліся.

Для адчэпнага – сказаць ці зрабіць проста так, нязначна, каб адчапіліся.

Для праформы – зрабіць што-небудзь для адводу вачэй, каб паказаць старанне.

Дол – даліна, нізіна, яма.

Досыць – хопіць, дастаткова.

Драбіны – лесвіца, маглі быць у возе як бакавіны.

Дранка – тонкія дошчачкі; крылі ёю дах альбо набівалі на сцены перад тынкоўкай.

Драсён – шпаркі, рухавы; звычайна кажуць пра дзяцей.

Дратаваць – знішчаць, напрыклад, ураджай, вытоптваючы яго.

Дробны – невялікі, малы.

Друзачкі – дробныя кавалачкі каменю, цэглы.

Дручок – невялікі тоўсты кій, які можна было прымяняць у час бойкі.

Дрыжыць як націнка – вельмі баіцца.

Дрымотна – ціха навокал, напрыклад, у лесе.

Дубальтоўка – паляўнічае ружжо з двума стваламі.

Дула – ствол, напрыклад, гарматы.

Дулі – вялікія грушы; фігі.

Дундук – зняважлівая ацэнка чалавека, ні тое ні сёе.

Дуралей – той, у каго няшмат розуму.

Дурэць – сваволіць, кепска вясці сябе.

Дыбаць – ісці на прамых нагах.

Даміна—вялікі, прыгожы дом.

Дурэц – тое ж самае, што і дурань.

Дундук – безініцыятыўны, нікчэмны чалавек.

Дэбаць – ісці на паўсагнутых нагах.

Енк – жаласны стогн аб болю ці вялікага гора.

Енкам заенчыць – моцна закрычаць, загаласіць.

Енчыць – увесь час скардзіцца, надакучаць.

Ёлупень – дурань.

Ёмкі – стройны, прыгожы.

Жабарэнне – пакрывае ваду на балоце, у стаячым возеры, зеленаватага колеру.

Жалязка – прас (падагравалася, калі ўнутр яго клалі распаленыя вуглі).

Жалязяка – кавалак жалеза.

Жаляпаць – піць з прагнасцю, шмат піць.

Жамера – той, хто гатовы ўсё з’есці.

Жанкі – жанчыны.

Жахнуў – моцна стукнуў, прагучаў, напрыклад, гром; моцна засвяцілася, напрыклад, маланка.

Жмут – скрутак, камяк чаго-небудзь.      [1, с. 121]

Жулік – чалавек, схільны да кепскіх паводзінаў; той, хто можа падмануць.

Журботны – сумны.

Журыцца – сумаваць, скардзіцца.

Жываглот – вельмі жорсткі, страшны чалавек.

Жывадзёр – вельмі жорсткі чалавек, той, які мог садраць шкуру з жывога.

Жыжка – агонь.

Жэглішча – папялішча ад згарэлага будынка.

Жэўжык – ласкавы зварот да дзіцяці, да ручая, да птушкі.

Забаўка – нейкая гульня.

Забляшчыла – пасвятлела (неба ў час усходу сонца).

Забуляцца – гуляць, узяўшы якія-небудзь цацкі.

Забяліць – наліць у кашу, напрыклад, грэчневую, малака.

Заверашчаць – моцна закрычаць са страху.

Завіхацца – старанна рабіць што-небудзь.

Завоз – чарга ў млыне, шмат вазоў.  

Загнэмбіць – загубіць.

Загон – засаджаны, напрыклад, бульбай ці буракамі, ці чым-небудзь іншым кавалак у агародзе, на полі.

Заграбушчыя (рукі) – тыя, якія могуць шмат заграбці, узяць.

Загрузнуць – засесці ў гразі.

Задажджыла – калі часта, без канца ідуць дажджы.

Задзірацца – прыставаць да каго-небудзь з нядобрым намерам.

Задраць кокашы – упасці, задраўшы ногі.

Заедзь – камары, авадні, сляпні.

Зазнаць – зведаць, напрыклад, зазнаць шмат бяды.

Закадычны – верны, напрыклад, сябар.

Загваздка – невялікая, загнутая жалязяка, якая ўсаджвалася ў адтуліну восі, каб не спадала кола ў восі.

Закалец – запечаная скарынка ў хлебе.

Закапёршчык – арганізатар нейкай справы.

Заклінаваць – забіць клін кудысьці, напрыклад, у ручку малатка, каб лепей трымаўся.

Закурадымлены – пакрыты цёмным налётам ад дыму, напрыклад, закурадымленая сцяна.

Закуток – нейкае зацішнае месца, аддаленае ад людзей.

Заложна – старанна, напрыклад, заложна працаваць.

Замардаваць – замучыць, знішчыць.

Замінаць – перашкаджаць камусьці.

Замораны – слабенькі, худзенькі, напрыклад, замораны жыццём.

Замэнчыць – замучыць кагосьці.

Замышляць – штосьці супраць каго-небудзь задумваць (звычайна кепскае).

Занадта – замнога, зашмат, напрыклад, даў занадта многа; занадта добры.

Заняло? – так звяртаюцца да таго, хто не адказвае, маўчыць.

За пазухай – на грудзях пад майкай, пад кашуляй,  напрыклад, класці што-небудзь за пазуху.

Запратушыць – нарабіць нядобрага паху, падобнага на што-небудзь сапсаванае, пратухлае, напрыклад, запратушыць хату.

Запыхацца – цяжка дыхаць, напрыклад, у час ці пасля бегу.

Зараза – тое, чым можна заразіцца; няветлівае выказванне аб кімсьці.

За так – без грошай, напрыклад, аддаць якую-небудзь рэч.

Зацішак – ціхая, бзветраная мясціна.

Зацяты – той, хто не адмаўляецца ад свайго, стаіць на сваім насуперак усяму, дамагаецца свайго, не даруе крыўды.

Зачэпка – прычына, па якой да каго-небудзь можна прычапіцца, каб зрабіць яму кепскае.

Збіць з панталыку – нечакана зрабіць так, каб нехта разгубіўся, не ведаў, што яму рабіць.

Збрыдзеў – надакучыў.

Збыткаваць – насміхацца, здзекавацца з каго-небудзь.

Зроду – з самага нараджэння, вельмі даўно.

Затрусіць – калі трапіла што-небудзь у вока, напрыклад, невялікая парушынка.

Зараз (з націскам на другім складзе) – адразу.

Заракацца – даць слова не паўтараць, не рабіць таго, што было.

Засердаваць – узлавацца.

Заскарузлая – даўно засохлая, напрыклад, гразь на чаравіках.

Заскварыць – наліць у бульбяную кашу спечаныя скваркі з тлушчам, заправіць яе.

Заспець – застаць кагосьці, напрыклад, дома.

Засценак – невялікае паселішча, хутар. [1, с. 129]

Затрусіць (вока) – калі трапіла ў яго маленькая смяцінка, парушынка.

Затуліцца – закрыцца (напрыклад, затуліць твар рукамі).

Заўзята – старанна, напрыклад, заўзята працаваць.

Захлібнуцца – праз меру напоўніцца арганізм вадою.

Зацён – на кручку, каб не сарвалася рыба.

Зацяты – упарты, хто не хоча паддавацца.

Зашыцца – схавацца.

Заяда – той, хто не паддаецца, стаіць на сваім.

Заядлы – хто хоча дабіцца свайго, упарты.

Збаёдаваў – штосьці страціў, знішчыў.

Зблажэць – моцна пахудзець.

Збіць з панталыку – перабіць каму-небудзь думкі, калі ён разгубіцца, не ведае, што рабіць.

Збожжа – зернявыя культуры.

Зборышча, зборня – група людзей, якія табе не падабаюцца.

Збочыць – сысці ўбок, напрыклад, са сцежкі.

Зброд – непрыемныя людзі, якія з’явіліся аднекуль.

Збрыдзець – надакучыць.

Збутлець – струхлець, згніць.

Збуцвелы – струхлелы ад часу, гнілы.

Збуяць – аб расліне, якая вырасла вялікая, але не дала ўраджаю.

Збыткаваць – насміхацца, здзекавацца з каго-небудзь.

Збэсціць – нагаварыць на кагосьці, абняславіць яго.

Збыткаваць – здзекавацца з кагосьці.

Звада (нарабіць звады) – нагаварыць, нарабіць плётак, звесці людзей, каб пасварыліся.

Звягаваць – надакучаць нядобрай, прыдзірлівай гаворкай.

Звяглівы – той, хто надакучае нядобрай, прыдзірлівай гаворкай.

Звяршылася – здзейснілася.

З гакам – з лішкам, напрыклад, кіламетр з гакам.

Зганьбіць – тое ж, што і “збэсціць”.

Зглуміць – знішчыць што-небудзь.

Згнэмбіць – знішчыць якую-небудзь рэч.

Згорбіцца – сагнуцца.

Згрызота – сварка.

