Аляксей Якімовіч
Сем гісторый пра Воўка і Вожыка
Апавяданні,
казкі
Той,
хто прачытаў кнігі беларускага пісьменніка Аляксея Якімовіча "Каб мама
ўсміхалася", "Хітрая ліса", «Слёзкі Сонца” з задавальненнем
прачытае і гэтую.
Апавяданні,
казкі, як старэйшыя сябры, раскажуць вясёлыя, пазнавальныя гісторыі пра людзей
і казачных жывёл, пра значэнні слоў і матэматычныя знакі, навучаць мудрасці,
дабрыні, спагадлівасці і ўзаемавыручцы -- таму, без чаго ў жыцці нельга
абысціся.
Кніга
адрасуецца дзецям дашкольнага, малодшага і сярэдняга школьнага ўзросту.
Выпушчана выдавецтвам “Пачатковая
школа” ў 2016 годзе.
Якімовіч, Аляксей Мікалаевіч. Сем
гісторый пра Воўка і Вожыка : апавяданні і казкі / Аляксей Якімовіч. – Мінск :
Пачатковая школа, 2016. – 60 с. : іл.
АПАВЯДАННІ
СНЕЖНЫ
ТУМАН
У гэты дзень распачалася мяцеліца. Васілёк і Алеся з
вёскі Залессе выйшлі пасля паўдня. У Залессі жыве сябар Васілька Міхась.
Васілёк і Алеся гасцявалі ў яго, нават урокі разам зрабілі. Цяпер яны ішлі па
дарозе, якая вяла ў іхнюю вёску Загор'е. У некаторых месцах вецер ужо перамёў
дарогу. Прыходзілася перабірацца праз сумёты.
-- Алеська, трымайся побач, не адставай! -- напомніў
сястры-трэцякласніцы Васілёк. Ён ўжо ў шостым класе вучыцца -- яму ісці лягчэй.
-- Трымаюся, не адстаю! -- азвалася Алеся і ўтуліла
галаву ў падняты каўнер паліто.
Наляцеў халодны вецер, жорсткімі крупамі сыпануў у
твар. Васілёк на імгненне заплюшчыў вочы. Можа, вярнуцца ў Залессе і там бацьку
пачакаць? Ён на трактары прыедзе, забярэ іх. Але ж калі гэта будзе? У разгары
працоўны дзень.
Васілёк расплюшчыў вочы. Побач стаіць сястрычка.
Малайчына, не адстала ад яго.
-- Пойдзем, Алеська?
-- Пойдзем.
Канешне, Алеся разумее, што няма як доўга тут стаяць.
Хутка зусім замяце дарогу. Вунь як стараецца, свішча вецер.
Васілёк зірнуў на тоўсты, набіты кнігамі і сшыткамі
партфель, які вісеў за плячыма Алесі.
-- Дай партфель, -- прагаварыў.
-- Сама панясу, -- запярэчыла Алеся.
Хлапчук хуценька зняў з плячэй сястры партфель і ў
чарговы раз напомніў:
-- Не адставай!
Пачаўся
яловы лес. Стала цішэй, спакайней. Толькі ў самых вершалінах з пагрозаю гудзіць
вецер, калыша вялізныя снежныя шапкі старых ялін.
Азірнуўшыся,
Васілёк усміхнуўся сястры. І яна ўсміхнулася краёчкамі вуснаў. Шчочкі чырвоныя
ад марозу, пасмачкі валасоў, што вылезлі з-пад вязанай шапачкі, пакрыў белы
іней.
--
Васілёк, вунь
ліса! -- раптам усклікнула Алеся.
Сапраўды,
уперадзе на дарозе стаяла рыжая прыгажуня. Прыўзняўшы вострую мордачку, яна з
цікаўнасцю глядзела на дзяцей.
