Аляксей Якімовіч
ЯК ЗАЯЦ І ВОЎК СЯБРАВАЛІ ДЫ
НАВУКІ ВЫВУЧАЛІ
Казкі
У тваіх руках – цікавая кніга. Аўтар прапануе казкі
пра хлапчукоў і дзяўчынак, пра незвычайнае казачнае жыццё звяроў і птушак. Яна
прынясе табе радасць адкрыццяў, стане добрым сябрам і мудрым настаўнікам.
Выпушчана выдавецтвам “Народная
асвета” ў 2017 годзе.
Якімовіч, А. М.
Як Заяц і Воўк сябравалі ды навукі
вывучалі : для дзяцей мал.
шк. узросту / Аляксей Якімовіч ;
маст. У. С. Пашчасцеў. – Мінск : Народная асвета, 2017. – 46 с. : іл. –
(Бібліятэка Асветыка).
Дапрацавана аўтарам у 2019 годзе. Друкаваць у гэтым выпраўленым варыянце.
Выпраўленні адзначаны чырвоным колерам.
Як Заяц і Воўк вершы складалі
Жылі-былі па суседству Заяц і Воўк.
-- У слове “голас” пасля літары “л”, што трэба
пісаць: “о” ці “а”? – неяк пацікавіўся ў Зайца Воўк.
-- Каб правільна напісаць слова, правіла трэба
ведаць, -- заўважыў Заяц. Ён заўсёды старанна вучыў правілы і паўтараў ужо
вывучаныя.
Воўк цяжка ўздыхнуў. Ён не вывучыў правіла
“Правапіс галосных “о”, “э, “а”. А слова “голас” яму цяпер трэба было напісаць.
Пашкадаваў Заяц небараку Воўка.
-- У беларускай мове, -- сказаў ён, -- літара “о”
пішацца пад націскам, як і літара “э”.
-- Значыць, у слове “голас” пасля літары “л” трэба
пісаць літару “а”, -- здагадаўся Воўк і сеў на лаўку.
“Ж-ж-ж, ж-ж-ж, ж-ж-ж…” – загудзеў, пакружыўся
побач Чмель і паляцеў кудысьці неўзабаве.
-- Ён таксама вырашыў праведаць, якую літару трэба
пісаць у слове “голас” пасля “л”, -- правёўшы вачыма дапытлівага Чмяля,
зазначыў Заяц.
-- Давай верш складзём, каб усе ведалі, калі
пішуцца літары “о”, “э”, -- прапанаваў Воўк.
-- Добра ты прыдумаў! -- адразу ж пагадзіўся Заяц.
– Верш можна пачаць так: -- У словах “спрэчка”, “голас”…
-- “Цэгла”, “колас”, -- падхапіў Воўк.
-- “О”, “э” пад націскам стаяць, -- прамовіў Заяц.
-- Значыць, значыць…
-- прагаварыў Воўк і запнуўся. Ён не ведаў, як закончыць гэты верш.
-- Значыць, трэба іх пісаць, -- усміхнуўся Заяц.
Воўк ускочыў з лаўкі і ўсклікнуў:
-- Някепскі верш мы з табою склалі! Паслухай, як
гучыць!
У словах “спрэчка”, “голас”,
“цэгла”,
“колас”
“о”,
“э” пад націскам стаяць.
Значыць, трэба іх пісаць.
А я яшчэ адзін верш прыдумаў! – неспадзявана
заявіў Заяц.
-- Які? – хочацца ведаць Воўку.
-- Паслухай! – сказаў Заяц і прагаварыў выразна, выдзяляючы кожнае слова:
Акуратна,
ад душы
“о”, “э” пад націскам пішы.
Патрыёт і чэмпіён
-- Ты ведаеш, хто такі патрыёт? – аднаго разу запытаўся Воўк у Зайца.
Заяц азірнуўся, уважліва паглядзеў навокал і сказаў:
-- Патрыётам называюць таго, хто любіць сваю
Радзіму, свой край.
-- Так, -- пагадзіўся Воўк і новае пытанне задаў
сябру: -- А каго называюць чэмпіёнам?
-- Чэмпіён – пераможца ў спартыўным спаборніцтве,
-- адказаў Заяц і прагаварыў у задуменнасці: -- Патрыёт! Чэмпіён! У гэтых
словах ёсць спалучэнні літар “ыё”, “іё”.
-- Ну і што? – развёў лапамі Воўк. Ён не зразумеў,
чаму менавіта такую гаворку распачаў яго сусед.
-- Спалучэнні “іё”, “ыё” заўжды пад націскам
стаяць, -- заўважыў Заяц.
-- Ну і што? – паўтарыў Воўк.
-- Калі пад націскам стаяць, значыць, трэба іх
пісаць! – выдзеліўшы голасам слова “іх”, растлумачыў Заяц.
-- Ёсць правіла, якое вучыць нас правільна пісаць
словы са спалучэннямі літар “іё”, “ыё”! Цяпер я зразумеў цябе, -- прамовіў Воўк
і дадаў праз хвілінку: – Спалучэнні “іё”, “ыё” прыгожа гучаць!
-- Яны заўжды пад націскам стаяць, -- усміхнуўся
Заяц.
-- А ў нас сапраўдны верш атрымаўся!
Спалучэнні “іё”, “ыё” прыгожа гучаць.
Яны заўжды пад націскам стаяць, --
прагаварыў Воўк.
-- Атрымаўся б, калі б быў пачатак, -- зазначыў
Заяц.
-- Можна прыдумаць пачатак, -- сказаў Воўк і
паглядзеў на Зайца. – З чаго пачнём?
-- Са слоў, у якіх ёсць спалучэнні “іё”, ыё”, --
прапанаваў Заяц.
-- Кіёск, -- назваў слова са спалучэннем “іё” Воўк.
-- Стадыён, -- назваў слова са спалучэннем “ыё”
Заяц.
-- Патрыёт, -- назваў яшчэ адно слова са
спалучэннем “ыё” Воўк.
-- Чэмпіён, -- назваў слова са спалучэннем “іё”
Заяц.
Вось які верш атрымаўся ў Зайца і Воўка:
У словах “кіёск”, “стадыён”,
“Патрыёт”, “чэмпіён”
Спалучэнні “іё, “ыё”
Прыгожа гучаць!
Яны заўжды пад націскам стаяць.
Жук і…
-- Жук! – сустрэўшыся з Воўкам, неспадзявана прамовіў
Заяц.
Воўк устрапянуўся і з недаўменнем паглядзеў на
суседа. Не спадабаўся яму такі пачатак размовы.
А Заяц зноў сказаў як нічога ніякага:
-- Джала!
“Мой добры сусед, напэўна, не з той нагі сёння
ўстаў. Вось і кажа абы што”, -- падумаў Воўк.
-- Раса, -- нечакана сказаў Заяц.
-- Цырк, -- сказаў Воўк і ўсміхнуўся. Нарэшце ён
зразумеў, што Заяц вырашыў з ім пагуляць. Сваю гульню ён прыдумаў.
-- Чарот! – усклікнуў Заяц.
-- Шалаш, -- прашаптаў Воўк. Быццам казачнае,
прагучала ў яго слова “шалаш”.
-- Мы з табою цяпер назвалі словы, якія
пачынаюцца… -- прагаварыў Заяц і замаўчаў.