Згубіцель – той, хто можа знішчыць, загубіць кагосьці.

З гурам – накласці чаго-небудзь, напрыклад, у вядро з вярхом.

Здор – нерастоплены тлушч.

Здратаваць – знішчыць, напрыклад, ураджай.

Здэцца – здаецца.

Здратаваць – знішчыць пасеянае ці пасаджанае, пакінуўшы шмат слядоў.

Здатны – здольны.

Здурнець – кепска разважаць, рабіць што-небудзь кепскае.

Здзяцінець – стаць такім, як дзіця.

Здыхляціна – тое, што здохла і ўжо нейкі час ляжыць.

Здырдзіцца – памерці; зняважліва пра кагосьці.

Зенкі – вочы (зняважлівае).

Зерыцца – зняважліва пра таго, хто ўважліва глядзіць на кагосьці ці на штосьці.

Зіркачы – вочы; сказана груба.

З капыта, наўскапыт – бегчы, звычайна пра каня.

Зладзюга – злодзей.

Злоснік – той, хто носіць у сабе злосць.

Змарнець – быць у цяжкім становішчы, прапасці, прападаць.

Змарыла – напрыклад, на сон.

Змікіціць – здагадацца.

Змысны – той, хто хутка ўспрымае пададзеную інфармацыю.

Знайсці адгаворку – знайсці прычыну, каб хто-небудзь не прыставаў да цябе, адчапіўся ад цябе.

Зносак – вельмі малое яйцо, знесенае курыцай.

Знябожыцца – зрабіць выгляд, які выклікае шкадаванне.

Знялюдзець – стаць вельмі жорсткім, не падобным на чалавека.

Зняможыцца – стаміцца.

Знянацку – нечакана.

Знячэўку – нечакана.

Зрачы – поглядам прычыніць каму-небудзь непрыемнасць, няшчасце.

Зроду – вельмі даўно, з дня нараджэння.

Зрэб’е – грубая тканіна, вырабленая з ачоскаў ад ільну.

Зрэбныя – пашытыя з грубай даматканай тканіны, напрыклад, нагавіцы.

Зрэдзь – рэдка, калі-нікалі.

Зух – той, хто выхваляецца, хоча звярнуць на сябе ўвагу ці то сваімі паводзінамі, ці то сваім адзеннем.

Зыдар – вельмі кепскі чалавек.

Зыркасты – той, хто ўсё можа ўбачыць.

Зыркаць – нядобра глядзець на каго-небудзь.

Зямельнік – той, хто шмат, не шкадуючы сябе, працуе на зямлі.

Зяпа – зняважліва пра разяўлены рот чалавека; так кажуць і пра разяўлены рот звера.

Імпэт – асаблівае старанне.

Ісці ўпрысядкі – танцаваць прысеўшы.

Каб прымеў – каб мог.

Кавалер – нежанаты чалавек.

Кавалерыска – зняважліва пра нежанатага, у гадах хлопца.

Казытуха – міфічная істота, якая жыве ў жыце і можа заказытаць.

Казюрка – насякомае.

Каламут – там, дзе, узняўшы, напрыклад, пальцамі нагі пясок, зрабілі ваду мутнай.

Каламутная – непразрыстая, мутная (вада).

Калаўрот, калаўротак – прыстасаванне, з дапамогай якога пралі кудзелю, воўну. У рух яго прыводзілі нагой, пастаянна націскаючы на драўляны педаль.

Калашман – той, у каго быў неахайны абутак на нагах, магчыма, анучы, якія накручвалі на нагу, надзеўшы хадакі, лапці. Гэтыя анучы маглі быць неахайна падвязаны.

Калатня, калатнеча – бясконцая сварка.

Калатун – калі чалавека пачынае калаціць, напрыклад, хвароба.

Калвацца – ківацца з боку на бок.

Калдобіны – няроўнасці, выезджаныя роўчыкі, напрыклад, на дарозе.

Калдыбацца – цяжка ісці, як па калдобінах.

Калупайла – той, хто павольна працуе, калупаецца.

Калупаць – штосьці пакрыху адшчыпваць пальцам ці прабіваць пальцам, напрыклад, калупаць хлеб.

Калодзісь – калодзеж.

Каляначка – тонкі кавалак парэзанага яблыка, звычайна для сушкі.

Камель – ніжняя частка ствала дрэва, расліны і г. д.    [1, с. 148]

Камінар – чалавек, які чысціў коміны.      

Каморка – адасобленае памяшканне ў хаце, у якім захоўваюцца розныя гаспадарчыя рэчы.

Камяк – патоўчаная бульбянай каша, якую звычайна заскварвалі.

Камяніца – месца, дзе шмат камення.

Канава – роў, па якім сцякае вада.

Каналуп – пра бязлітаснага, жорсткага чалавека.

Канаплянка – вялікая тонкая хустка.

Канаюцца – узяўшы кій, бяруцца за яго рукамі, зашчамііўшы пальцы, і па чарзе перастаўляюць іх, падымаючы ўгору, да самага канца кія, каб вызначыць, напрыклад, таго, хто пачне гульню.

Каніска – так зняважліва называлі тых, хто вырас фізічна, а не маральна, застаўшыся ў дзіцячым узросце.

Капа – куча сена, саломы, складзеная конусам; ранейшая мера чаго-небудзь (снапоў, яец і інш.) колькасцю ў 60 адзінак. [1, с. 157]

Капа – спецыяльнае пакрывала на ложак.  [1, с. 157]  

Капец – канец каму-небудзь альбо чаму-небудзь; схрон для бульбы ў выглядзе конуса, які на зіму накрывалі саломай і абсыпалі зямлёй.

Каптан – верхняе адзенне, нагадвае куртку.

Капшук – кісет, маленькі мяшочак, у які клалі табаку, зацягваўся шнурком.

Каравэ – каровы.

Караед – жучок, які есць кару на дрэве.

Карноткі – кароткі.

Картопля – бульба.

Карціць – нешта турбуе, хочацца выказацца.

Каршэль – карак.

Касавурыць вочы – глядзець, косячыся, напрыклад, конь.

Каснік – істужка для заплятання ў касу.    [1, с. 163]

Катавасія – спрэчкі, сваркі, разборкі.

Катарэзнік – вельмі жорсткі, страшны чалавек.

Кацюты скласці – рукі скласці (памерці.)

Кашуля – рубашка.

Кашчавыя – худыя, напрыклад, пальцы.

Каюк – канец каму-небудзь.

Каяцца – выказваць шкадаванне аб здзейсненым.

Квацануць (ад слова “квач”) – памазаць.

Квашаніна – халадзец.

Кволы – слабы.

Кешкацца – марудзіць, павольна рабіць штосьці.

Кімарыць – драмаць.

Кінуў-рынуў – усё пакінуў так, як ёсць, як непатрэбнае.

Кінуцца наўцёкі – пабегчы, уцякаючы ад каго-небудзь.

Кішэць (напрыклад, пра рыбу) – значыць, шмат.

Клеваць – фізічна кепска сябе адчуваць, ледзь жыць.

Клешні – ніжняя частка нагавіцаў.

Клішаногі – той, у каго крывыя ногі.

Кломля – прылада для лоўлі рыбы, зробленая з дрэва і абцягнутая сеткай.

Клыпаць – з цяжкасцю ісці.

Клямка – прыстасаванне ў дзвярах, націснуўшы на яе, адчынялі дзверы, паднімала засаўку ў дзвярах.

Клянчыць – моцна прасіць.

Кляшчы – дзве палавінкі ў хамуце, злева і справа.

Козыты – ад слова “казытаць” (щекотать).

Кораб – нейкая пасудзіна, зробленая з кары дрэва.

Корба (у калодзежы) – невялікае круглае бервяно з металічным, выгнутым на канцы штырам у сярэдзіне, да якога на вяроўчыне ці ланцугу прымацоўвалася вядро. Круцілі яе і такім чынам апускалі, а потым падымалі вядро, дастаючы ваду з калодзежа.

Конна – ехаць на кані.

Копусць – зняважліва пра таго, хто не ўмее добра зрабіць што-небудзь рукамі.

Корпацца – штосьці павольна, не спяшаючыся рабіць.

Корчыць з сябе – задавацца, паказваць сваю важнасць.

Коўзацца – катацца на лёдзе.

Красачка – кветка.

Кросны – самаробны хатні ткацкі станок.

Кругляк – кароткае круглае бервяно.    [1, с. 175]

Крук – напрыклад, прымацаваны да сцяны ці да столі кавалак такім чынам выгнутага жалеза, каб на яго можна было павесіць што-небудзь.

Крумбелец – невысокі, тоўсты чалавек, падобны на бочачку, у якой захоўвалася салёнае сала.

Крупінка – штосьці маленькае.

Крупнік – малочны суп з крупы.

Круцель – махляр, падманшчык.