-- Не
ўцякае! -- сумелася Алеся.[u1]
-- Уцячэ, калі падыдзем бліжэй, -- упэўнена прагаварыў
Васілёк і пакрочыў далей. Ён ведаў, што лясныя звяры ўцякаюць ад чалавека, не
любяць сустракацца з ім.
-- Чаго яна выбегла на дарогу? -- запыталася сястра.
-- Мабыць, мышкуе, -- адказаў Васілёк.
-- Што ты сказаў? -- недачула Алеся.
-- Мышкуе, мышэй ловіць!
-- У такую мяцеліцу? Можа, яна хворая, шалёная?
-- Не шалёная. Глядзі, як высока галаву трымае, --
сказаў Васілёк і падняў тоўсты сук, абламаны ветрам.
Ліса падскочыла і пабегла, знікла ў лесе, быццам і не
было яе.
-- А я табе што казаў! -- павесялеў Васілёк.
Лес скончыўся. Далей трэба ісці па адкрытым месцы,
праз поле. Да Загор'я ўжо недалёка: кіламетра паўтара,
не болей. Але вецер усхадзіўся яшчэ больш, нібы ашалеў. Дарогі амаль не відаць,
наваколле быццам у тумане. У снежным тумане.
Васілёк ведае, што туман утвараецца з маленькіх
кропелек вады. Яны плывуць над зямлёю адна за адной. А гэты туман утварыўся з
безлічы сняжынак. У ціхі зімовы дзень сняжынкі прыгожыя, дыяментамі
пераліваюцца, а цяпер яны сякуць па твары, слепяць вочы.
Хлапчук ступіў і па самы пояс праваліўся ў снег.
-- Мы з дарогі збіліся! -- выклікнула Алеся.
Васілёк і сам гэта зразумеў. Па цаліку[u2]
(тут няма ні дарогі, ні пратаптанай сцяжынкі) ў вёску прыйдзецца ісці, па пояс
у снезе. Але ж у такім змроку не дойдзеш да Загор'я, заблудзішся.
Справа цямнее край лесу. Яго яшчэ можна разгледзець.
Туды трэба кіравацца. Каб толькі сястрычка не адстала, не згубілася.
-- Алеська, вазьміся за маю куртку і трымайся моцна,
ні ў якім разе не адпускай! Зразумела?
Дзяўчынка абедзвюма рукамі ўзялася за куртку брата.
Васілёк павярнуў направа і пабрыў па снезе, прабіваючы
для сястры дарогу. А яна спалохалася, загаласіла:
-- Куды ты? Куды-ы?..
Хлапчук павярнуў галаву і крыкнуў:
-- Каля лесу сцірта саломы стаіць! Забы-ылася-а?..
-- А-а-а!.. -- вырваўся з грудзей дзяўчынкі гучны
вокліч і адразу ж змоўк. Снежны туман праглынуў яго.
Васілёк брыў і брыў па снезе. Час для яго спыніўся.
Валасы пад шапкай зліпліся, забалелі ногі…
А сястра малайчына. Трымаецца рукамі, не адпускае
куртку. Такая не прападзе.
Вось і сцірта. Як вялікі бухматы заснежаны дом, яна
стаіць пры самым лесе.
--
Тут будзем начаваць? -- гледзячы на сцірту, ціха прамовіла Алеся.
--
Тут.
-- Мы
не замерзнем?
Сястра
стаяла і хісталася, як гнуткая былінка на лютым ветры.
--
Нам будзе цёпла тут, -- сказаў Васілёк і, нагнуўшыся, стаў выдзіраць са сцірты
салому, каб зрабіць глыбокую нару.
Восенню
салому склалі ў спрасаваных трактарам цюках. Таму яна не паддавалася, не
выцягвалася. Але Васілёк скуб і скуб яе, выдзіраў па жменьцы, забыўшыся пра
стому. Там, у снежным тумане, стаіць сястра і хістаецца, як былінка.