-- З зацвярдзелых зычных гукаў ж, дж,
р, ц, ч, ш, -- падхапіў Воўк. Ён нядаўна цэлую
раніцу вучыў зацвярдзелыя гукі, як след запомніў іх.
-- Пасля іх
пішуцца а, о, у, ы, э,
-- далей вядзе сваю гаворку хітры Заяц.
-- Давай пра гэта верш складзем, -- прапанаваў
Воўк. – Няхай усе-ўсе яго чытаюць і вучацца
правільна пісаць.
-- А як яго пачаць? – запытаўся Заяц.
-- Ж,
дж, р, ц, ч, ш
Заўсёды цвёрда ў нас гучаць, --
падмаргнуўшы Зайцу, пачаў Воўк.
Заяц крыху падумаў і дапамог Воўку:
-- Мы не будзем іх змякчаць.
-- А як далей прыдумаць? – усклікнуў Воўк.
-- Далей, далей… Не ведаю, як прыдумаць далей.
Чамусьці ў галаву не лезе, -- паскардзіўся Заяц.
-- І мне сёння чамусьці ў галаву не лезе, -- шчыра
прызнаўся Воўк. – Мабыць, стаміўся я.
Невядома, ці атрымаўся б у Зайца і Воўка верш пра
зацвярдзелыя зычныя, калі б Чмель ім не дапамог.
Пачуў ён размову сяброў і падказаў
ім, як трэба скласці далей:
Э, о, у, ы, а
пасля іх
Трэба пісаць.
Заяц і Воўк падзякавалі Чмялю за дапамогу і
заспявалі, быццам самую вясёлую песеньку:
Ж, дж, р,
ц, ч, ш
Заўсёды цвёрда ў нас гучаць.
Мы
не будзем іх змякчаць.
Э, о, у, ы, а
пасля іх
Трэба пісаць.
Складаная задача
Стаяла сонечнае лета. Сябры-суседзі Заяц і Воўк
адправіліся на рэчку.
З-за павароткі сцяжынкі паказаўся мядзведзь
Міхайлавіч. Ён нёс кошычак, у якім ляжалі вялікія, быццам курыныя яйкі, маліны.
-- Міхайлавіч, дзе такія вялікія маліны сёлета
выраслі? – вырвалася ў Зайца.
-- Такіх малінаў я нідзе не бачыў! – зірнуўшы ў
кошычак, дадаў Воўк.
-- У сваім садку
вырасціў. Кожны дзень даглядаў, не ленаваўся, – усміхнуўся мядзведзь.
-- Колькі іх тут? – торкнуўшы лапай, паказаў
на кошычак Заяц.
-- Восем. Усе да адной я палічыў, --пахваліўся
Міхайлавіч.
-- Восем! – прагаварыў Заяц і аблізнуўся. Спелымі
малінамі захацелася яму паласавацца.
Мядзведзь прыўзняў кошычак, каб лепей бачылі яго
сябры.
-- Хочаце атрымаць?
-- Бясплатна? – зноў вырвалася ў Зайца. Ён не
бачыў, каб тут, у ляску, хто-небудзь
бясплатна маліны раздаваў.
-- Грошай у вас я не вазьму, -- паведаміў
мядзведзь.
Заяц і Воўк пераглянуліся. Яны вырашылі, што
Міхайлавіч пацяшаецца з іх, жартуе.
-- Адну задачу вам трэба рашыць, -- паведаміў
мядзведзь. – Будзеце слухаць?
-- Будзем, -- адказаў Заяц. Ён ведаў, што
Міхайлавіч любіць лясным жыхарам розныя задачкі задаваць.
-- У маім кошычку… – пачаў мядзведзь.
-- Восем малінаў! – не вытрымалі, падхапілі Заяц і
Воўк.
Хітра ўсміхнуўся мядзведзь.
-- Як іх можна
пароўну падзяліць на траіх?
Задумаліся сябры-суседзі. Складаную задачу задаў
ім Міхайлавіч.
-- Каб пароўну падзяліць, кожнаму трэба даць па
дзве маліны, -- нясмела азваўся Заяц. Канешне, добра не падумаў ён.
-- Але ж у кошычку застанецца яшчэ дзве маліны, --
адпарыраваў мядзведзь.
-- Застанецца! – панурыўся Заяц.
-- Каб пароўну падзяліць, -- уступіў у размову Воўк, -- кожнаму трэба даць
па тры маліны!
-- У такім разе трэцяму дастанецца толькі дзве
маліны, -- заўважыў Міхайлавіч.
Стаяць Заяц і Воўк перад Міхайлавічам, з лапы на
лапу пераступаюць. А той непрыкметна ўсміхаецца, правільнага
адказу чакае.
-- Я здагадаўся! – прашаптаў Заяц. – Каб падзяліць
на траіх восем малінаў, трэба…
-- І я здагадаўся! – перапыніў сябра Воўк. Як і
Зайцу, яму вельмі хацелася даць правільны адказ.
-- Дык разам скажыце! Па маёй камандзе! – прапанаваў Міхайлавіч і махнуў лапай, як дырыжор
палачкай. – Тры, чатыры!..
-- Трэба зварыць з малінаў варэнне! – разам гучна
сказалі Заяц і Воўк.
-- Правільна, -- пагадзіўся з Зайцам і Воўкам
Міхайлавіч і працягнуў ім кошычак. – Бярыце! Варыце варэнне і ешце на здароўе.
А Заяц і Воўк засаромеліся. Няёмка ім браць у
Міхайлавіча маліны. Яны ж не за дарма яму дасталіся. Нямала папрацаваў ён у
садку, пакуль вырасціў іх.
-- Бярыце! – паўтарыў мядзведзь. – Я свае словы на
вецер не кідаю.
Заяц і Воўк пераглянуліся і ўзялі кошычак з
духмянымі малінамі.
-- Міхайлавіч, -- сказаў Заяц, – сёння вечарам
прыйдзі да нас. Малінавым варэннем цябе пачастуем.
--- Калі ласка! – дадаў Воўк.
Міхайлавіч прыязна ўсміхнуўся сябрам. Сёння
складаную задачу яны рашылі.
Пра добры настрой
Стаіць Заяц каля хаты, бруском касу вострыць і
весела напявае:
Касі, каса, блішчы, раса,
На сонцы ззяй, настрой стварай.
Падышоў да яго Воўк і запытаўся:
-- Касу вострыш?
-- Вастру, як бачыш, – усміхнуўся Заяц.
-- Траву будзеш касіць?
-- У садку, даволі вялікая ўжо вырасла, -- адказаў
Заяц і, зайшоўшы ў садок, махнуў касою.
“Жых-жах, жых-жах”, -- прамовіла вострая каса,
пакінуўшы пасля сябе свежы пракос духмянай травы.
“Лоўка ў цябе выходзіць. Вось каб цяпер ты касу ў
зямлю загнаў!” – у думках пажадаў Зайцу Воўк, але не сказаў пра гэта,
пацікавіўся:
-- Цяжка касіць?
-- А ты паспрабуй! – прапанаваў Заяц.
-- Не атрымаецца ў мяне! Не! – затрос лапамі Воўк.
-- А ў мяне атрымаецца! – сказаў Заяц і зноў
весела заспяваў:
Касі, каса, блішчы, раса,
На сонцы ззяй, настрой стварай.
-- Вясёлы ты! -- адзначыў
Воўк і цяжка ўздыхнуў.