Круцёлка – тое, што круціцца. Раней рабілі, каб пакатацца, пакруціцца. Напрыклад, санкі зімою на лёдзе прывязвалі да кола (яно было драўлянае, са спіцамі) з воза і круцілі яго з дапамогай калоў. А разам з ім круцілася і жэрдка з санкамі.

Крыважэрац – нядобры, страшны чалавек.

Крывасмок – той ці тое, хто смокча кроў.

Крыга – ільдзіна на рэчцы, возеры.    [1, с. 175]

Крычаць немым голасам – вельмі моцна крычаць.

Крычма крычаць – моцна крычаць.

Крэпасць-цвярдыня – добра ўмацаваная крэпасць.

Кубелец – круглая драўляная пасудзіна, падобная на бочачку, у якой захоўвалася салёнае сала.

Кудзеля – воўна, выраблены лён, з якіх прадуць ніткі.

Кудзеркі – кучаравыя пасмачкі валасоў у дзяўчыны.

Кужаль – тонкае палатно з кужэльных (вырабленых з ільна) нітак; валокны ўжо ачэсанага ільну.   

Кулём – нізка прыгнуўшыся.

Кулі – мыліцы, з дапамогай якіх ходзяць пацярпелыя, траўміраваныя.

Кульбака – спецыяльны кій, з якім ходзяць, абапіраючыся.

Кульнуцца – перавярнуцца праз галаву.

Кумекаць – думаць, разважаць.

Купіна – шмат чагосьці ў адным месцы, напрыклад, купіна ягад.

Кураводка – курыца, якая водзіць за сабою куранят.

Курчыцца – падгінаць ногі, згінацца, уцягваць галаву ў плечы, напрыклад. ад холаду.

Курыцца – тлеючы, дыміцца.    [1, с. 180]

Кусака – той, хто можа ўкусіць, можна пра сабаку.

Кутасы – пучкі нітак, якія звісаюць на поясе, на адзенні (для ўпрыгожання).

Лава – прыстасаванне для сядзення: шырокая дошка або некалькі замацаваных  вузкіх дошак на ножках. [1, с. 181]

Лагчына – нізкае месца паміж пагоркамі.

Ладны – добры, прыгожы; вялікі кавалак, напрыклад, хлеба.

Лайдак – гультай.

Ламачына – адломлены кавалак якой-небудзь галіны.

Лапатаць – гутка і доўга гаварыць.

Лапінка – кавалачак матэрыялу, якім залаталі парваную мясціну на адзенні; невялікі кавалачак зямлі.

Ластаўкі-берагавушкі – ластаўкі, якія робяць сабе гнёзды (норкі) ў высокіх пясчаных берагах рэк.

Ласы – ахвочы, напрыклад, да жартаў альбо да кілбасы.

Латаць – прышываць, ставіць латку.

Латашыць – хутка рваць што-небудзь.

Латы – жэрдкі або дошкі, якімі абіваюць кроквы, каб потым накрыць дах шыферам ці іншым матэрыялам.

Лахманы – старое адзенне.

Лахудра – жанчына з неахайнай прычоскай.

Ледзве – ледзь.

Лежня – калі нехта доўга ляжыць, не хоча ўставаць.

Лезці суса – лезці сілай, напралом.

Лекацець – дрыжаць, напрыклад, ад холаду ці ад страху.

Лескатаць – хутка гаварыць.

Леташні – мінулагодні, з мінулага года.

Леткі – той, хто хутка бегае.

Лівень – вельмі моцны дождж.

Лізлівы – той, хто ўмее паддобрыцца.

Лінуў (пра чалавека) – уцёк, прапаў.

Літасць – дараванне, шкадаванне.

Ліха – нешта кепскае, бяда.

Ліхадзей – вельмі кепскі чалавек, той, хто робіць ліха.

Логма  ляжаць – ляжаць цэлымі днямі, нічога не робячы.

Лопух – расліна з шырокімі лістамі.

Лузанчык – спелы арэх, які лёгка вылазіць, вылузваецца са сваёй шкарлупы.

Лупаты – калі вочы вялікія, навыкаце альбо калі ўсё заўважае.

Лупачы – вочы.

Лупцаваць – бязлітасна біць, сцябаць, лупіць.    [1, с. 192]

Луста  -- кавалак булкі, хлеба.

Лыгануць – падбегчы куды-небудзь.

Лынды біць – нічога не рабіць.

Лысман – лысы чалавек.

Лыткі – ікры ног.

Людна – калі шмат людзей.

Людцы – людзі.

Люляць – калыхаць малое дзіця.

Лядашчы – слабенькі, невялікі (напрыклад, пра зайца).

Ляжак – зроблены з цэглы, ідзе зверху печкі пад вуглом да коміна для выцягвання дыму.

Лямант – гучны крык.

Лямантаваць – гучна крычаць.

Лямец – тоўсты матэрыял з воўны.

Ляпёшка – ежа, круглая, не вельмі тоўстая, пяклі з мукі.

Ляпнуць языком – не падумаўшы сказаць абы што.

Ляска – невялікая планка, можа быць прыступкай у драбінах (лесвіцы).

Ляснуцца – моцна, балюча ўпасці.

Лясь – ляснуў (напрыклад, гром), пачуўся нейкі гук.

Лятарня – галава (зняважлівае).

Ляха – водгаласак, рэха.

Магазіншчыца – прадавачка ў магазіне.

Макулінка – нешта вельмі малое, як макавае зярнятка.

Маладзён – чалавек не старога ўзросту.

Малодзіво – першае малако пасля таго, як ацеліцца карова, яно звычайна густое.

Манаткі – дробныя рэчы, пажыткі.    [1, с. 198]

Маркота – сум, кепскі настрой.

Мармоль – негаваркі, нелюдзімы чалавек.

Мармытаць – штосьці казаць сабе пад нос, неразборліва.

Марна – дарма, напрыклад, патрціў час.

Марнавацца – псавацца.

Марока – трата часу на кагосьці, якая не дае карысьці.

Маруда – той, хто робіць павольна, няспешна.

Марудна – не спяшаючыся, павольна што-небудзь рабіць.

Марцыпаны – нешта смачнае, заморскае, далікатэсы.

Маскірант – той, хто хавае свае думкі, пачуцці.

Матаць галавою – махаць галавою зверху ўніз.

Матляцца – качацца з боку ў бок, напрыклад, матляецца, як хвост у авечкі, альбо матляецца на ветры што-небудзь палатнянае.

Маўчун – той, хто не любіць шмат гаварыць, стараецца прамаўчаць.

Махіна – нешта вялікае.

Махнатая – густая, напрыклад, елка.

Маячыць – з’яўляцца, стаяць перад кімсьці як нешта высокае, як маяк.

Мегера – вельмі злосная жанчына.

Меркаваць, мергаваць – думаць, разважаць.

Меціна – след, які можа застацца, напрыклад, на целе ад удару.

Мізэрны – вельмі малы.

Мітусіцца – кідацца з аднаго боку ў другі, імкнучыся нешта зрабіць.

Млявасць – слабасць у целе.

Мокры як брач – вельмі мокры.

Мондры – які імкнецца што-небудзь хутка атрымаць.

Моташна – цяжка на душы.

Мройнасць – нешта незразумелае, тое, што здаецца.

Мудак – той, хто робіць неразумна, не так, як трэба.

Мул – іл, які знаходзіцца на дне возера.

Муляк – мазоль.

Мур – збудаванне з каменю ці цэглы, трывалае.

Мурза – брудны, неахайны.

Мурзаты – брудны.

Мурлаты – з вялікім, сытым тварам.

Мусібыць – відаць, напэўна.

Мусіць – відаць, напэўна.

Мурмоль – негаваркі, замкнуты ў сабе чалавек.

Мурын – той, хто мае цёмны, чорны выгляд; той, хто брудны.

Мусіць – відаць; павінен зрабіць што-небудзь.

Муштра – выхаванне, заснаванае на механічнай дысцыпліне, напрыклад, у войску.

Муштраваць – выхоўваць спосабам муштры.

Мэнталем – вельмі хутка.

Мэнчыцца – мучыцца, цяжка жыць.

Мяжа – зарослая травой палоска зямлі паміж двума палеткамі.

Мянташка – лапатачка, якой востраць касу.

Мярзляк – той, хто не пераносіць холаду, мерзне.

Набрыдзь – нейкія нядобрыя чужыя людзі, якія прыйшлі, набрылі.

Набрыняць – пра які небудзь тоўсты матэрыял, які нацягнуўся вадою і павялічыўся ў памерах.

Набэдрыкі -- злучаюцца з  хамутом і надзяваюцца на спіну каня і на яго бёдры, пад хвост, каб падтрымаць хамут, каб не з’язджаў.

Навала – навалілася нешта нядобрае, варожае.

Навідавоку – на адкрытым месцы, дзе ўсе бачаць, напрыклад, навідавоку расце бяроза.