--
Васілёк, мне холадна! -- не стрывала, падала галасок.[u3]
-- А наша хатка ўжо гатовая. Лезь сюды! -- з нары
паклікаў сястрычку Васілёк.
Алеся на каленках залезла ў нару і прытулілася да
брата.
У сцірце шалясцелі, пішчалі неўгамонныя мышы.
-- Васілёк, я мышэй баюся, -- прызналася Алеся.
-- Супакойся. Яны не палезуць да нас.
-- Ты ведаеш?
-- Ведаю.
-- Я веру табе, -- сказала сястрычка і праз хвілінку
дадала: -- Есці хочацца.
Хлапчук дастаў з кішэні пачак пячэння і працягнуў яго
Алесі.
-- Вазьмі.
-- А ты?
-- Я не хачу, -- схлусіў Васілёк.
Алеся разарвала пачак, дастала з яго пячэнне і працягнула іх брату.
-- Вазьмі.
-- Не хачу.
Васілёк адчуваў сябе вінаватым перад сястрою. Калі б
не гэтаеё пячэнне, то яны ўжо даўно былі б дома, грэліся б у
цёплай хаце. Міхась іх папярэдзіў, каб нідзе не бавіліся, адразу ішлі дамоў, а
ён разам з Алесяй накіраваўся ў магазін. Тады толькі распачыналася мяцеліца.
-- Вазьмі! -- настойліва прагаварыла Алеся.
Васілёк узяў пячэнне і паклаў у рот. З вачэй выплылі і
пацяклі па шчоках здрадлівыя слязінкі. «Добра, што Алеся іх не бачыць», --
падумаў хлапчук і гучна шмаргануў носам.
-- Васілёк, ты плачаш? -- здагадалася Алеся.
-- Там, на полі, я моцна перажываў за цябе, сястрычка!
-- прамовіў Васілёк.
-- Баяўся, каб не згубілася?
-- Вельмі баяўся.
-- Я таксама за цябе перажывала, шкадавала цябе.
Васілёк і Алеся непрыкметна заснулі, быццам самі сабою
зліпліся ў іх вочы. А на полі бушавала мяцеліца, белым туманам затуляла
наваколле.
Раніцай дзяцей разбудзіў працяжны гул. Яны вылезлі з
нары і ўбачылі трактар. Ён вырваўся з лесу і нёсся да іх напрасткі, па полі. З
кабіны высунуўся тата.
-- Мы ўсю ноч шукалі вас, дзеткі!.. -- закрычаў ён.
Вакол было ціха. Над лесам узнімалася сонца. Мільёнамі
прыгожых дыяментаў пераліваліся сняжынкі.
Васілёк і Алеся, прытуліўшыся, стаялі каля сцірты.
Падзяка
ад бабулі
Цёплым асеннім днём каля пад'езда шматпавярховага дома
сядзелі сябры-трэцякласнікі Змітрок, Мікола і Пятрусь.
-- Нядаўна я прачытаў у газеце пра вясковага хлапчука
Алеся, -- распачаў гаворку Пятрусь.
-- Пра вясковых хлапчукоў не так часта пішуць у
газетах, -- заўважыў Мікола. Ён любіў слухаць цікавыя гісторыі.
-- А пра гэтага напісалі. Ён вывеў з палаючага дома
нямоглага дзядулю, -- сказаў Пятрусь і паглядзеў удалечыню. Як на яве, убачыў
ён перад сабою і той палаючы дом, і нямоглага дзядулю, і вясковага хлапчука
Алеся.
-- З палаючага дома вывеў нямоглага дзядулю!.. Гэта,
гэта… -- прамовіў Мікола. Ён так і не знайшоў патрэбнага слова, каб выказаць
сваё захапленне.
-- Гэта любоў да чалавека, гуманны ўчынак! – сказаў
Змітрок. Калі б ён цяпер убачыў таго хлапчука Алеся, то абавязкова моцна, па-мужчынску
паціснуў бы яму руку.