-- Што
ёсць, то ёсць. Не сумую! – прызнаўся Заяц.
-- Што ж табе дапамагае так весела жыць? Калі
ласка, адкрый мне свой сакрэт, – папрасіў Воўк.
-- Дапамагае прыказка “Хто працуе, той не сумуе”,
-- сказаў Заяц і махнуў касою.
Пайшоў Воўк з Зайцавага падворка, сеў на лаўку і
стаў паўтараць: “Хто працуе, той не сумуе… Хто працуе, той не сумуе… “.
Ішоў па вуліцы Мядзведзь.
-- Чаму адно і тое ж паўтараеш, Воўча? –
запытаўся.
-- Сабе настрой хачу падняць, -- адказаў Воўк.
-- Я таксама сабе настрой хачу падняць. З самай
раніцы па вёсцы цягаюся, добры настрой шукаю, -- паскардзіўся Мядзведзь.
-- Дык сядай побач, -- запрасіў Мядзведзя Воўк.
Мядзведзь усеўся на лаўку і разам з Воўкам пачаў паўтараць:
-- Хто працуе, той не сумуе. Хто працуе, той не
сумуе…
Чакаюць сябрукі, калі з’явіцца ў іх добры настрой.
Але так і не з’явіўся ён. Змрочныя пацягнуліся
дамоў.
Пасля дожджыку ў чацвер
Неяк сустрэліся Воўк і Заяц.
-- Давай заўтра па грыбы сходзім, -- прапанаваў
Зайцу Воўк.
-- А ты ведаеш, дзе шмат грыбоў нарасло? –
запытаўся Заяц у Воўка.
-- Ведаю адзін бярозавы лясок! Заўтра рана-раненька
прыходзь да мяне. Не праспі! -- сказаў Воўк.
-- Не прасплю. У мяне будзільнік ёсць. На пяць
гадзін раніцы яго пастаўлю, -- паведаміў Воўку Заяц. Вельмі хочацца яму першых
грыбоў назбіраць.
-- Давай дамовімся так, -- прамовіў Воўк. – Заўтра
я цябе завяду ў грыбы, а ты мяне паслязаўтра завядзеш у суніцы. Усе сунічныя
мясцінкі, чуў ад Лісы, ты добра вывучыў.
-- Вывучыў, абавязкова завяду, -- паабяцаў Заяц і
адправіўся дамоў.
Роўна ў пяць гадзін раніцы разбудзіў Зайца будзільнік,
на ўсю хату весела зазвінеў.
Заяц ускочыў з ложка, узяў кошык і пабег да Воўка.
А таго ўжо і след прастыў. Не пачакаўшы Зайца, панёсся ў грыбны бярозавы лясок.
-- Называецца, дамовіліся! – з горкасцю прагаварыў
Заяц.
Апаўдні сустрэў ён Воўка. Той з бярозавага ляска
ішоў з поўным кошыкам крамяных баравічкоў.
Паглядзеў Заяц на баравічкі і цяжка ўздыхнуў. А
Воўк не разгубіўся, усклікнуў:
-- Усё-ткі праспаў ты, браток!
-- У пяць гадзін разбудзіў мяне будзільнік, --
пакруціў галавою Заяц.
-- Да шасці гадзін я цябе чакаў, -- схлусіў Воўк.
“Ён нават не пачырванеў, з яго як з гусі вада. Такому нічога не дакажаш”, --
падумаў Заяц і пакрочыў па сцяжынцы.
-- Пачакай, сусед! – гукнуў Воўк. – Заўтра ў
суніцы завядзеш. Дамаўляліся!
-- Яшчэ не паспелі суніцы, -- спыніўшыся, адказаў
Заяц.
Воўк разявіў рот.
-- А калі яны паспеюць?
-- Пасля дожджыку ў чацвер, -- прамовіў Заяц і
пайшоў.
-- Пасля дожджыку ў чацвер, значыць! Трэба
пачакаць, -- паглядзеўшы ўслед Зайцу, прагаварыў Воўк.
Першае крэсла
Зрабіў Заяц крэсла і вырашыў паказаць яго
звярам-суседзям.
Прыйшоў на палянку, а там ужо сядзяць на лаўцы
Мядзведзь, Воўк і Ліс.
Заяц паставіў крэсла пад бярозкай і зірнуў на
суседзяў. Чакае, што скажуць яны.
-- Тваё крэсла крываватае! – падзівіўшыся на
крэсла, усклікнуў Воўк.
Прыгледзеўся Заяц. І праўда, крываватае атрымалася
ў яго крэсла. Раней чамусьці не заўважыў гэтага.
-- Адна ножка ў крэсле таўшчэйшая! Ха-ха-ха… –
зарагатаў Ліс.
Спахмурнеў Заяц.
А Воўк і Ліс рагочуць, весела ім.
-- Супакойцеся, рагатуны! – прыкрыкнуў на Воўка і
Ліса Мядзведзь.
Воўк і Ліс адразу перасталі смяяцца. З Мядзведзем
яны ніколі не спрачаліся.
-- Значыць, ты сёння зрабіў першае крэсла, – звярнуўся
да Зайца Мядзведзь.
Заяц непрыкметна змахнуў слёзы, якія раптам
выступілі на вачах.
-- Першае!
Мядзведзь сеў на крэсла.
Воўк і Ліс раты разявілі. Яны думалі, што крэсла
не вытрымае, разваліцца пад Мядзведзем.
-- На першы раз у цябе някепска атрымалася, -- пахваліў Зайца
Мядзведзь, а потым запытаўся ў Воўка і Ліса: -- А вы калі-небудзь рабілі
крэслы?
-- Я хацеў зрабіць, але перадумаў. У магазіне
купіў, -- прызнаўся Воўк.
-- І я хацеў зрабіць, але перадумаў. Таксама ў
магазіне купіў, -- прамовіў Ліс.
Мядзведзь строга паглядзеў на Воўка і Ліса і
сказаў: “Той не памыляецца, хто ад працы хіляецца. Запомніце гэта”.
Воўк і Ліс апусцілі галовы як вінаватыя. А Заяц
усміхнуўся.
Касá і кáса
За сталом сядзіць Заяц і чытае кнігу. Побач
прымасціўся Воўк і ўважліва слухае яго.
-- Касá, -- прачытаў Заяц.
--Сусед, ты няправільна прачытаў апошяе слова, -- устрапянуўся Воўк.
-- А як яго трэба прачытаць? – не зразумеў Заяц.
Яго звычайна хвалілі ў школе, казалі, што добра чытае.
-- Кáса, -- прамовіў Воўк.
-- Хіба няма слова “касá”? – гучна засмяяўся Заяц.
-- Дакажы, што ёсць! – натапырыўся Воўк.
-- Касá ёсць у дзяўчынкі, -- прагаварыў Заяц і,
зірнуўшы на Воўка, зноў засмяяўся. – А ў цябе няма касы?
-- Па-твойму, я дзяўчынка? – абурыўся Воўк. Лапы
сціснуў, вось-вось, здаецца, на Зайца кінецца.
-- А чым ты нядаўна ў садку касіў? – напомніў
суседу Заяц.
-- Касою!
– сказаў Воўк і ўсміхнуўся.
-- Я даказаў табе, што ёсць слова “касá”? –
запытаўся ў Воўка Заяц.
