Творчы ўрок у 3 класе. ПАЎТАРЭННЕ. ВЫМАЎЛЕННЕ І ПРАВАПІС ЗЫЧНЫХ

 

Творчы ўрок у 3 класе. ПАЎТАРЭННЕ. ВЫМАЎЛЕННЕ І ПРАВАПІС ЗЫЧНЫХ

Мэты: актуалізаваць, сістэматызаваць і паглыбіць веды вучняў аб вымаўленні і правапісе зычных; адпрацоўваць уменні суадносіць у словах звонкія і глухія зычныя гукі, удасканальваць арфаграфічныя ўменні, якія звязаны з правапісам зычных;  садзейнічаць развіццю маўлення; пашыраць слоўнікавы запас мовы вучняў; абуджаць у іх цікавасць да беларускай мовы; прывіваць любоў да жывой прыроды і свайго краю.

 

Ход урока

1. Арганізацыйны этап.

                                                          Дзень, світанне,

                                                          Сябар, бровы.

                                                          Любім, вымаўляем

                                                          Нашай мовы словы.

                                                                    Аляксей Якімовіч.

• Якія беларускія словы вы ведаеце? Назавіце іх.

2. Праверка дамашняга задання.

3. Арфаэпічная размінка.

Н а с т а ў н і к. Прачытайце і адгадайце загадку.

                                                       Не піў, не еў,

                                                       А крычыць,

                                                       Як ашалеў. (Званочак.)

                                                                           З народнага [1, с. 330, “Беларускія прыказкі…”].      

4. Чыстапісанне.

                                 Зз          зв         за        зы                                 

                     заяц  звер  прыгожы

• Якое слова "лішняе"? Чаму?

• Складзіце  з "лішнім" словам сказ.

5. Паведамленне тэмы і мэт урока.

Н а с т а ў н і к. Улетку многія з вас адпраўляліся ў далёкія і блізкія падарожжы: у іншую вёску, у іншы горад, у іншую краіну. Цяпер мы здзейснім падарожжа па краіне Мовазнавіі. Яе ўладарка --  добрая і шчодрая каралева Мова. Яна не хавае свае багацці ад людзей, а, наадварот, шчодра дорыць кожнаму, хто толькі захоча іх мець.

У краіне Мовазнавіі каралеве Мове дапамагаюць яе падначаленыя: старанныя гаспадыні ў сваіх гаспадарках-раздзелах. Яны займаюцца не толькі сур'ёзнымі пытаннямі, але і ладзяць цікавыя, вясёлыя гульні.

Зараз мы пойдзем у госці да гаспадыні першага раздзела  -- Фанетыкі. У мінулым годзе вы ўжо былі ў яе.

Гаспадыня Фанетыка пазнаёміць нас са сваімі выхаванцамі -- звонкімі і глухімі зычнымі гукамі, нагадае, як гэтыя гукі вымаўляюцца. А яны напомняць вам, як трэба правільна абазначаць іх на пісьме.

6. Актуалізацыя  ведаў па  асноўных пытаннях вывучанага.

Самастойная праца.

Замест кропак устаўце абазначэнні парных глухіх гукаў. Запішыце ў сшытак.

[ б ]- [ ..]  , [ б' ] - [ ..] ,[ г ] -  [ .. ] , [ г' ] -  [ .. ] , [ д ] -  [ .. ]  , [ дж ] -  [ .. ]  , [ дз' ] - [ .. ],   [ ж ] - [ ..  ]  , [ з ] -  [ .. ]  , [ з' ] -  [ .. ].

Стварэнне займальнай формы ўвядзення задання ў спалучэнні са слоўнікавай працай.

На дошцы запісаны словы з прапушчанымі звонкімі і глухімі зычнымі: ду.., пахо.., бяро.., кні..кі, ро..кі, гру..ка, про..ка, лё.., уле..ку, во..лака.

• З гэтых слоў паўцякалі некаторыя літары, сталі гуляць і забыліся, дзе ім трэба стаць. Дапамажыце, калі ласка, літарам дабрацца дамоў.

(Вучні бяруць са стала патрэбную літару, паказваюць яе і запісваюць у слове.)

• Як вы разважалі, устаўляючы патрэбныя літары?

• Падбярыце праверачныя словы.

• Да якога слова нельга падабраць праверачнае слова? (Воблака.)

• Што абазначае слова "воблака"?

• Пры напісанні слова "воблака" ў якім месцы вас падпільноўвае Памылка Памылкаўна? Чаму?

• Складзіце і запішыце сказ са словам "воблака".

Лінгвістычны каментарый настаўніка.

Ведайце! Воблака -- слоўнікавае слова. Запішыце яго ў слоўнік і падкрэсліце літару в, якая са словам пішацца разам. 

Праца з дэфармаваным тэкстам.

Вось якія сказы запісаў няўважлівы вучань. Выпраўце памылкі і запішыце. Падкрэсліце зычныя, правапіс якіх разыходзіцца з вымаўленнем.