Навізна – нешта новае.

Навісь – дрэвы навісаюць, затуляюць галінамі.

Наводшыбе – звычайна пра хату, якая стаіць воддаль ад іншых.

Навыперадкі – хто хутчэй (бегчы).

Нагавіцы – штаны.

Нагарнуць – чаго-небудзь сабраць у адно месца шмат, цэлую горачку.

Надарваць – шмат працаваць, знясіліцца, захварэць ад перагрузкі.

На дурняка – жаданне атрымаць што-небудзь  без асаблівых намаганняў.

Нажытак – тое, што нажыў, што маеш.

Назаляць – надакучаць.

Назіркам – ісці за кім-небудзь хаваючыся, каб не заўважыў.

Назола – той, хто надакучае.

Наеўся як жаба мулу – шмат наеўся абы чаго (глядзіце слова “мул”).

На падарэндзе – штосьці блізка, на вачах ляжыць.

Напаследак – у самым канцы.

Наперабой – адзін перад адным, напрыклад, гаварыць наперабой.

На покуце – у тым вуглу, дзе вісіць ікона.

На поўніцу – есці на поўны рот.

Напоперак – казаць што-небудзь супраць, не пагаджаючыся.

Напрадвесні – перад вясною, незадоўга да вясны.

Напрасткі – напрасцяк, найбольш кароткай дарогай.

Напярэймы – больш кароткай дарогай, стараючыся апярэдзіць кагосьці, пераняць.

Напяць – нацягнуць, напрыклад, цеціва лука.

Нарабіць енку – моцна плакаць, крычаць, скардзіцца.

Нарабіць звады – нарабіць плётак.

Нарабіць крэчу – нарабіць крыку.

Наравіць (унаравіць) – старацца дагадзіць камусьці.

Наракаць – скардзіцца, напрыклад, на свой лёс.

Наранні – зранку.

Нароўні – быць аднолькавым, такім жа, як і ўсе.

На святыя нігды – ніколі не будзе.

Настрапаліць – настроіць некага супраць кагосьці, нагаварыўшы на яго шмат кепскага; навучыць, падвучыць.

Насупіць бровы – зрабіць строгі выгляд, калі сыходяцца бровы на пераносіцы.

Напярэймы – ісці да каго-небудзь больш кароткай дарогай, напрасткі з мэтай запыніць яго.

Напрасткі – не выбіраючы дарогі, самы кароткі шлях.

Наракаць – скардзіцца (напрыклад, на свой лёс).

Нараўне – разам, побач бегчы ці стаяць.

Наскрозь – да канца, навылёт, напрыклад, пракруціць у дошцы дзірку; бачыць наскрозь, гэта значыць усяго, ведаць яго задумку, характар.

Настояць – дабіцца свайго.

Настрапаліць – падгаварыць, навучыць каго-небудзь.

Настольніца – абрус, які засцілаюць на стол.

Насупіцца – нахмурыцца, пакрыўдзіцца, быць незадаволеным чымсьці.

Насцеж – поўнасцю адчыніць, напрыклад, дзверы.

Нат – нават.

Натрапіць – знайсці што-небудзь (напрыклад, натрапіў на сцяжынку).

Наўскапыта – пра каня, які бяжыць хутка з усіх сіл.

Націнка – нешта вельмі слабое.                         

Нацянькі – найбольш кароткай дарогай, напрасцяк. [1, с. 223]

Нашкодзіць – зрабіць нешта кепскае.

Небарака – нешчаслівы чалавек.

Недарэка – той, у каго мала розуму, хто кепска разважае.

Нелюдзь – вельмі кепскі, жорсткі чалавек.

Нелюдзімы – той, хто пазбягае людзей, адасабляецца.

Немаведама – невядома, напрыклад, немаведама хто.

Немаўля – малое дзіця, якое яшчэ не ўмее гаварыць.

Немач – нейкая хвароба.

Немы крык – вельмі страшны крык.

Ненажэра – той, хто шмат есць, ніяк не можа наесціся.

Непатрэбшчына – тое, што не патрэбна.

Не першына – не першы раз.

Не сапнуць – цяжка дыхаць.

Несусветны гультай – вялікі гультай.

Не схіснуцца – не паварушыцца.

Неўзгледзець – не ўбачыць.

Не ўломак – той, хто мае сілу, нешта можа зрабіць і сам, без чыёйсьці дапамогі.

Не цурацца – не пазбягаць кагосьці ці чагосьці.

Не цырымоніцца – груба, без ласкі абыходзіцца з кімсьці.

Ні Богу свечка ні чорту качарга – пра нікчэмнага чалавека, хто не дае ніякай карысці.

Нігды – ніколі.

Нізка – магла быць з тонкай вяроўчыны альбо з тонкага гнуткага дубчыка. На яе звычайна нанізвалі злоўленую рыбу.

Нікагутка – нікога, напрыклад, няма.

Нікудышні – ні да чаго не варты.

Німа – няма.

Ні стуль ні ссюль – нечакана.

Ніц – уніз; напрыклад, галінка вярбы апускаецца ўніз.

Ніцма – ляжаць тварам уніз на чым-небудзь, напрыклад, на падушцы.

Нічагусенькі – нічога няма.

Нічагуткі – нічога.

Носкі – які доўга носіцца, не рвецца.

Ношка – тое, што ўзяў, каб панесці.

Ні разочку – ні разу.

Нуда, нудота – тое, што мучыць чалавека, гняце.

Нудзіцца – сумаваць, перажываць з-за чагосьці.

Нудны – непрыемны, увесь час скардзіцца.

Нуртаваць – спатыкацца, падаць ніцма, тварам.

Нутро – тое, што ўнутры арганізма.

Ныцік – той, хто ные, увесь час скардзіцца.

Нэндза – той, хто беспадстаўна ўвесь час скардзіцца на жыццё.

Нябось – як сцвярджэнне, напэўна.

Нявечыць – знішчаць.

Нявыкрутка – цяжкае становішча.

Нягеглы – слабы, няўдачны.

Нягоды – нешта кепскае ў жыцці.

Няма за што рук зачапіць – няма чаго есці.

Нямашака – няма.

Няўдобіца – кепская, неўрадлівая зямля.

Няўмека – той, хто не ўмее працаваць, рабіць што-небудзь.

Олух (олух цара нябеснага) – дурань.

Пабароць – перамагчы, асіліць каго-небудзь.

Павесно, павесьмянё – невялікая копка льну.

Павыздыхалі – здохлі, згінулі.

Павядач – той, хто расказвае, апавядае.

Паганы – кепскі.

Падбрэхіч – той, хто дапамагае камусьці казаць кепскае пра каго-небудзь.

Падбухторыць – навучыць кагосьці зрабіць нешта кепскае.

Падвода – воз.

Падкавырнуць – знізу паддзець што-небудзь, тое, што ў зямлі; паддзець каго-небудзь, пасмяяцца для здзеку.

Падкавырнік – той, хто любіць падкавырнуць.

Падкі – той, які схільны да чаго-небудзь, напрыклад, падкі да дзяўчат.

Падкоп – можна зрабіць у зямлі, падкапацца, каб не бачылі, як пралез.

Падла (падло) – тое, што ўпала, здохла; зняважлівае выказванне пра каго-небудзь.

Падлятунчык – птушаня, якое толькі вучыцца лятаць.

Падмурак --  фундамент дома, яго аснова.

Падпаветка – страха, умацаваная на слупах.

Паднавес – страха, умацаваная на слупах.

Падняць хай – нарабіць крыку вакол чаго-небудзь, пазнаёміць з дадзеным фактам многіх.

Падпасвіч – памагаты пастуха.

Падпечак – месца пад печчу; там маглі ставіць абутак, зімою трымалі курэй, каб не замёрзлі.

Падруба – тое, на чым стаяла хата. Раней хаты звычайна ставілі на камяні, між якімі маглі быць шчыліны.

Падрубнік – той, хто звычайна спадцішка стараецца зрабіць кепскае.

Падсілкавацца – паесці.

Падушка – частка воза, яна знаходзіцца ўперадзе.

Падцкоўвацца – напрыклад, з сабакам, даводзіць яго да злосці.

Падцяць – прыціснуць да цела хвост, калі гэта жывёла; можна падцяць рыбу на кручок, каб трапіла на зацён, не сарвалася з кручка.

Падшыванец – хлапчук гадоў 12 – 15.

Пазур – пазногаць.

Пакаты – які паступова паніжаецца.

Пакоўная – у якую шмат улезе, напрыклад, у сумку.

Пакручасты (лёс) – нялёгкі, цяжкі.

Пакулле – выцераблены лён, які выкарыстоўваюць, напрыклад, сантэхнікі, наматваючы на разьбу крана, каб не цякла вада.

Пакуль дажджэш – пакуль дачакаешся.

Палаткі – гарышча ў хляве.