-- Даказаў, -- мусіў пагадзіцца Воўк. – А цяпер я
табе дакажу, што ёсць слова “кáса”.
Заяц натапырыў вушы, падрыхтаваўся слухаць.
-- У кáсе грошы выдаюць. Мой тата ў кáсе кожны
месяц заработную плату атрымлівае. Касір яе яму выдае, -- паведаміў Воўк.
-- І ты мне даказаў, што ёсць слова “кáса”.
Малайчына! – пахваліў Воўка Заяц.
-- Цікава атрымліваецца, -- сказаў Воўк. – Адно
слова, а некалькі значэнняў мае. Націск яго значэнне памяняў.
-- У націска вялікая сіла, -- адзначыў Заяц.
Сустрэча з Гномікам у чырвоным каўпаку
Аднаго разу заблудзіліся ў незнаёмым ляску Заяц і
Воўк. Выйшлі на дарогу, каля якой ляжаў вялікі камень-валун.
-- Нам цяпер, напэўна, назад трэба ісці, -- азірнуўшыся,
выказаў здагадку Заяц.
-- А мне здаецца, што трэба ісці ўперад, -- не
пагадзіўся Воўк.
Стаяць сябры, спрачаюцца, адзін аднаго стараюцца
пераканаць.
Раптам з-за валуна выскачыў маленькі дзядок з
сівою барадою ў чырвоным каўпаку.
-- Дамоў не можаце трапіць, дарогу згубілі? –
запытаўся ён у Зайца і Воўка.
-- Згубілі, заблыталіся, -- прызнаўся Заяц.
-- А вы хто? – пацікавіўся ў маленькага дзядка
Воўк.
-- Гномік, -- адказаў дзядок у чырвоным каўпаку.
-- Нам вельмі прыемна пазнаёміцца з вамі, -- пачаў
Заяц.
-- -- Вельмі прыемна, -- падтрымаў Зайца Воўк і
дадаў: -- Не падкажаце, у якім баку знаходзіцца наш лясок?
Гномік у чырвоным каўпаку падзівіўся на сяброў,
паморшчыў лоб і прамовіў:
-- Як ён называецца? Так і не сказалі вы.
-- Вельмі прыгожая назва ў яго, -- зноў нясмела
пачаў Заяц.
-- Ён называецца Смалісты Гаёк, -- сказаў Воўк.
-- У мінулым годзе быў там, падарожнічаў. Цудоўная
мясцінка! – пахваліў радзіму Зайца і Воўка Гномік у чырвоным каўпаку.
-- Цяпер нам уперад трэба ісці? – варухнуў хвастом
Воўк. Ён спадзяваўся, што Гномік у чырвоным каўпаку адразу ж скажа яму, як
трапіць дамоў, у Смалісты Гаёк.
Але не тут тое было.
-- Скажу, куды трэба ісці, калі тры мае заданні
выканаеце, -- неспадзявана заявіў ён.
Што заставалася рабіць сябрам? Пагадзіліся яны з
Гномікам у чырвоным каўпаку, бо вельмі дамоў хацелі трапіць.
-- З чаго ствараюцца словы? Як вы лічыце? –
запытаўся ў сяброў Гномік у чырвоным каўпаку.
Заяц і Воўк пераглянуліся, не ведаюць, што
сказаць.
А Гномік у чырвоным каўпаку глядзіць на іх і
доўгую сівую бараду пагладжвае.
-- Словы ствараюцца з асобных літар, -- нарэшце
прамовіў Заяц.
Гномік у чырвоным каўпаку скрывіўся. Не спадабаўся
яму гэткі адказ. Вось-вось пойдзе, знікне, як па загаду нябачнага чараўніка.
-- Словы ствараюцца з асобных гукаў, спалучаных у
пэўным парадку, -- успомніў Воўк.
Гномік прыязна ўсміхнуўся Воўку.
-- Так. Словы адрозніваюцца наборам гукаў. Могуць
адрознівацца адным гукам. Не ведаеце такіх слоў?
На гэты раз Заяц успомніў словы, якія
адрозніваюцца адным гукам.
-- Я ведаю! – прагаварыў.
Гномік у чырвоным каўпаку кіўнуў галавою. Маўляў,
назаві, калі ведаеш, не саромейся.
-- Кот – бот! – назваў патрэбныя словы Заяц.
-- Кот – бот! – паўтарыў Гномік у чырвоным каўпаку
і засмяяўся. Мабыць, пра знаёмага ката ён успомніў.
-- І я ведаю такія словы, -- вырашыў паказаць сябе
Воўк. – Стог – стол.
-- Малайцы! – пахваліў сяброў Гномік у чырвоным
каўпаку.
Пачуўшы пахвалу Гноміка, Заяц і Воўк на цэлую
пядзю падраслі. Калі хваляць, кожны падрастае, быццам за вушы, угору яго
цягнуць.
-- А ці можаце вы назваць словы, якія
адрозніваюцца двума і больш гукамі? – нечакана запытаўся Гномік у чырвоным
каўпаку.
-- Як і першы раз, Заяц і Воўк пераглянуліся.
-- Падобныя словы чамусьці не прыходзяць мне ў
галаву. Можа, ты іх назавеш? – ціха звярнуўся да сябра Воўк.
-- А калі зноў памылюся? – занепакоіўся Заяц.
-- Тады я цябе зноў папраўлю, -- паабяцаў Воўк. Ён
ніколі не кідаў свае словы на вецер.
Заяц цяжка ўздыхнуў і выпаліў:
-- Мышка – лыжка!
-- Ты выдатнік! – зірнуўшы на Зайца, усклікнуў
Гномік у чырвоным каўпаку.
“Я таксама хачу быць выдатнікам”, -- падумаў Воўк
і таксама ўспомніў, назваў словы, якія адрозніваюцца двума гукамі:
-- Мышка – вышка!
-- Высокая вышка? – развесяліўся Гномік у чырвоным
каўпаку.
“Калі б тут стаяла высокая вышка, вышэйшая, чым самыя
высокія дрэвы, то я залез бы на яе і ўбачыў бы, у якім баку знаходзіцца
Смалісты Гаёк”, -- з сумам падумаў Воўк.
-- А ці не маглі б вы назваць словы, якія
адрозніваюцца колькасцю гукаў? – усё дапытваецца Гномік у чырвоным каўпаку.
Воўк убачыў асу, якая праляцела непадалёку. Ён
правёў яе позіркам і прагаварыў у задуменні:
-- Аса!
-- Раса, -- сказаў Заяц і дадаў: -- Я магу назваць
яшчэ два падобныя словы.
-- Калі ласка, -- падахвоціў Зайца Гномік у
чырвоным каўпаку.
Заяц набраў у грудзі паветра і назваў два словы,
якія адрозніваюцца колькасцю гукаў:
-- Кола – школа!
-- Цяпер вы пакажаце нам дарогу дамоў? – звярнуўся
да Гноміка ў чырвоным каўпаку Воўк.
-- Пакажу, калі зможаце назваць словы, якія
адрозніваюцца паслядоўнасцю гукаў, -- паабяцаў Гномік у чырвоным каўпаку.
-- Ёсць такія словы, -- запэўніў Гноміка Воўк. –
Соль – лось.
-- А яшчэ “сон – нос”! – прамовіў Заяц.