Ад прастуды лечыць лёд.  Сыр пайшоў з бацькам на агарод. Паклажу ў горы павёз на мухах (мулах). Кіт пабег па дарожцы за мышамі.

Самастойная праца.

Раскрыйце дужкі, устаўце  патрэбныя літары, запішыце ў дужках праверачныя словы. Падкрэсліце літару ч  разам з наступнымі галоснымі.

                                         Зялёная, а не лу(х, г)  (           ),

                                         Белая, а не сне(г, х)    (           ),

                                         Кучаравая, а без валасоў. (Бяроза.)

                                                                        З народнага [1, с. 342, “Беларускія прыказкі…”].

                                                        Бег ко (т, д),

                                                        Павесіў хвост

                                                        На пло (т, д). (Гарбу (з, с).

                                                                      З народнага [1, с. 339, “Беларускія прыказкі…”].

• Адгадайце загадкі.

Гукавая гульня "Назавіце слова".

Прачытайце верш і назавіце патрэбнае слова.

                                                         Сарока белабокая

                                                         Ляціць і сакоча.

                                             Разбудзіць лясок

                                             Стараецца, … (хоча).

                                                               Аляксей Якімовіч. 

• Назавіце слова, у якім гукі абазначаюцца дзвюма літарамі.

Праца са словам.

Н а с т а ў н і к. Пагуляем у "Маўчанку". Я буду паказваць малюнак, а вы -- запісваць, што на ім намалявана.

(Верабей, качка, зязюля, шпак, бусел, ластаўка, дзяцел.)

• Назавіце гэтыя прадметы адным словам. (Птушкі.)

• Перакладзіце дадзеныя словы на рускую мову.

• Назавіце словы, у якіх усе зычныя звонкія.

• У якіх словах усе зычныя глухія?

• Якія словы засталіся? Што можна сказаць пра зычныя ў гэтых словах?

• Патрэніруйцеся вымаўляць слова "дзяцел".

• Якую птушку можна сустрэць сярод хатніх?

• Складзіце сказ са словам "качка".

Фізкультхвілінка.

Пакажыце, як качка ўзлятае. Нейкаі час яна кружыцца ў паветры, затым садзіцца на ваду і, азірнуўшыся, адпачывае.

Любіце жывую прыроду, клапаціцеся аб ёй.                 

Арфаграфічная праца.

Выправіце памылкі. Чаму вучань іх зрабіў?

На лузе стаіць велікі стох.

Праца з практыкаваннем.

Запішыце пары слоў. Вызначце, правапіс якога слова і чаму ў кожнай пары не адпавядае вымаўленню. Назавіце гукі, якія абазначаюцца дзвюма літарамі.

Падбярыце праверачныя словы.

Вуж - глуш, зуб - слуп, мёд - кот, медзь - мець, стог - гарох, полаз - колас.

Самастойная праца.

Спішыце тэкст, уставіўшы прапушчаныя літары. Назавіце няпарныя звонкія і глухія гукі. Падкрэсліце ў словах галосныя літары, якія пішуцца пасля літар ж, ч, ш, р.

 

                                               Верасень

 

Восенню барсукі наведваюць часам агароды, дзе любяць пажывіцца морквай і буракамі. Адкарміўшыся за лета, яны ў верасні пачынаюць рыхтавацца да халоднай зімы.

Барсукі прыводзяць у парадак нару, выкідаюць з яе рознае смецце, высцілаюць сваё логава лісцем і сухой травой, затыкаюць мохам усе выхады з нары, каб было цяплей. Адначасова яны робяць і харчовыя запасы, якімі кормяцца позняй восенню, калі не выходзяць з нары па некалькі дзён. З надыходам халадоў, звычайна ў сярэдзіне лістапада, тлустыя і лянівыя барсукі засынаюць у сваіх логавах таксама, як і мядзведзі ў бярлогах (Віталь Вольскі “Верасень”) [2, с. 58]).

Хвілінка адкрыццяў.

Вымавіце апошняе слова кожнага сказа і назавіце глухі зычны гук. Якое слова атрымаецца, калі гэты гук замяніць парным па звонкасці-глухасці? Як праверыць правапіс гэтых слоў?

1. Кастусь рабіў так, як мог. 2. Каля возера адразу ж за вёскай пачынаўся сасновы лес. 3. Пад зялёнай елачкай вырас прыгожы грыб.

• Сачыце за правільным вымаўленнем гукаў [ч], [ж].

Вясёлая хвілінка.

Вымаўляем правільна. Я прачытаю верш, а ўздых дзеда – ох, ох, ох – потым перадасце і вы.

                                                 Цяжка дзеду пасля працы.

                                                 Ступіў ў хаце на парог

                                                 І ўздыхнуў, каб чула баба:

                                                 -- Натаміўся! Ох! Ох! Ох!

                                                                 Аляксей Якімовіч.