Палатно – белы саматканы матэрыял, з якога раней шылі адзенне.

Палаці – насціл з дошак пад столлю паміж печчу і супрацьлеглай сцяной у сялянскай хаце; служыў для спання.        [1, с. 233]

Палена – кавалак дрэва.

Палуднаваць – абедаць.

Палянь, паля – паглядзі, глянь.

Панавальваць – шмат накласці чагосьці, напрыклад, на воз.

Панесці па вёсцы – расказваць аб чым-небудзь у вёсцы.

Панура – глядзець з сумным выглядам.

Панурыцца – засумаваць, мець сумны выгляд.

Па поўніцы (есць) – бярэ на ўвесь рот, многа, шмат..

Папусціць (распусціць) нюні – расплакацца.

Папярок – пярэчыць камусьці, казаць супрацьлеглае; ляжыць ці сядзіць так, што перашкаджае.

Парахно – рэшткі гнілі.

Парожняе – пустое, напрыклад, вядро.

Пароцік – вельмі дасціпны, які ўсё знойдзе, выпара.

Паручкавацца – прывітацца, узяўшыся за рукі.

Парушынка – штосьці невялікае, можа трапіць у вока, парушыўшы зрок.

Паршывец – няветлівае выказванне аб кім-небудзь.

Пасак – выразаны са скуры доўгі кавалак, мог адзявацца каню пад жывот, каб падтрымаць набэдрыкі.

Пасланец – той, каго пасылаюць з якім-небудзь паведамленнем.

Пасмешыча – утварыць штосьці вартае смеху, быць вартым смеху.

Пастаронні – той, якога не звалі.

Пасцінаць – чымсьці вострым, напрыклад, касою зрэзаць верхавіны травы, кветак і інш.

Патураць – не заўважаць, што хто-небудзь робіць нешта кепскае, не перашкаджаць яму рабіць тое, што ён хоча.

Патрусіць – крыху пасыпаць на што-небудзь (напрыклад, мукі ў сечку каню ці карове).

Патрэба – тое, што неабходна, патрэбна.

Паўночнік – той хто доўга не спіць ноччу, да апоўначы.

Пахаджваць – хадзіць сюды-туды.

Паша – месца на лузе, на балоце, дзе пасецца жывёла.

Пашнураваў – пайшоў.

Паштарка – жанчына, якая разносіць пошту.

Пекная – прыгожая.

Перавясла – сплеценае з жыта альбо ільну; ім перавязвалі снапы жыта альбо ільну.

Перадойка – карова, якая не зацяжырала, засталася без цяляці, яна можа даваць малако і зімою, але няшмат.

Пераліваць з пустога ў парожняе – весці пустую, бескарысную размову.

Пераняць – запыніць, вярнуць назад каго-небудзь, напрыклад, карову, якая адбілася ад статку, пайсці ёй напярэймы.

Перапалох – сполах, звязаны з нейкім страхам.

Перапуд – сполах (дванаццаць дубчыкаў ад старога веніка перасячы на парозе – і вылечыш перапуд).

Перастарак – выказванне аб дзяўчыне, якая ўжо выйшла з дзявочых гадоў.

Перці – ісці або бегчы, не зважаючы ні на што; несці нешта цяжкае.

Печышча – у печы, там, дзе гарыць агонь.

Пешкі – пяшком.

Піва не пераліва – так могуць казаць пра таго, у каго рэзкі, выбуховы характар.

Пільнаваць – ахоўваць штосьці; сачыць за кімсьці, дачакацца яго.

Пірог – выпечка, булка, якую пяклі звычайна на свята.

Пісягі --  сляды на целе ад слёз ці ад удараў нечым гнуткім, напрыклад, дубцом, папругай.

Плашка – кароткае бервяно, якое раскалолі папалам.

Плечукі – нешырокія плечы, напрыклад, у хлапчука.

Плявузгаць – абы што казаць.

Пляжыць – знішчаць што-небудзь.

Плямкнуць – языком у роце, выдаваць гукі ў час яды; сказаць што-небудзь недарэчнае.

Пляснуцца – упасці грудзьмі.

Пляц – месца для пабудовы хаты; плошча.

Пнецца – цягне, стараецца.

Погалас – размовы, выкліканыя чымсьці.

Поедам есці – не даваць жыцця, спакою, надакучаць.

Покуць – месца ў куце хаты насупраць увахода, самае ганаровае месца, дзе звычайна вешалі абразы.

Полудзень – абед.

Помач – дапамога.

Поначы – ноччу.

Поплаў – луг, звычайна заліўны.   [1, с. 256]

Поркацца – доўга і павольна што-небудзь рабіць.

Порстка – хутка.

Поруч – побач.

Поседам сядзець – цэлымі днямі сядзець, анічога не робячы.

Посцілка – тое, чым засцілаюць, напрыклад, ложак.

Поцемкі – цёмны час сутак.

Почапка – воселка вядра, тое, на што можна начапіць вядро.

Прайдзісвет – той, хто можа падмануць.

Прамямліць – сказаць што-небудзь незразумела, невыразна.

Пранік – прыстасаванне, якое нагадвала ручку з дошчачкай. Ім, палошчучы, выбівалі бялізну.

Прасніца – драўлянае прыстасаванне, да якога зверху прывязвалі кудзелю і пралі ніткі, наматваючы іх на верацяно.

Праўдзівік – добры грыб, які можна есці.

Праўцом (стаць праўцом) – не паддавацца каму-небудзь, стаяць да канца.

Працяць – праткнуць (пратнуць) што-небудзь чым-небудзь вострым.

Праява – нешта кепскае, што нечакана здарылася. (Што за праява!)

Прыбег рассапаўшыся – моцна засопшыся, стомлены.

Прыблуда – нехта нядобры, хто прыйшоў, прыблудзіўся, пакінуўшы сваё нажытае месца.

Прывеціць – добра сустрэць, прывітаць.

Прыгаршчы – разам складзеныя далоні двух рук. Напрыклад: набраць вады ў прыгаршчы.

Прызба – рабілі вакол хаты, насыпаючы пяску, апілак, каб пад падрубу зімою не дзьмуў халодны вецер.

Прыманьваць – падманам падклікаць да сябе ці ў патрэбнае месца, напарыклад, рыбу гарохам ці чым-небудзь іншым.

Прыпек – месца перад печчу. На прыпеку магла быць устаноўлена пліта, на якой грэлі, варылі.

Прысак – гарачы попел.

Прыспічыла – моцна захацелася.

Прыстанішча – месца для адпачынку, для жылля, якое знайшоў сабе.

Прытарахціць – з’явіцца, нарабішы гулу, напрыклад, прытарахціць машына.

Прыткі – хуткі; той, хто хоча, каб хутка атрымалася ў яго. (Бач, які прыткі!)

Прытуліцца – знайсці сабе месца для адпачынку альбо прыціснуцца да каго-небудзь ці чаго-небудзь.

Прыхваткам – на хаду, спяшаючыся, напрыклад, есці прыхваткам.

Прыцвічыць – прыбіць кагосьці.

Прыцемкам – калі пачынае цямнець.

Прычындалы – розныя ўпрыгожанні, якія могуць вешаць, напрыклад, на дугу каня, каб звярнуць на гэта ўвагу.

Прышлы – той, хто прыйшоў з іншай мясцовасці.

Прэцца – кудысьці спяшаецца.

Пстрыкнуць – зрабіць адпаведны гук двума пальцамі.

Пукатыя – вялікія, быццам вывернутыя (вочы).

Пустэльня – там, дзе пуста, няма ніякіх будынкаў.

Пута – магло быць з вяроўкі, магло быць металічнае. Ім звязвалі, спутвалі каню пярэднія ногі, каб не зайшоў далёка.

Пташка – птушка.

Пуза – жывот.

Пузаты – той, у каго вялікі жывот.

Пук – трымаць шмат у руцэ, напрыклад, вяровак, дубцоў.

Пукатыя (вочы) – вялікія,  вывернутыя звонку.

Пуляць – кідаць.

Пунтовы – гарачы, задзірысты.

Пупяхі – пупышкі.

Пустамеля – той, хто кажа абы што, пустое.

Пустэльнік – той, хто жыве адзін, удалечыні ад іншых.

Пусціць тлумачы – загіпнатызаваць.

Пуца – аб сытым твары зняважліва.

Пытляваць – малоць ачышчанае зерне, утварыўшы з яго мяккую муку высокай якасці.

Пытляваны хлеб – той, які спечаны з пытляванай мукі.

Пярэпалахі – выгаворвалі таму, хто моцна спалохаўся.

Пярэстая – жывёліна розных колераў (напрыклад, карова).

Пяцца – упірацца, старацца, напрыклад, пнецца конь, калі вязе цяжкі воз.

Пячайка пячэ – калі пячэ ў жалудку; пякотка.

Пяшчотны – ласкавы ў пачуццях.