-- Вы справіліся з маім заданнем, -- сказаў Гномік
у чырвоным каўпаку. – Ідзіце па дарозе ўперад. За павароткай будзе дзве дарогі:
адна паверне налева, а другая – направа.
-- Па якой нам трэба ісці? – усклікнуў Воўк.
-- Пра гэта вам скажа мой брат-матэматык, -- ледзь
прыкметна ўсміхнуўся Гномік у чырвоным каўпаку.
-- Як жа мы яго пазнаем? – выгукнуў Заяц.
-- Вельмі проста. Ён носіць жоўты каўпак, -- паведаміў Гномік у чырвоным каўпаку і імгненна,
нібыта шустрая мышка, схаваўся за валуном.
Гномік-матэматык
-- Я думаў, што неўзабаве прыйдзем дамоў. Не! З
Гномікам-матэматыкам прыйдзецца гутарку весці! – абурыўся Заяц.
-- Дык што? Сядзем і будзем сядзець тут? –
перапыніў сябра Воўк.
-- Трэба ісці, дома будуць хвалявацца, -- сказаў
Заяц. Ён зразумеў, што ніхто не прыйдзе і не павядзе іх. На сябе найперш трэба
спадзявацца.
Сябры зірнулі на валун, у думках развіталіся з
Гномікам у чырвоным каўпаку і таропка пакрочылі па дарозе.
Неўзабаве за павароткай яны ўбачылі дзве дарогі:
адна вяла налева, а другая – направа. На перакрыжаванні, нібыта рэгуліроўшчык,
стаяў Гномік у жоўтым каўпаку і ўсміхаўся Зайцу і Воўку як добрым знаёмым.
-- Гномік-матэматык ужо ведае пра нас! – заўважыў
Заяц.
-- Мабыць, ведае. Нейкім чынам брат яму паведаміў,
-- кіўнуў галавою Воўк.
-- У Смалісты Гаёк не можаце трапіць? – весела прагаварыў
Гномік-матэматык, калі сябры наблізіліся да яго.
-- Не можам, -- развёў лапамі Заяц. – Хадзілі,
хадзілі па лсесе і заблудзіліся!
-- Калі ласка, скажыце, па якой дарозе нам ісці,
-- папрасіў Воўк.
-- Абавязкова скажу, не падману, калі маю задачу зможаце
рашыць, -- паведаміў Гномік у жоўтым каўпаку.
-- Мы будзем старацца, -- паабяцаў Заяц.
“Невядома, як атрымаецца ў нас”, -- падумаў ён.
-- Уважліва слухайце! – гучна аб’явіў
Гномік-матэматык. – На навагодняй ёлцы віселі тры шарыкі і пяць караблікаў.
Потым на ёлку павесілі адзін грыбок.
-- Хто павесіў? – не выцерпеў Заяц.
-- Каму трэба было, той і павесіў! – як адрэзаў
Гномік у жоўтым каўпаку. – Слухайце і не перапыняйце!
“З ім не паспрачаешся”, -- падумаў Заяц і сцяў
губы.
-- Потым знялі адзін караблік і два шарыкі, а павесілі
дзве зорачкі. Колькі цацак стала на ёлцы? – так закончыў Гномік-матэматык.
Заяц паглядзеў на Воўка і цяжка ўздыхнуў.
-- Ты што-небудзь разумееш?
-- Здаецца, нешта разумею, -- адказаў Воўк.
-- А я анічога не разумею, -- прызнаўся Заяц. І
праўда, у ягонай галаве ўсё пераблыталася: і шарыкі, і караблікі, і грыбкі, і
зорачкі. Яму нават здалося, што дзве навагоднія ёлкі былі ў пакоі.
-- Ты няўважліва слухаў, а цяпер мне перашкаджаеш!
– выгаварыў Зайцу Воўк. Ён стараўся хутчэй рашыць задачу Гноміка ў жоўтым
каўпаку.
-- Ты думай, думай! Больш не буду табе
перашкаджаць, -- паабяцаў Заяц і азірнуўся. Хоць каб лавачка паблізу стаяла.
Прысеў бы на лавачку, адпачыў бы. Лапы аж гудзяць ад гэтай бясконцай хадзьбы. З
самай раніцы блукаюць яны па ляску. А сонца ўжо высока ўзнялося.
-- Чаму задачу не рашаеш? – данёсся да Зайца голас
Гноміка ў жоўтым каўпаку.
Заяц прамаўчаў. Яму не хацелася апраўдвацца, нешта
даказваць гэтаму строгаму Гноміку-матэматыку.
-- Табе не падабаецца матэматыка? – паправіўшы на
галаве каўпак, пацікавіўся Гномік.
-- Калі задача выходзіць, то падабаецца. А калі не
выходзіць, то не падабаецца, -- шчыра прызнаўся Заяц. Ён ведаў, адчуваў, што
гэтага Гноміка на мякіне не правядзеш.
-- Матэматыка – каралева ўсіх навук. Запомніш? –
як важны суддзя, прагаварыў Гномік у жоўтым каўпаку.
-- Запомню! – паабяцаў Заяц і апусціў галаву. У
гэты момант яму чамусьці не хацелася глядзець у вочы Гноміку-матэматыку.
-- Я ўжо рашыў задачу! – усклікнуў Воўк. Ён аж
падскокваў ад нецярпення. Так хацелася яму хутчэй назваць адказ.
Заяц імгненна павярнуўся да сябра.
-- Колькі цацак вісела на навагодняй ёлцы?
-- Восем! – паведаміў Воўк.
-- У мяне таксама такі адказ атрымаўся, -- сказаў
Гномік-матэматык і торкнуў рукою, паказаўшы направа: -- Гэтая дарога прывядзе
вас дамоў.
Заяц з павагай паглядзеў на Гноміка-матэматыка і
падумаў: “Ён хоць і строгі, але справядлівы дзядок. Свае словы на вецер не
кідае”.
Сваякі
Сустрэліся на лясной палянцы Воўк і Заяц. Спачатку
пра надвор’е пагаварылі, потым пра знаёмых успомнілі. А затым Воўк папрасіў
Зайца:
-- Растлумач мне, калі ласка, чаму аднародныя
члены сказа называюцца аднароднымі.
-- Ты ўважліва будзеш слухаць? – пацікавіўся Заяц.
Ён добра ведаў, што іншы раз у Воўка ў
адно вуха ўлятае, а ў другое вылятае.
-- Не хвалюйся. Набяруся цярпення і паслухаю, --
паабяцаў Воўк.
Заяц узяў сухую галінку і на мокрым пасля дажджу
пяску напісаў: “У нашым лесе жывуць дзятлы, сарокі, крумкачы”.
-- У нашым лесе жывуць дзятлы, сарокі, крумкачы,
-- прачытаў Воўк і ўхмыльнуўся. – Хіба ў гэтым сказе ёсць аднародныя члены?
-- Кэк-кэк-кэк… -- рэзка закрычаў Дзяцел, пачуўшы
гэткае выказванне Воўка. Не спадабалася яно яму.
А Сарока гучна застракатала, такім чынам сваё
абурэнне выказала. І стары Крумкач яе падтрымаў, падаў голас з гушчару:
-- Крук-крук…
Воўк азірнуўся і прагаварыў са здзіўленнем:
-- Чаго птушкі раскрычаліся? Можа, штосьці
здарылася ў нашым лесе?