• Цяпер пакажам, як уздыхнуў дзед, прамовім разам: “Ох! Ох! Ох!”

• Змяніце слова “парог” такім чынам, каб глухі зычны стаў звонкім.

Узбагачаем мову словам Якуба Коласа.

Раскрываючы дужкі, запішыце словы з выбарам літар. Выразна прачытайце вершаваныя радкі Якуба Коласа.

                                   Зялёны лу(х, г), як скінуць вокам,

                                   Абрусам пышным і шырокім

                                   Абапал Нёмна ра(сс,с)цілаўся --

                                   За хатай зара(с, з) пачынаўся

                                   Ды йшоў квяцістай раўніною

                                   З мурожнай слаўнаю травою

                                   І ззяў на сонцы ў пералівах...     [3, с. 5, “Новая зямля”].

• Як вы разумееце сэнс слова "абрус"?  (Пакрывала для стала.) Якім словам яго можна  замяніць? (Настольнік.)

• Як паэт адносіцца да роднага краю?

• А як да роднага краю адносіцеся вы? Якія мясціны ў ваколіцах горада (вёскі) вам найбольш падабаюцца і чаму?

Тэст.

Падкрэсліце правільна падабранае праверачнае слова.

1. Грыбкі - грыб.

2. Грыбкі - грыбка.

3. Грыбкі - грыбы.

Падкрэсліце правільна напісанае слова.

1. Смег.

2. Снех.

3. Луг.

Падкрэсліце слова, да якога трэба падабраць праверачнае слова, каб не памыліцца ў напісанні.

1.Садок.

2. Будка.

3. Смоўжык.

7. Падвядзенне вынікаў урока.

Н а с т а ў н і к. Да нас прыйшлі казачныя героі Шпачок і Сарока. Паслухайце іх.

Чытанне казкі ў спалучэнні з гутаркай і практычнай працай вучняў.

Аднаго разу сябры-суседзі Шпачок і Сарока адправіліся ў падарожжа па родным краі.

Прыселі на ўзгорку, каб адпачыць.

Унізе распасціраецца зялёны луг, пасярод яго прытаілася азярцо, паўз берагоў парослае чаротам. На азярцы качкі плаваюць, гуляюць, ежу здабываюць.

- Сапраўдная казка перад намі! - у захапленні прамовіў Шпачок.

- У слове "казка" пасля "а" якая літара пішацца: "с" ці "з" ? - пацікавілася Сарока. Яна любіла задаваць пытанні, не давала сумаваць Шпачку.

- Напэўна, "с", - выказаў здагадку Шпачок.

- Шаноўны, калі ты напішаш літару "с", у цябе выйдзе іншае слова -- "каска", - усміхнулася Сарока. - Каскі звычайна на галаву надзяюць. Напрыклад, салдаты ў час бою альбо будаўнікі ў час працы. А ты хацеў сказаць пра тую казку, якую ў кнізе можна прачытаць Так?

- Так. Але я не магу зразумець, чаму ў слове "казка" трэба пісаць "з", а не "с".

- Каб не памыліцца ў напісанні, трэба ведаць, як правільна абазначыць на пісьме парны зычны, - сказала Сарока.

- Як?

- Трэба змяніць слова ці падабраць праверачнае так, каб гэты гук знаходзіўся перад галосным, - прамовіла Сарока. -  Паспрабуй змяніць  слова казка і адразу пачуеш, што пішацца пасля а.

- Казачка, казачны, казачнік, - стаў змяняць слова казка Шпачок. - Затым паглядзеў на сяброўку і радасна ўсклікнуў: - Я ўсё зразумеў! Няхай жыве казка праз літару з! Аляксей Якімовіч  [4, с. 3 – 4, “Казкі-падказкі”].

• Якія зычныя гукі называюцца звонкімі, якія -- глухімі?

• Што трэба зрабіць, каб не памыліцца ў напісанні глухіх і звонкіх зычных гукаў?

• Якія галосныя літары пішуцца пасля літар ж, р, ч, ш?

8. Заданне на дом.

 

Спіс выкарыстанай літаратуры

 

1. Беларускія прыказкі, прымаўкі і загадкі / склад. Яўген Рапановіч. Выд. другое, перапрац. і дап.  – Мінск : Выш. шк., 1974. – 384 с.

2. Вольскі, В. Месяц за месяцам :  / Віталь Вольскі. – Мінск : Нар. асвета, 1979. -- 159 с.

3.  Колас, Я. Новая зямля; Сымон-музыка : паэмы / Якуб Колас. —Мінск : Маст. літ., 1986. — 448 с.

4. Якімовіч, Аляксей. Казкі-падказкі / А. М. Якімовіч. -- Мінск  : Нар. асвета, 2012. – 104 с.

Упершыню надрукаваны ў дадатку да часопіса “Пачатковае навучанне: сям’я, дзіцячы сад, школа” ў № 20 (2017 год) не ў гэтым, а ў іншым, змененым варыянце.