-- А ты змог бы здзейсніць падобнае? -- нечакана
звярнуўся да Міколы Пятрусь.
-- Канешне, змог бы! -- упэўнена заявіў Мікола. Ён
лічыў сябе смелым, дужым і добрым хлапчуком. У школе на перакладзіне больш за
ўсіх падцягваўся, у класе з усімі сябраваў.
-- Я таксама змог бы здзейсніць гуманны ўчынак, --
пахваліўся Пятрусь і, быццам казачны асілак, выпраміў плечы і высока падняў
галаву.
На дарозе паказалася старэнькая бабуля. У адной руцэ
яна несла поліэтыленавы пакет, а другою абапіралася на кіёчак.
Сябры замаўчалі.
Бабуля спынілася, прыўзняла пакет. Напэўна, хацела
ўзяць яго ў другую руку. А ён раптам парваўся, і з яго пасыпаліся спелыя
чырванаватыя яблыкі і пакаціліся па ўсёй дарозе .
Бабуля стаяла і бездапаможна глядзела на іх.
-- Зараз гэтыя яблычкі захрумсцяць пад коламі
легкавушкі, -- заўважыў Пятрусь.
-- Унучку Алесю несла! -- вырвалася ў бабулі. Слёзы
выступілі на яе вачах.
-- Сёння без яблычкаў застанецца ўнучак Алесь, --
зазначыў Мікола і развёў рукамі. Маўляў, усяк у жыцці бывае.
З кішэні шэрай курткі бабуля дастала пусты
поліэтыленавы пакет і нагнулася, хацела сабраць яблыкі, але пахіснулася і ледзь
не ўпала.
-- Захрумсцяць! -- паўтарыў Пятрусь.
-- Так! -- працягла прамовіў Мікола.
-- Не захрумсцяць пад коламі! -- падаў голас
Змітрок. Ён усхапіўся з лаўкі і падбег
да бабулі: -- Я дапамагу вам сабраць яблыкі. Можна?
-- Дзякуй скажу табе, унучак, -- прагаварыла бабуля і
працягнула Змітраку пусты пакет.
Змітрок узяў у бабулі пакет, нагнуўся і стаў хуценька
збіраць спелыя чырванаватыя яблыкі.
Бабуля
і яе ўнукі
У бабулі Алены гасцююць унукі: трэцякласнік Мікола і першакласнік Змітрок. Нялёгка
бабулі. І ўнукаў трэба дагледзець, і градкі на агародзе прапалоць. Морква дык
зусім пустазеллем зарасла. Красуе на градцы пустазелле, затуліла ад сонца
кволыя сцяблінкі морквы, не дазваляе ім падняцца, падрасці.
-- У хату схаджу. Крыху адпачну і прапалю моркву! --
прамовіла бабуля і пайшла з агарода.
А Мікола і Змітрок на агародзе засталіся.
-- Цяжка нашай бабулі! -- сказаў Мікола.
-- Старэнькая яна! -- пагадзіўся з братам Змітрок.
-- Давай дапаможам ёй! -- загарэўся Мікола.
-- Моркву праполем? -- прагаварыў Змітрок і задумаўся.
Магчыма, не спадабаецца бабулі Алене, што самі за работу ўзяліся. Аднаго дня ён
разам з Міколам дровы каля хлява хацеў паскладваць. Іх тата на мінулым тыдні
пакалоў. А бабуля не дазволіла, запярэчыла: «Знайду час, сама паскладваю. А вы
адпачывайце, гуляйце. Лета як адзін дзянёк прабяжыць».
-- Скажам бабулі Алене, што мы такую гульню прыдумалі,
каб не сумаваць, -- быццам адгадаў думкі Змітрака Мікола.
-- Думаеш, што паверыць яна нам?
-- Паверыць! --
цвёрда сказаў Мікола.