-- Здарылася! – незычліва сказаў Заяц. – У сказе “У
нашым лесе жывуць дзятлы, сарокі, крумкачы” аднародныя члены ты не знайшоў!
Воўк падцяў хвост і прашаптаў:
-- Бывае!
-- Аднародныя члены, -- пачаў тлумачыць Заяц, --
адказваюць на адно і тое ж пытанне.
-- Адказваюць на адно і тое ж пытанне, -- уважліва
гледзячы на Зайца, паўтарыў Воўк.
-- І адносяцца да аднаго і таго ж слова, -- закончыў
сваё тлумачэнне Заяц.
-- Выходзіць, яны блізкія, як сваякі? – усклікнуў
Воўк.
-- Так выходзіць, -- пагадзіўся з Воўкам Заяц.
-- Я ўжо бачу іх! – заявіў Воўк.
-- Назаві, калі ласка, -- папрасіў Заяц.
-- Словы “дзятлы”, “сарокі”, “крумкачы” адказваюць
на адно і тое ж пытанне і адносяцца да аднаго і таго ж слова, -- сказаў Воўк і
ўсміхнуўся.
Зашыфраванае слова
Прыйшоў Воўк да Зайца. А той сядзіць за сталом і
штосьці старанна піша.
Канешне, зацікавіўся Воўк.
-- Можна мне паглядзець? – запытаўся ў Зайца.
-- Калі ласка, -- адказаў Заяц і падсунуў суседу
крэсла.
Воўк сеў побач з Зайцам. Вось што ён убачыў на
лістку: зялёная ~ ва, у зялёнай ~ ве, зялёнаю ~ вою.
-- Не разумееш, што тут напісана? – пацікавіўся ў
сябра Заяц.
Воўк пакруціў галавою.
-- Анічога не разумею. Баццам зацьменне найшло на
мяне.
-- ~ Ва, ~ ве, ~ вою, -- прачытаў на лістку Заяц.
-- ~ Ва, ~ ве, ~ вою , -- паўтарыў Воўк. Сядзіць
надзьмуўшыся, ад Зайца тлумачэння чакае.
-- ~ Ва, ~ ве, ~ вою -- гэта зашыфраванае слова,
-- нарэшце зжаліўся над Воўкам Заяц, растлумачыў.
-- Мне яго трэба расшыфраваць? – усклікнуў Воўк.
Заяц кіўнуў галавою.
-- Прачытай, калі зможаш.
Воўк змахнуў кроплю поту, якая раптам з’явілася на
носе.
-- Не змагу. Я не шыфравальшчык.
Сапраўды, Воўк вучыўся ў звычайнай школе, шыфроўкамі
і расшыфроўкамі не займаўся.
-- Глядзі! -- прагаварыў Заяц і намаляваў на
лістку значок “~”. – Гэта тыльда.
-- Тыльда, -- старанна, каб запомніць, паўтарыў Воўк.
-- Тыльда – гэта ўмоўны знак.
Як дапытлівы вучань, Воўк паглядзеў на Зайца і
паўтарыў:
-- Тыльда – гэта ўмоўны знак.
А Заяц, нібыта сапраўдны знаўца, далей вядзе
гаворку:
-- Тыльдай прынята замяняць частку слова, якое
часта паўтараецца.
-- Стоп, стоп! – крыкнуў Воўк.
Заяц замаўчаў і паглядзеў на Воўка.
-- ~ Ва, ~ ве, ~ вою – гэта зашыфраванае слова?
-- ~ Ва, ~ ве, ~ вою – гэта зашыфраванае слова.
Ужо казаў табе, -- напомніў Заяц.
Воўк падскочыў на крэсле.
-- Я здагадаўся, як яго прачытаць!
-- Калі ласка, -- прамовіў Заяц.
-- Зялёная трава, у зялёнай траве, любуюся зялёнаю
травою, -- прачытаў Воўк і заліўся смехам, падскокваючы на крсэсле.
-- Асцярожней, крэсла не паламі! – папярэдзіў
Заяц. Ён на днях купіў крэслы ў дарагім магазіне і вельмі шанаваў іх.
-- Напішы яшчэ адно зашыфраванае слова! – папрасіў
сябра Воўк.
“Пайсці на ~ цу, шырокая ~ ца, стаяць на ~ цы”, --
напісаў на лістку Заяц.
-- Пайсці на “цу”, -- прагаварыў Воўк і задумаўся.
-- Не здагадаўся, якое слова тут зашыфравана? – не
выцерпеў Заяц.
-- Ужо здагадаўся. Пайсці на вуліцу, шырокая
вуліца, стаяць на вуліцы, -- сказаў Воўк
і ўсміхнуўся, задаволены.
Цікава
Неяк на лясным ускрайку сустрэліся Заяц і Воўк.
-- Я магу пакласці ў рот і праглынуць адразу сто
ягадаў, -- пахваліўся Заяц.
Воўк пакруціў галавою.
-- Не веру.
-- Можа, паспрачаемся? -- прапанаваў Заяц.
-- Давай паспрачаемся, -- пагадзіўся Воўк.
Заяц уважліва паглядзеў на Воўка.
-- На што паспрачаемся?
-- На тое, што ты мне болей ніколі не будзеш
хлусіць! – зарагатаў Воўк. Ён быў упэўнены, што выйграе спрэчку ў Зайца.
Заяц наблізіўся да малінніка, сарваў некалькі
спелых малінаў, кінуў іх у рот і з’еў, аблізнуўшыся.
-- Тры маліны ты праглынуў, -- адзначыў Воўк.
-- Не тры, а трыста! – нечакана заявіў Заяц.
Воўк ледзь не папярхнуўся. Такой заявы ад суседа
ён не чакаў.
-- Шаноўны, супакойся, не кашляй, -- сказаў Заяц.
– Зараз я табе ўсё растлумачу.
-- Калі ласка, растлумач, -- праз сціснутыя зубы
прагаварыў Воўк. Моцна ўзлаваўся ён на Зайца. “Махлюеш і не чырванееш. Такога
нахабства ад цябе я не чакаў”, -- падумаў пра сябе.
-- Плод маліны называецца многакасцянка, таму што
ў ім многа костачак, -- пачаў тлумачыць Заяц. – Уяві сабе, што гэта не адна ягада, а шмат
маленькіх ягад. Можа, пяцьдзесят, можа, сто.
-- Вось яно што! – прамовіў Воўк. Павесялеў ён,
прайшла ягоная злосць, прапала, як густы туман прападае раніцай пад цёплымі праменямі
сонца. “Заяц не нахабнік, не махляр”, -- прабегла ў яго галаве.
-- Гэта што? – махнуўшы лапаю, паказаў на высокую
гнуткую арэшыну Заяц.
-- Дрэва, – сказаў Воўк.
Заяц усміхнуўся.
-- Арэшына не дрэва, а…
-- А куст! -- апярэдзіўшы Зайца, усклікнуў Воўк.
Ён успомніў, як казалі ім у школе, што арэшына не дрэва, а куст.
Заяц хітра прыжмурыўся і новае пытанне задаў
Воўку:
-- А якое дрэва ў нас самае магутнае і
даўгавечнае?
-- Дуб, -- адказаў Воўк і дадаў: -- А ці ведаеш
ты, чаго баіцца сасна?
-- Марозу? —прагаварыў Заяц і запытальна паглядзеў
на Воўка.