Рагі – брудныя палосы на целе.

Радзюжка – вытканае пакрывала, маглі вешаць і на сцяну як дыван.

Радзіны – свята ў гонар таго, хто нарадзіўся.

Ражон – металічны ці драўляны кавалак з завостраным канцом.

Ражка – невялікая бочачка, у якой рыхтавалі яду для свіней, напрыклад, таўклі ў ёй звараную бульбу.

Развілка – перакрыжаванне, месца, дзе сыходзяцца некалькі дарог.

Разгаўляцца – есці шмат мяса (звычайна ў час свята).

Разлапістая – напрыклад, елка, у якой доўгія густыя галіны.

Разора – канаўка паміж градамі у агародзе, на полі.

Раз-пораз – раз за разам, напрыклад, уздыхаць.

Раз’ятрыцца – раз’юшыцца, быць вельмі злосным.

Ралля – узаранае поле.  [1, с. 281]

Раскавесіць губы – стаяць адкрыўшы рот, верхню губу падняўшы, а ніжнюю – апусціўшы.

Раскарачыцца – шырока расставіць ногі.

Раскатваць па дарозе – ездзіць, катацца, не зважаючы ні на што, нават з выклікам, каб пазайзросцілі.

Раскашаваць – добра жыць, у раскошы.

Распуста – той, хто адрозніваецца кепскімі паводзінамі, кепска выхаваны.

Расперазацца ад крыку – моцна крычаць.

Расхлябяшчыць – шырока расчыніць, напрыклад,  дзверы.

Расхрыстаны – расшпілены.

Рахманы – вельмі спакойны, напрыклад, рахманае цялё.

Рашчыніць (цеста) – зрабіць так, каб паднялося, каб можна было пячы з яго што-небудзь.

Раўгач – той, хто шмат крычыць, раве.

Раўчак – неглыбокі роў (роўчык).

Рахманы – добры, спакойны.

Роспыты – калі задаюць шмат пытанняў, каб даведацца аб нечым.

Роўня – аднолькавыя па багацці, па становішчы.

Рукаво – рукаў, напрыклад, у кашулі.

Румзаць – ціха плакаць.

Рунь – усходы азімых.

Рупіць – хочацца штосьці зрабіць.

Рухавы – той, хто шмат рухаецца, перамяшчаецца, ходзіць.

Рухацца – ісці.

Ручніца – гладкаствольная агняпальная зброя.

Роўня – роўны, аднолькавы з кім-небудзь па пасадзе ці ўзросту.

Рошчына – рашчыненае цеста.

Румзаць – ціха плакаць.

Рыбняк – спецыяльна адгароджанае месца ў лодцы з адтулінамі, праз якія паступала вада. Туды пускалі рыбу, каб нейкі час была жывая, не псавалася.

Рыжавік – так маглі сказаць пра таго, у каго твар быў цёмны, падобны на іржу.

Рыхтык – быццам.

Рэзгіны – прыстасаванне, з дапамогай якога пераносілі, напрыклад, сена. Рабілі з сагнутых пруткоў і сеткі, звязанай з вяроўчыны.

Сабачыцца – сварыцца.

Сажалка – выкапаны вадаём (звычайна на балоцістай мясцовасці).

Сакваяж – сумка з ручкай.

Самаходзь – здарылася, адбылося само сабою.

Самы цымус – тое, што трэба, самы навар, самае тлустае, самае лепшае, самы раз.

Саўгануць – стукнуць.

Свалата – сінонім слова “гады”.

Свінаваты – нахабны, падобны да свінні.

Свінінец – будынак для свіней.

Свінчо – невялікая свіння.

Свэдар – світэр.

Святатацтва – зрабіць нешта страшнае, накіраванае супраць святасці, народных традыцый.

Седала – тое месца, дзе сядзяць куры, сабраўшыся на ноч ці выседжваючы куранят.

Сенажаць – луг, дзе косяць траву на сена.

Сердаваць – крыўдзіцца, злавацца.

Сечка – дробна парэзаныя салома ці сена.

Сённяка – сёння.

Сёрбаць – есці, прыцмокваючы; хутка есці, напрыклад, суп.

Сівер – халодны вецер.

Сігануць – моцна пабегчы з мэтай схавацца.

Скамечыць – напрыклад, паперу, сціснуўшы яе ў  кулаку.

Скварка – спечанае сала.

Скаваць – замарозіць, напрыклад, раку лёдам.

Сказаць поперак (напоперак) – не так, як думае твой суразмоўца.

Сквірчыць – напрыклад, сала на патэльні, калі пячэцца.

Скеміць – здагадацца.

Скнара – прагны чалавек.

Скнарыцца – скардзіцца на кепскае жыццё.

Скрозь – усюды; можа выкарыстоўвацца ў якасці прыназоўніка “праз”: праз сцяну.

Скрыгітаць зубамі – выдаваць характэрны гук зашчэмленымі зубамі.

Скупіцца – сабрацца разам, у адну купіну.

Слабёсенькі – вельмі слабы.

Слізгота – калі слізка на двары, на дарозе.

Слон, услон – доўгая лаўка для сядзення на чатырох ножках.

Слухаўкі – вушы.

Сляпіцца – рабіць якую-небудзь справу ў цемры, пры кепскім святле, псуючы сабе зрок.

Смальнуць – моцна стукнуць.

Смальняк – смольны кавалачак дрэва.

Смешка, смешачкі – як нядобры смех, напрыклад, мне гэта не смешка ці надакучылі твае смешкі.

Смурод – кепскі пах; зняважлівая ацэнка чалавека.

Смутна – неспакойна, нядобра на душы.

Смыліць – пячэ, напрыклад, у грудзях.

Смяльчак – зняважіва кажуць пра таго, хто  хваліцца смеласцю.

Снаваць – хадзіць сюды-туды.

Снедаць – есці зранку.

Сноўдацца – хадзіць, не займаючыся справай.

Совацца – не спяшаючыся, хадзіць з аднаго канца ў другі.

Сохі – драўляныя падпоры ставіліся ў гумне для падтрымкі страхі прыкладна ў 5 метрах адна ад адной, вышынёй каля 8 метраў, таўшчынёй 30 – 40 сантыметраў.

Спавіваць – закручваць дзіця ў пялюшкі.

Спагнаць – дабіцца кампенсацыі, напрыклад, за пашкоджаную рэч.

Спадніца – рускае «юбка».

Спадцішка – непрыкметна.

Спакваля – няспешна, павольна.

Спляжыць – знішчыць што-небудзь, напрыклад, дажджом расліны.

Спрагліся – супрць кагосьці дзейнічаюць заадно.

Спруцянець – моцна спалохацца (звычайна ад страху).

Спод – самы ніз у печы.

Спорыцца – усё ідзе як трэба, напрыклад, спорыцца праца.

Спрытнюга – той, хто можа шмат дасягнуць, не зважаючы ні на што.

Спрэс – усё. (Спрэс чорнае – усё чорнае.)

Спуджаны – спалоханы.

Спярша – спачатку.

Ссукаць – сплесці некалькі нітак у адну.

Стан – фігура жанчыны.

Станік – ліфчык.

Старожа – вартавыя.

Стаць праўца – не паддавацца, не ўступаць камусьці.

Старчакі – сукі на дрэве ад галін.

Старчма – падняты ўгору, напрыклад, кол, забіты ў зямлю.

Старыца – строе рэчышча ракі.

Стаўбун – самая высокая, перарослая сцябліна на кусціку, напрыклад, шчаўя; самы высокі ў калектыве хлапец.

Стаўдур – той, у каго няшмат розуму.

Стойка – спецыяльнае драўлянае прыстасаванне з адтулінай, куды ставілі дзіця, якое яшчэ не ўмела хадзіць.

Страхалюд – нехта вельмі страшны.

Страх гняце – жыць у страху.

Страхалюд – той, хто страшны на выгляд.

Страхоцце – нешта страшнае.

Стромы – круты, напрыклад, бераг ракі.

Стругаць – нарэзваць што-неьбудзь тонкімі палоскамі альбо абрэзваць ножыкам кіёк, рабіць яго танчэйшым.

Стрымгалоў – вельмі хутка, напрыклад, бегчы.

Студня – калодзеж.

Стукатня – стукат.

Стырыць – украсці.

Сцерагчы – ахоўваць кагосьці ці штосьці; сачыць за кімсьці з мэтай злавіць яго.

Сцерпла – зацякла, напрыклад, рука ці нага, калі цяжка павярнуць яе, калі становіцца непаслухмяная.

Сцёбнуць – стукнуць чымсьці гнуткім, напрыклад, дубцом; украсці.

Сцібрыць – украсці.

Счапіцца – пачаць барукацца, біцца.

Сузіранне мудрасці – вучыцца мудрасці.

Сук – скупы чалавек.

Сукаванка – галіна з суком (якая адламалася).