Хлапчукі прыселі на кукішкі і ўзяліся за працу. Моркву
нялёгка палоць. Разам з пустазеллем
тоненькія сцяблінкі можна павыцягваць.
Стараюцца браты, зелле з зямлі асцярожна вырываюць,
пасля сябе роўныя радочкі морквы пакідаюць. Хоць і стаміліся, але ўсю моркву
прапалолі.
-- Хутка наша бабуля на агарод прыйдзе. Давай
схаваемся і паназіраем за ёю, -- прапанаваў Мікола.
-- Давай! -- пагадзіўся Змітрок.
Браты прыселі за вялікім кустам парэчак, бабулю Алену
чакаюць, выглядаюць.
Неўзабаве прыйшла яна на агарод і ўсклікнула:
-- Пакуль я ў хаце адпачывала, нехта моркву прапалоў!
Мікола і Змітрок выйшлі з-за куста, на бабулю нясмела
пазіраюць, смяшынкі на вуснах хаваюць.
-- Вы
тут папрацавалі, маю моркву прапалолі? -- звярнулася да ўнукаў бабуля Алена.
--
Бабулька, мы не працавалі, мы такую гульню прыдумалі! -- азваўся Мікола.
--
Гэтая гульня называецца «Хто хутчэй». Яна нам вельмі спадабалася, -- уступіў у
размову Змітрок і апусціў галаву. Чакае, што скажа бабуля.
Бабуля
Алена абняла ўнукаў і сказала:
--
Родныя вы мае![u4]
Светла стала на душы ў бабулі.
Казкі
Чаму
не паверылі?
Неяк на Сунічную палянку Барсук прывёз марожанае.
Убачыў яго Воўк і запытаўся:
-- Напэўна, марожанае прывёз, будзеш прадаваць?
-- Адгадаў, -- усміхнуўся Барсук. -- Прабяжыся па
ляску, паведамі звярам. За гэта я цябе марожаным пачастую.
-- Я і без пачастунку магу паведаміць, -- сказаў Воўк
і накіраваўся ў глыб ляска. «Такая прапанова не кожны дзень бывае. Ад
бясплатнага марожанага я не адмоўлюся», -- думае сам сабе.
-- Добры дзень, Воўк! -- пачулася побач.
Воўк азірнуўся і ўбачыў Зайца. Ён сядзеў пад густой
елачкай і гуляў, яловых шышак назбіраўшы. Незвычайнымі салдацікамі былі яны ў
яго.
-- Барсук марожанае прывёз. На Сунічнай палянцы хутка
будзе прадаваць, -- паведаміў Воўк.
-- Так я табе і паверыў! -- скрывіўся Заяц.
Воўк стукнуў сабе лапаю ў грудзі.
-- Праўду кажу!
-- Учора ты мне казаў, што Мядзведзь мёд па малой цане
прадае. Не было такога! -- напомніў Заяц.
-- Што было, тое сплыло! -- усклікнуў Воўк.
Заяц ускочыў і пашыбаваў па сцяжынцы, высока падняўшы
галаву.
-- З Зайцам паспрачаўся, настрой сабе сапсаваў? --
наблізілася да Воўка Ліса.
-- Барсук марожанае прывёз. На Сунічнай палянцы хутка
будзе прадаваць. Сказаў Зайцу, а ён не паверыў, размаўляць не захацеў! --
паскардзіўся Воўк.
-- Хацеў падмануць Зайца? -- выпаліла Ліса.
-- І ты мне не верыш?
Ліса пакруціла рыжай галавой.
-- Не веру.
-- Чаму? -- здзівіўся Воўк.
-- Пазаўчора ты мне сказаў, што Мядзведзь новае футра
прадае па старой цане. Не было такога!
Як на дзівачку,
паглядзеў Воўк на Лісу.
-- Дык гэта было пазаўчора!
Стаіць
Воўк і цяжка ўздыхае, не разумее, чаму не паверылі яму суседзі.[u5]
Хто
дужэйшы?