-- Не адгадаў, -- сказаў Воўк. – Сасне не страшныя
ні мароз, ні спякота, ні вецер. Сасна баіцца толькі цемнаты.
-- А ці верыш ты, -- падхапіў Заяц, -- што крона
дрэва з паўднёвага боку заўсёды гусцейшая?
-- Веру, -- кіўнуў галавою Воўк. – З паўднёвага
боку заўжды цяплей. Адтуль ярчэй свеціць сонца.
Стаяць на ўзлеску Заяц і Воўк і няспешна вядуць
размову. Цікава ім.
Прыметы
Ідзе Воўк па сцяжынцы і скардзіцца сам сабе:
-- Цэлы тыдзень холадна на дварэ! Дзе гэтае цяпло
падзелася?
Выскачыў з-за куста Заяц.
-- Ох! – зірнуўшы на Зайца, усклікнуў Воўк і за
галаву ўзяўся. – Ну й напалохаў ты мяне!
-- Я хацеў сказаць, што заўтра пацяплее, --
паведаміў Заяц.
Воўк з недаверам паглядзеў на суседа.
-- Табе хіба па спецыяльным тэлефоне паведамілі?
-- Камары! – сказаў Заяц.
-- Па спецыяльным тэлефоне? – паўтарыў Воўк і
заліўся ад смеху. Развесяліў яго сусед.
Заяц паказаў на стройную бярозку, якая расла непадалёку.
-- Бачыш, як каля бярозкі над самай сцяжынкай
камары мак таўкуць?
Прыгледзеўся Воўк. Сапраўды, кружацца, уюцца над
сцяжынкай камары, быццам мак таўкуць.
-- Ёсць такая прымета. Камары мак таўкуць – цёпла
будзе, -- прагаварыў Заяц.
Воўк перастаў смяяцца і пацікавіўся:
-- А яшчэ якія прыметы ты ведаеш?
-- Калі павукі плятуць свае красёнцы ў паўднёвым
напрамку, то пацяплее, калі ў паўночным, – пахаладае, -- адказаў Заяц.
-- Хм, -- хмыкнуў Воўк. – Цікава! Вельмі цікава!
-- Канешне, цікава, -- пагадзіўся Заяц. – Ёсць і
такая прымета. Калі зязюля ў канцы
жніўня кукуе – значыць, восень будзе цёплая.
-- Прыйдзе жнівень – паназіраю, паслухаю, --
паабяцаў Воўк і запытаўся: -- А ці ёсць прымета, якая прадказвае навальніцу?
-- Ёсць, -- паведаміў Заяц. – Калі матылькі
хаваюцца ў пучкі галінак, у дуплы дрэў, чакай навальніцы.
Воўк разявіў рот.
-- Чаму?
-- Яны адчуваюць навальніцу і шукаюць укрыццё, --
растлумачыў Заяц.
-- А пра дождж што кажуць нам прыметы? – хочацца
ведаць Воўку.
-- У папаратніка закруціліся лісты – быць цёпламу
сонечнаму надвор’ю. Трава на ноч пакрываецца расою – дзень будзе без дажджу.
Кветкі белага гарлачыка на возеры закрываюцца – да дажджу, -- ахвотна расказвае
Заяц.
А Воўк уважліва слухае і запамінае.
Лясныя паэты
Аднаго дня Воўк сустрэў на вуліцы Зайца і
паведаміў яму:
-- Сёння я ад Дзятла незвычайнае заданне атрымаў.
-- Якое заданне? – вырашыў удакладніць Заяц. Ён
любіў выконваць незвычайныя заданні.
-- Глядзі! – сказаў Воўк і паказаў Зайцу ліст
паперы.
На аркушы прыгожымі роўнымі літарамі былі напісаны
наступныя словы: кава, загар, сяброўка, цень, хату, камары, навучылі,
дзяўчынка, вады, слава, буквар, дзень, бульвар, забава, туды, канава, дудар, справа, тавар, лоўка,
рухава, твар, сцяжынка, мяту, працаваў, лячылі, Ірынка.
-- А дзе заданне? Задання не бачу, -- уважліва
прачытаўшы ўсе словы, прамовіў Заяц.
-- Дзяцел сказаў, каб у гэтых радках мы з табою назвалі
словы, якія рыфмуюцца.
Схітраваў Воўк. Такое заданне Дзяцел даў толькі
яму. Пра Зайца ён зусім не ўспамінаў.
-- Рыфма – гэта сугучнасць, супадзенне ў гучанні
канцоў слоў? – вырашыў напомніць Заяц.
-- Напэўна, так, -- развёў лапамі Воўк. Пра рыфму
ён яшчэ не паспеў прачытаць.
-- Ты запісвай, а я буду называць словы, якія рыфмуюцца,
-- звярнуўся да Воўка Заяц.
Воўк паклаў паперу на пянёк. Сам дастаў з кішэні
ручку, прысеў побач і сказаў:
-- Я ўжо падрыхтаваўся. Называй.
-- Да слова “кава” падбярэм словы “слава”,
“забава”, “канава”, “справа”, “рухава”, да слова “загар” -- “буквар”,
“дудар”,“бульвар”, “тавар”, “твар”, да слова Ірынка – “дзяўчынка”, “смяшынка”, “іскрынка”,
“сцяжынка”.
-- Не тарахці так, -- папярэдзіў Воўк. -- Не
паспяваю запісваць!
Уважыў Заяц Воўка. Больш павольна стаў называць
патрэбныя словы.
-- Да слова “сяброўка”падбіраем слова “лоўка”, да
слова “цень” – дзень”, да слова “хату” – мяту”, да слова “навучылі” – “лячылі”,
да слова “камары” – “гаспадары”, да слова “працаваў” – “пілаваў”, да слова
“вады “ – “туды”.
-- Усё? Можна ставіць кропку? – запытаўся Воўк.
-- Усё, стаў, -- пагадзіўся Заяц. – Мы выканалі
заданне Дзятла.
-- Давай з гэтых слоў складзем кароценькі верш, --
прапанаваў сябру Воўк. Ён ведаў, што са слоў, якія рыфмуюцца, можна скласці
верш, калі добра пастарацца.
-- Падабаюцца яны табе? – усміхнуўся Заяц.
-- Яшчэ як падабаюцца! – прызнаўся Воўк. – Гучаць
прыгожа.
-- А пра каго мы складзем верш? – пацікавіўся
Заяц.
-- Пра ўнучку, якая дапамагае дзядулю, -- прагаварыў Воўк. Ён кожны дзень
дапамагаў свайму дзядулю, стараўся.
-- Я прыдумаў пачатак верша! – прамовіў Заяц. -- Слухай!
Ідзе да дзядулі Ірынка --
Слаўная дзяўчынка.
-- Далей я складу. Можна? – прашаптаў Воўк.
Цікавая думка і ў яго з’явілася. Ён баяўся, што раптам прападзе яна, згіне, як
звычайна прападае ў паветры рознакаляровая мыльная бурбалка.
-- Калі ласка, -- дазволіў Заяц.
-- Вітаюць яе камары –
Лясныя
гаспадары, --
сказаў Воўк і аж падскочыў ад радасці.
-- Цудоўны верш у нас атрымаўся! – гукнуў Заяц.
Панеслася па лесе рэха, паведамляючы, што ў ляску
з’явіліся новыя паэты – Воўк і Заяц.