Сумецца – разгубіцца ад нечаканасці.

Сумёты – намеценыя ветрам кучы снегу.

Супонь – тонкі скураны кавалак, якім заціскалі клешчы ў хамуце, каб не разыходзіліся.

Сутужына – нітка, дрот ці лёска, якія туга нацягваюць лук.

Сухастой – сухія дрэвы.

Суша – калі доўгі час суха, без дажджу.

Схіліцца – сысці ўбок, даць дарогу.

Схованка – месца, у якім можна схавацца.

Сцапаць – нечакана схапіць.

Сцежка – пратаптаная дарожка.

Сцепануцца – уздрыгнуць.

Сцерабіць – хутка з'есці.

Сцібрыць – украсці.

Сцінаць – ссякаць нечым вострым.

Сцяць – моцна сціснуць.

Счапіць – разам злучыць што-небудзь.

Сэрцавіна – сярэдняя, цэнтральная частка дрэва.

Сявенька – пасудзіна, з якой бралі і сеялі зерне.

Сядзёлак – невялічкае сядло, адзявалася на спіну каня, а да яго пад трыбух адзявалі супонь, каб трымаць набэдрыкі.

Сяннік, сяльнік – шылі з палатна  і напіхалі сенам ці саломай. На ім спалі, як на матрацы.

Сярдаваць – быць незадаволеным, злавацца.

Сячкарня – прыстасаванне з вялікім колам, да якога былі прыроблены ручка і востры нож. Круцілі яго і такім чынам рэзалі салому, сена на сечку для корму жывёлам.

Таго дня – у той дзень.

Таквеля – столькі, гэтулькі.

Тарарам – немаведама што робіцца, крыкі, спрэчка, напрыклад, у хаце сапраўдны тарарам.

Тарахціць – напрыклад, металічнае кола, калі коціцца па асфальце; нехта хутка і гучна гаворыць.

Таўкач – драўляная прылада, якой таўклі бульбу, імкнуліся зрабіць з яе кашу; чалавек, які не вельмі прыстасаваны да жыцця, неэнергічны.

Тлум – неразбярыха.

Тараскацець – можна водзячы кіём па плоце.

Таргануць – пацягнуць за што-небудзь, напрыклад, за вяроўчыну.

Тармашыць – непакоіць; старацца разбудзіць.

Таўчэцца побач – не адыходзіцца ад кагосьці.

Тахкае – б’ецца, напрыклад, сэрца ў грудзях.

Тахнула ў галаву – нечакана прыйшло ў галаву.

Тлум – нейкая неразбярыха паміж людзьмі.

Тнуць – кусаюць, напрыклад, камары.

Ток – яго залівалі ў гумне глінай. Потым гліна застывала, станавілася цвёрдай.

Толь – рубероід.

Торг – месца, дзе таргуюць; сам працэс, калі дамаўляюцца, за якую цану можна купіць, прадаць.

Точка – банда, група нядобрых людзей.

Траляваць – вывозіць з лесу бярвенні, спілаваныя дрэвы.

Трапятун – той, хто трапечацца, стварае ўражанне, што шмат працуе.

Трохі – крыху.

Трымцець – часта-часта дрыжаць.

Трэснуць – паламацца, напрыклад, трэснула сухая галінка; стукнуць.

Туга – сум, сумота, кепскі настрой.

Тугадум – той, хто кепска думае.

Тузануць – пацягнуць за што-небудзь, напрыклад, тузануць вяроўчыну.

Тузацца – змагацца адзін з адным.

Тумак – той, хто кепска разважае.

Тупацець – ідучы, нагамі.

Тупка – цвёрда пад нагамі, цвёрдая зямля.

Турзянуць – пацягнуць за што-небудзь, напрыклад, турзянуў лейцы.

Тхлань – пах гнілі, напрыклад, на балоце.

Убачыўшы, што непярэліўкі – убачыў, што апынуўся ў цяжкім становішчы.

Уважыць – з павагай аднесціся да каго-небудзь, дапамагчы ў знак заслугі, павагі.

Уваходзіны – свята падчас засялення ў хату, у кватэру.

Увачавідкі – хутка, на вачах.

Уваччу – у вачах, напрыклад, штосьці стаіць.

Увільваць – старацца пазбегнуць, напрыклад, якой-небудзь працы.

Увіхацца – старанна працаваць.

Увішны – старанны, спрытны. які паспявае шмат зрабіць.

Удацца – быць падобным да каго-небудзь, напрыклад, удаўся ў бацьку.

Удаць –прадаць каго-небудзь, нагаварыць на яго.. выдаць.

Удубянець – моцна замёрзнуць.

Узбрыло – ні с таго ні с сяго прыйшло ў галаву нешта нядобрае.

Узбурыцца – нечакана ўзлавацца, нарабіць крыку.

Узбурыць – нарабіць спрэчак, пасварыць.

Узірацца – глядзець.

Узяць за хлябы – узяць за бакі.

Узяць за шкірку – за карак.

Укантрабіць – знішчыць.

Укарэць – стаць брудным, падобным на цёмную кару.

Уквэцаўся – памараўся ў што-небудзь, стаў брудны.

Уквяліць – пакрыўдзіць, давесці да слёз.

Укленчыць – стаць на калені.

У купе – разам.

Улагодзіць – супакоіць каго-небудзь, стварыць яму добры, лагодны настрой.

Умудрыцца – здолець нешта зрабіць, нягледзячы ні на што, праявіць мудрасць.

Унадзіцца – увесь час хадзіць куды-небудзь з мэтай пажывы, з нядобрымі намерамі.

Унаравіць – дагадзіць камусьці.

Унікнуць – уважліва аднесціся да нейкай справы.

Унурыцца – не азывацца, стаць недаступным.

Упарыцца – моцна стаміцца, калі ад стомленага ідзе пара.

Упацець – спацець.

Уперыцца – уставіцца на каго-небудзь вачыма.

Упікнуць – выказаць нядобрую заўвагу, напрыклад, упікнуць за тое, што шмат з’еў ці патраціў грошай.

Упірае – хочацца неадкладна нешта зрабіць.

Уплюшчыцца – убіцца туды, дзе ўжо цесна, напрыклад, у перапоўнены аўтобус.

Упляскаць – пакінуць брудныя сляды на падлозе; доўга ходзячы, зрабіць цвёрдай зямлю альбо цвёрдым – снег.

Упоцемках – калі цёмна, напрыклад, хадзіць упоцемках.

Управіцца – закончыць працу па гаспадарцы.

Упрысядкі – танцаваць, прысеўшы.

Упрэлы – моцна спацелы, калі прамокла бялізна.

Уразнабой – па-рознаму, напрыклад, спяваць на розныя галасы.

Уроддзе – ад слова “вырадак”.

Уступіцца – хутка на кароткі час надзець што-небудзь на ногі, напрыклад, уступіцца ў тапкі.

Усялякі—усякі.

Ухажор – кавалер, той, хто сябруе з дзяўчынай, дагаджае ёй, стараецца спадабацца ёй.

 Уходжвацца – нешта рабіць па гаспадарцы, напрыклад, карміць карову, свіней.

Уцякайма – трэба ўцякаць, як зварот да кагосьці.

Учадзець – кепска адчуць сябе ад чаду (дыму з зачыненай да часу юшкай, заслонкай у коміне).

Учапушыць – зрабіць што-небудзь кепскае.

Ушчарэпіцца – моцна ўзяцца за што-небудзь.

Файна – добра.

Фанабэрыцца – задавацца.

Фурманка – воз, калёсы.

Фарсіць – франціць; выхваляцца, выстаўляючы што-небудзь напаказ.

      [1, с. 341]

Хай – няхай.

Халадрына – вялікі холад.

Халэмус – канец.

Хана – канец.

Хап, хоп – схапіць.

Хаўруснік – той, хто з табою заадно, звычайна ў нядобрых справах.         

Хвартух – частка адзення (передник).

Хвастаць – моцна біць каго-небудзь.

Хват – здольны, шмат чаго ўмее і можа зрабіць.

Хвацка – вельмі добра, напрыклад, станцаваў.

Хвацкі – добры, які ўдаўся на славу.     [1, с. 350]

Хвойнік – сасновы лес.

Хібы – няроўнасці на дарозе.

Хітрынка – нейкая хітрасць, хітрыка.

Хлёбаць – піць, выдаючы гучныя гукі.

Хлюпаць – носам, можа хлюпаць вада ў абутку, у ботах, напрыклад.

Хлябтаць – піць шмат, прагна.

Ходнікі – клалі на падлогу, каб хадзіць.

Хохма – смех, насмяшыў каго-небудзь учынкам, паводзінамі.

Хоць махалам махай – пра нахабнага чалавека, ад якога цяжка адбіцца.

Хукнуць – дыхнуць, выдыхнуць паветра, каб паказаць, напрыклад, што не п’яны.