Са страхі дома звісаў Лядзяш. З'явіўся ён тут даўно,
кожны дзень пакрыху падрастаў і стаў
тоўсты, доўгі і востры як піка.
-- Я тут самы дужы! -- набраўшыся гонару, аднаго разу
заявіў.
-- Ты тут не самы дужы, -- падала голас Сініца
вялікая. Яна сядзела на маладзенькім клёне, які рос непадалёку.
-- Але ж ты баішся мяне! -- усклікнуў Лядзяш. Ён даўно
заўважыў, што птушкі абмінаюць яго.
-- Баюся, бо ты вельмі халодны, -- прамовіла Сініца і
страсянулася. Дрыжыкамі яе працяло.
Лядзяш засмяяўся, ды так гучна, што нават закалыхаўся.
«Гэтая ледзяная піка зараз упадзе і разаб'ецца», --
падумала Сініца і хацела сказаць Ледзяшу, каб супакоіўся, не смяяўся так гучна.
Але Лядзяш апярэдзіў сваю суседку.
-- А хто тут самы дужы? -- басам, нібыта сярдзіты
чмель, прагудзеў.
-- Сябар мой – вясенні сонечны праменьчык -- за цябе
дужэйшы, -- адказала Сініца вялікая і заспявала, выклікаючы вясенні сонечны
праменьчык: -- Ці-ці-фі, ці-ці-фі…
-- Я дужэйшы за вясенні сонечны праменьчык! -- не
пагадзіўся тоўсты і важны Лядзяш.
Сініца вялікая паглядзела на Ледзяша і ўздыхнула.
-- Я правучу
яго!.. Няхай толькі з'явіцца тут! -- прабубніў Лядзяш.
-- Яшчэ нікому не ўдалося адолець вясенні сонечны
праменьчык! -- сказала Сініца вялікая.
-- Зараз Дзеда Мароза паклічу, і замарозіць ён твой
вясенні сонечны праменьчык! -- гучна прамовіў Лядзяш.
«Ці-ці-фі, ці-ці-фі…» -- звонка заспявала Сініца.
-- Дзед
Мароз, хутчэй прыйдзі сюды, замарозь вясенні сонечны праменьчык! -- гукнуў
Лядзяш.
Дзед
Мароз расшпіліў кажух і ў самы цёмны лес пабег.
А
імклівы сонечны праменьчык зноў дакрануўся да Ледзяша. Лядзяш цяжка ўздыхнуў і
заплакаў.
«Кап»,
-- упала на зямлю халодная кропля Ледзяша.[u6]
Падарунак
вясны
Аднаго разу паведаміў звярам Дзяцел:
-- Вясна набліжаецца, падарункі ўсім нясе. Які
падарунак хочаце атрымаць ад яе? Скажыце вясне! Клічце, сустракайце вясну!
Сабраліся звяры на сход.
-- Няхай вясна падорыць нам бочку мёду, -- заявіў
Мядзведзь і аблізнуўся. Яму падабаўся салодкі мёд.
-- А я не люблю мёду! -- усклікнуў Заяц.
-- А
што ты любіш? -- насупіўся Мядзведзь.
--
Люблю капусту. Мех капусты няхай прынясе нам вясна, -- сказаў Заяц і высока
ўзняў галаву. На сходзе Мядзведзя ён не баяўся. Роўным тут сябе адчуваў.
--
Жалудоў хачу! Шмат жалудоў няхай прынясе вясна, -- падаў голас Дзік і закруціў
хвосцікам. Ён стаў у яго быццам банцік.
-- А
я хачу зялёнай траўкай паласавацца! -- прагаварыў Зубр і строга, як суддзя,
паглядзеў на Дзіка.
--
Зялёная траўка нясмачная! -- гукнуў рыжы Ліс.
--
Смачная! -- запярэчыў Зубр.
Гамоняць
звяры, спрачаюцца, адзін аднаму слова не даюць сказаць.