Салю, палю…
Стаяў сонечны летні дзень. Сябры-суседзі Заяц і
Воўк вучыліся граматна пісаць.
Завостраным дубчыкам Заяц напісаў на мокрым ад
пяску дажджу два сказы: Я салю бульбу. Калі бульба зварыцца, я салю ваду.
-- Калі бульба зварыцца, я салю ваду, -- прачытаў
Воўк і аж прысеў, рагочучы. -- Соліш ваду, Заяц?
Заяц крыху падзівіўся на Воўка і запытаўся:
-- Колькі сказаў я напісаў?
-- Два сказы! – выклікнуў Воўк.
-- У адным сказе ёсць памылка. Знайдзі яе, сусед,
-- прапанаваў Заяц.
Воўк перастаў рагатаць. Ён здагадаўся, што зараз
прыйдзецца паламаць галаву.
-- Адну памылку ці дзве?
-- У сказе адна.
“У сказе ёсць адна памылка, нейкая хітрая яна.
Цяжка яе знайсці”, -- падумаў Воўк і паглядзеў на Зайца.
-- Хочаш, каб падказаў? – здагадаўся Заяц.
-- Ты мне так падкажы, каб я сам знайшоў гэтую
памылку! – папрасіў Воўк.
-- Калі ласка, -- пагадзіўся Заяц і кіўнуў
галавою, паказаўшы на напісаныя сказы. – Тут ёсць слова, у якім прапушчана
літара.
Воўк пастаяў, паўздыхаў, падзівіўся і ўсё-ткі
здагадаўся.
-- Другі сказ трэба чытаць так: ”Калі бульба
зварыцца, я салью ваду”.
-- У слове “салью” прапушчаны раздзяляльны мяккі
знак, -- зазначыў Заяц і зноў напісаў на пяску два сказы: Я палю градкі. Потым
іх палю.
-- У першым сказе слова “палю” і ў другім сказе
слова “палю”. Такога не можа быць! – заявіў Воўк.
-- Правільна разважаеш, -- прамовіў Заяц. – А
цяпер успомні, калі пішацца раздзяляльны мяккі знак.
-- Успомніў бы, калі б ведаў! – цяжка ўздыхнуў
Воўк.
-- Раздзяляльны мяккі знак пішацца пасля літары “л”
перад галоснымі літарамі “е”, “ё”, “ю”, “я”, “і”, -- напомніў суседу Заяц.
Воўк з сілай пляснуў сабе па ілбе.
-- Здагадаўся! Трэба чытаць так: “Я палю градкі.
Потым іх палью”.
Хто самы добры?
Сабраў Мядзведзь на паляне лясных жыхароў і
запытаўся:
-- Хто з вас самы добры, сябры?
-- Я самы добры! – гукнуў Ліс і штурхнуў Зайца¸
які стаяў наперадзе. Бедны Заяц аж у калючы ядлоўцавы куст заляцеў, пакалоўся
там.
Мядзведзь строга паглядзеў на Ліса і сказаў яму:
-- Адыдзіся ўбок. Не падабаецца мне твая дабрыня.
Ліс скрывіўся і адышоўся ўбок.
-- Я самы добры! – завыў Воўк і рвануўся ўперад.
Барсуку спачатку на адну, затым на другую лапу наступіў.
Завохкаў, застагнаў Барсук.
-- Хоць прабачэння ў мяне папрасіў бы, -- звярнуўся
ён да Воўка.
-- А ты не стой на маёй дарозе! – агрызнуўся Воўк.
-- Адыдзіся ўбок. Не падабаецца мне твая дабрыня,
-- сказаў Воўку Мядзведзь.
-- Я самы добры, -- выбраўшыся з ядлоўцавага
куста, паведаміў Заяц.
-- Дакажы, што ты самы добры, -- папрасіў Мядзведзь.
-- У мяне ёсць два прыгожыя футры: адно белае,
зімовае, а другое шэрае, летняе. Я іх нядаўна ў самым дарагім магазіне купіў,
-- пахваліўся Заяц.
-- Значыць, любіш сябе? – прамовіў Мядзведзь.
-- Яшчэ як люблю! Анічога для сябе не шкадую, –
усміхнуўся Заяц. – Заўтра новыя боты ў самым дарагім магазіне куплю.
-- А я сабе ў самым дарагім магазіне куплю не
толькі боты і футра, але і саламяны капялюш! – гукнуў Барсук.
-- Адыдзідзеся ўбок. Не падабаецца мне ваша
дабрыня, -- сказаў Зайцу і Барсуку Мядзведзь.
Заяц і Барсук пераглянуліся, развялі лапамі, але
не сталі пярэчыць Мядзведзю, адышлі ўбок.
Мядзведзь абвёў позіркам звяроў, нахмурыўся і сеў
на пень.
-- Міхайлавіч, вы кагосьці чакаеце? – пацікавіўся
Ліс.
-- Вожыка няма. Чамусьці не прыйшоў сюды Вожык, --
прагаварыў Мядзведзь.
-- Вожык да Янота пабег! – усклікнуў Заяц. –
Захварэў Янот.
-- Моцна кашляе, -- дадаў Воўк.
-- Вожык Яноту малінавае варэнне панёс. Казаў, што
малінавае варэнне абавязкова яму дапаможа, вылечыць яго, -- падаў голас Барсук.
Мядзведзь устаў з пня і ўсміхнуўся. Ён нарэшце
праведаў, хто ў ляску самы добры.
У класе
За акном ярка свеціць сонца, шчабечуць птушкі, а ў
класе ціха. Настаўнік Барсук праводзіць урок.
“У нашым лесе шмат розных дрэваў”, -- старанна
напісаў у сшытку Воўк.
Да яго наблізіўся Барсук і ўздыхнуў.
-- Я напісаў няправільна? – здагадаўся Воўк.
-- Трэба пісаць не “дрэваў”, а “дрэў”, -- сказаў
Барсук.
-- А я напісаў “Мы пасадзілі шмат вішняў”, --
падаў голас Заяц. – Так будзе правільна?
-- Трэба напісаць не “вішняў”, а “вішань”, --
заўважыў Барсук.
-- А я напісаў такі сказ: “Мне хочацца сустрэцца з
людзямі!” – усклікнуў Вожык.
Усміхнуўся настаўнік Барсук.
-- Слова “людзямі” ты напісаў няправільна.
-- Трэба пісаць “людзьмі”? – выказаў здагадку
Вожык.
-- Так, людзьмі, -- адказаў Барсук.
-- А ў мяне наступны сказ, -- азваўся Воўк. – Па
дарогам ходзяць і людзі, і звяры. Так будзе правільна?
-- Няправільна, -- пакруціў галавою настаўнік
Барсук. – Правіла ад нас патрабуе, каб пісалі “па дарогах”.
З усіх бакоў сыплюцца пытанні. Вельмі хочацца
звярам пісаць і вымаўляць правільна.
Змест
Казкі
Як Заяц і Воўк вершы складалі
Патрыёт і чэмпіён
Жук і…
Складаная задача
Пра добры настрой
Пасля дожджыку ў чацвер
Першае крэсла
Каса і
каса
Сустрэча з Гномікам у чырвоным каўпаку
Сваякі
Зашыфраванае слова
Цікава
Прыметы
Лясныя паэты
Салю, палю
Хто самы добры?
У класе