Хутар – хата з прыбудовамі воддаль ад вёскі.

Цадзіць, працэджваць – напрыклад, малако праз марлю, каб было чыстае; павольна гаварыць, вымаўляючы словы з перапынкамі.

Цадзілак – тое, праз што цэдзяць якую небудзь вадкасць, напраклад, марля.

Цалюткі – цэлы, напрыклад, гуляў цалюткі дзень.

Цап – схапіць, напрыклад, за руку.

Цапільна – ручка ад цэпа, за якую бяруцца, калі малоцяць.

Цацкацца – дагаджаць, шмат чаго дараваць.

Цемень – вельмі цёмна.

Цемрадзь – цемра.

Ценжар – нешта цяжкае.

Цёпнуць – стукнуць.

Цікаваць – назіраць за кімсьці, глядзець па баках..

Цкаваць – заклікаць сабаку, каб напаў на кагосьці.

Цурацца – адмаўляцца, не быць, напрыклад, у кампаніі: цурацца людзей.

Цурчыць – напрыклад, вада, выдаючы асаблівы гук.

Цыбаты – худы і доўгі.

Цыркаць – напрыклад, слінай праз сціснутыя губы ці паціху доячы, напрыклад,  карову.

Цытра – няветлівае выказванне аб асобе жаночага полу, якая адрозніваецца нахабнасцю, бессаромнасцю.

Цэбар – шырокая круглая драўляная пасудзіна, у якой запарвалі сечку (дробна парэзаную салому) і кармілі кароў, коней.

Цэп – ручная прылада для малацьбы (складаецца з доўгага драўлянага дзяржання – цапільна, да якога гужыкам і прывязкамі прымацоўваецца біч). [1, с. 354]

Цюкнуць – стукнуць.

Цюр – пісюн.

Цягавіты – які добра працуе.

Цягашчы – як ходзіць. Цягаецца без усякай мэты.

Цяжанька – цяжка.

Чамярыца – тонкія стручкі з маленькімі гарошынкамі (звычайна растуць ў жыце).

Чапляцца смаліцаю – не адставаць ад каго-небудзь, не даваць яму спакою, назаляць яму.

Чаранок, чэран – напрыклад, у рыдлёўцы, за што трымаем яе, капаючы.

Чарот – высокая балотная трава сямейства асаковых. [1, с. 355]

Чарпушка (чароўная пушка) – самаробная сагнутая трубка з рызінкай, цвічком і адтулінай, у якую засыпалася серка ад запалак з мэтай выстраліць.

Частакол – плот, зроблены з гнуткіх кавалкаў лазы або ядлоўцу, засаджвалі яго паміж ніжняй і верхняй жэрдкамі і такім чынам перапляталі часта, адну лазіну каля адной.

Чмутар – вядзьмак.

Чмуціць – нечым кепскім забівае, задурвае галаву, напрыклад, з мэтай падмануць.

Чорны як смоль – вельмі чорны, як смала.

Чужаніца – чужы.

Чужы-чужаніца – зусім чужы.

Чуткі – які добра чуе.

Чыкільгаць – ісці кульгаючы.

Чырвань – чырвоны колер.

Чысцёха – жанчына, якая вельмі клапоціцца аб чысціні.

Чэпаць – паціху ісці, з цяжкасцю.

Шайка – банда, аб’яднанне людзей з нядобрымі намерамі.

Шалапут – несур’ёзны чалавек, які не можа засяродзіцца на чым-небудзь адным.

Шаляноўка – вялікая цёплая хустка.

Шанаваць – берагчы каго-небудзь ці што-небудзь, клапаціцца аб ім.

Шапацець – шалясцець.

Шаптун – той, хто шэпча, выгаворвае якую-небудзь хваробу.

Шарварка – прымусовае адбыццё нейкіх павіннасцей, напрыклад, звязаных з будаўніцтвам дарогі.

Шарыць – шукаць рукамі, мацаць.

Шарэе – пачынае змяркацца, цямнець.

Шарэш – ход ільдзін па рэчцы.

Шаснуць – хутка, рэзка пацягнуць па нечым вострым, напрыклад, нажом.

Шастаць – увесь час рабіць нейкія ціхія гукі; час ад чсасу заходзіць, напрыклад, у хату.

Швэндала – той, хто ходзіць дзе-небудзь альбо заходзіць да каго-небудзь без патрэбы.

Швэндацца – хадзіць дзе-небудзь альбо заходзіць да каго-небудзь без патрэбы.

Шкамутаць – рваць абы-як, напрыклад, са злосці.

Шкода – нешта кепскае.

Шлёгнуць – стукнуць чым-небудзь гнуткім (напрыклад, дубцом, лейцамі).

Шлэпаць – павольна ісці, цягнучы ногі, стукаючы абуткам па зямлі.

Шлындаць – надакучаючы, хадзіць без справы да кагосьці.

Шмаравідла – спецыяльная мазь чорнага колеру. Ім змазвалі восі ў возе, на якія надзяваліся колы.

Шмаравідлаўка – лясная дарога, якая са Слоніма вяла ў вёску Касцяні. Пачыналася яна непадалёку ад камвольнай фабрыкі. Па гэтай дарозе часта ездзілі на вазах. Яны вымазвалі прыдарожныя дрэвы і кусты шмаравідлам.

Шмат – многа.

Швэндацца – хадзіць сюды-туды без карысці.

Шмаруй – ідзі, напрыклад, з хаты.

Шмараваць – мазаць вось у возе шмаравідлам.

Шмаравідла – тэхнічная мазь чорнага колеру.

Шмаравідлаўка – так называлася лясная дарога, па якой ехалі людзі на вазах. Шмаравідла на восях вымазвала прыдарожныя галіны ў чорны колер.

Шморгаць – напрыклад, нагамі альбо носам.

Шмэндаць – ісці, шаруючы падэшвамі абутку.

Шнарыць – штосьці шукаць без згоды гаспадара, без яго дазволу.

Шныпарыць – шукаць штосьці чужое.

Шпарка – хутка.

Шпарыць – хутка ісці.

Шпацыраваць – хадзіць дзеля адпачынку.

Шпурнуць – кінуць.

Што за праява! – нейкая нечаканасць.

Штосілы – з усёй сілы.

Што сліна да губ прынясе – кажа абы што.

Штукар – майстар рабіць што-небудзь.

Штурханіна – калі адзін аднаго пхаюць, штурхаюць.

Шула – тоўсты слуп у гумне з пазамі. У гэтыя пазы ўмацоўвалі бярвёны сцяны. Такім чынам шула трымала сцяну ў гумне.

Шумбар – неразумны чалавек.

Шурпаты – не зусім гладкі, напрыклад, шурпаты ствол дрэва.

Шуруй – ідзі (грубаватае).

Шурхнуць – раптам асыпацца (пра пясок).

Шуснуць – ускочыць, схавацца. (Шуснуў у кусты, у ваду.)

Шусь – ускочыў, напрыклад, у хату;  праваліўся, праламаўшы на рэчцы лёд.

Шушара – незычлівае выказванне пра нейкіх людзей, якія адрозніваюцца кепскімі паводзінамі.

Шчапаць – адколваць тонкія кавалачкі дрэва, напрыклад, лучыну.

Шчодра – не шкадуючы, шмат.

Шчолак – рэдкае, не густое, напрыклад, у супе.

Шчопці – нешта сыпучае, што можна ўзяць трыма пальцамі.

Шчынок – сена, якое збіваюць, горнуць граблямі, каб потым на граблях панесці ў патрэбнае месца.

Шчыпец – казяўка, якая можа шчыпаць за цела.

Шчыраваць – ад душы рабіць што-небудзь.

Шчэрыцца – быць злосным, паказваць зубы.

Шыбаваць – хутка ісці.

Шыразны, шырэзны – вельмі шырокі.

Шышакамі растуць – па некалькі разам, напрыклад, арэхі.

Шэрхне – напрыклад, скура, становіцца як нежывая, як не свая; могуць шэрхнуць і валасы, напрыклад, ад вялікага страху.

Эгэйкаць – клікаць, крычаць “эгэй!”.

Юшка – суп з рыбай; засланка ў печы.

Як бачыш – вельмі хутка.

Языкатая – тая, у якой доўгі язык, якая шмат гаворыць, разносіць плёткі.

Як мага – вельмі хутка.

Як мае быць – як трэба, як павінна быць.

Як на загубу – ісці не хочучы.

Як назаўтра – павольна нешта робіць, напрыклад, ідзе.

Як след – як трэба, напрыклад, зрабіў як след.

 

 

Спіс выкарыстанай літаратуры

 

1. Баханькоў, А. Я. Тлумачальны слоўнік беларускай мовы: для сярэдняй школы / А. Я. Баханькоў, І. М. Гайдукевіч, П. П. Шуба. – 2-е выд., перапрац. і дап. --  Мінск : Нар. асвета, 1972. – 376 с.