«Так
яны ніколі не сустрэнуць вясну, без падарункаў застануцца», -- падумаў Дзяцел і
падляцеў да звяроў.
Прыціхлі
звяры, на Дзятла ўважліва глядзяць, чакаюць, што скажа ім.
--
Шаноўныя звяры-суседзі, папрасіце ў вясны, каб прыслаў цёплы сонечны
праменьчык, -- сказаў Дзяцел.
--
Навошта нам цёплы сонечны праменьчык? -- зарохкаў Дзік. -- Усю зіму пражылі без
яго, навучыліся.
--
Што праўда, то праўда, -- прамовіў Мядзведзь і пазяхнуў. Спаць яму захацелася.
--
Калі з'явіцца цёплы сонечны праменьчык, то будзе ў вас і мёд, і капуста, і
зялёная траўка.
-- А
жалуды будуць? -- пацікавіўся Дзік.
--
Будуць! -- прамовіў Дзяцел.
--
Сябры, давайце папросім вясну, каб прыслала нам цёплы сонечны праменьчык!
Праверым, ці праўду кажа Дзяцел, -- прапанаваў Заяц.
--
Можна папрасіць. Гэта няцяжка! -- пагадзіўся Мядзведзь.
Сталі
звяры на пагорку і гукнулі ўсе разам:
--
Хутчэй прыйдзі, вясна-красна! Прынясі нам цёплы сонечны праменьчык!
У
гэты час вясна была непадалёку. Пачула яна звяроў і падарыла ім цёплы сонечны
праменьчык. Заскакаў ён па лесе, засвяціўся. Папрыгажэў лес. На дрэвах зялёныя
лісточкі з'явіліся, на палянцы зялёная траўка вырасла.
З
радасці заспявалі звяры:[u7]
Вясну разам сустракаем,
Падаруначак прымаем.
Гаварыў, гаварыў, не дагаварыў…
Стаіць заяц Белячок на ўзлеску і ўсё
паўтарае:
-- Сыроватка з-пад прастаквашы… Сыроватка з-пад прастаквашы… Сыроватка
з-пад прастаквашы…
Падышоў да яго заяц Шарачок і пацікавіўся:
-- Верш на памяць вучыш, Белячок?
-- Гэта не верш, а скорагаворка. Хачу
сказаць скора, а не атрымліваецца, -- растлумачыў Белячок і прамовіў: Сыроватка
з-пад кашы …
-- Зноў не атрымалася? -- усміхнуўся
Шарачок.
Белячок апусціў галаву і развёў лапамі.
-- Галоўнае ў скорагаворцы не ў тым, каб
сказаць скора, -- пачаў Шарачок.
-- А што галоўнае? -- не сцярпеў,
перапыніў яго Белячок.
-- Галоўнае -- правільна, выразна і
прыгожа вымавіць кожнае слова.
-- Сыроватка з-пад прастаквашы, -- на адным дыханні
прагаварыў Белячок і з гонарам паглядзеў на сябра.
-- Цяпер ты вымавіў скора, правільна,
выразна і прыгожа, -- пахваліў Белячка Шарачок і такую скорагаворку яму прапанаваў:
-- Гаварыў, гаварыў, не
дагаварыў, дагаворваў, дагаворваў, ды загаварыўся.
Лагодна свеціць вясенняе сонца, свежы
ветрык прабягае па ўзлеску. Стаяць Белячок і Шарачок і вымаўляюць выразна і
прыгожа:[u8]
-- Гаварыў, гаварыў, не дагаварыў, дагаворваў, дагаворваў, ды загаварыўся.
Як
Заяц Мядзведзю локшыны на вушы вешаў
Жылі-былі па суседству Заяц і Мядзведзь. Аднаго разу
Заяц вырашыў пасмяяцца з Мядзведзя.
-- А ў возеры Бяздонным… -- распачаў гаворку,
сустрэўшыся.
«У возера Бяздоннае ён мяне хоча загнаць. Туды я ні за
якія грошы не палезу», -- падумаў Мядзведзь і перапыніў суседа:
-- Возера Бяздоннае вельмі глыбокае. Ад яго далей
трэба трымацца. Небяспечна там. Дый вада ў ім халодная.
-- Набярыся цярпення, паслухай! -- з дакорам прамовіў
Заяц. -- У возеры Бяздонным шмат рыбы развялося. Днём яна на бераг вылазіць,
грэецца.
-- Няўжо? -- не паверыў Мядзведзь.
--
Сам нядаўна казаў, што ў возеры Бяздонным вада халодная, -- напомніў Заяц.
-- І
карасі вылазяць? -- разявіў рот Мядзведзь.
-- І
карасі, і плоткі.
-- А
шчупакі вылазяць?
Заяц
махнуў лапаю.
--
Рознай рыбы там хапае.
Загарэліся
ў Мядзведзя вочы. Схапіў ён вялікі мех і пабег на возера Бяздоннае.
А
Заяц сеў на лаўку, пазяхае, Мядзведзя чакае.
--
Падмануў Мядзведзя, пацешыўся? -- гучна застракатала Сарока. Яна на густой
вішаньцы сядзела, прытаілася і ўсю размову чула.
--
Маўчы! -- як на малую, лапай патрос на Сароку Заяц.
«Навіны
збіраю не для таго, каб маўчаць», -- падумала Сарока і пырхнула, паляцела.
--
Заяц Мядзведзю локшыны на вушы вешае. З локшынамі на вушах ходзіць Мядзведзь,
-- па ўсім лесе раззваніла.
Неўзабаве
дамоў вярнуўся Мядзведзь.
Падышоў
да Зайца з пустым мехам.
--
Няма на беразе возера рыбы, Заяц!
Тут
як тут Сарока. Хочацца ёй ведаць, чым закончыцца размова звяроў.
--
Няма! Чуеш? -- павысіў голас Мядзведзь.
Страсянуўся
Заяц, не па сабе яму стала, але сказаў упэўнена:
--
Няма, бо ўжо пералавілі ўсю!
«Мабыць,
пералавілі. Спазніўся я», -- падумаў Мядзведзь і [u9] з надзеяй паглядзеў на Зайца. Чакае, чым яшчэ
ён яго парадуе.
-- Каля Гразкага балота, -- нясмела пачаў Заяц, --
казалі, малін шмат.
Мядзведзь наставіў вушы, на Зайца пазірае.
-- Маліны, казалі, самі сыплюцца ў збаны. Толькі
падстаўляй іх.
-- Не можа быць! -- вырвалася ў Мядзведзя.
-- Так казалі! -- прамовіў Заяц.
Мядзведзь схапіў два збаны і панёсся да Гразкага
балота.
«Зноў ён з локшынамі на вушах пабег», -- падумала
Сарока і паляцела, каб паведаміць пра гэта лясным жыхарам.
Каб
не было сумна
Сядзіць на пні Воўк, пазяхае і ўсё паўтарае:
-- Сумна мне! Сумна мне! Сумна мне!..
Ішлі па дарозе Рыжы Мураш і Чорны Мураш.
-- Сумуеш, Воўк? -- запытаўся Рыжы Мураш.
-- Вельмі сумую. Не ведаю, чым заняцца, -- адказаў
Воўк.
-- Пойдзем з намі, -- прапанаваў Чорны Мураш.
-- З намі не засумуеш, -- усміхнуўся Рыжы Мураш.
Воўк пазяхнуў, лапай прыкрыўшы рот.
-- А вы куды сабраліся?
-- Агарод каля хаты хочам ускапаць, -- паведаміў Чорны
Мураш.
-- Потым градкі зробім і агурочкі пасеем, -- дадаў
Рыжы Мураш.
Воўк падумаў, паморшчыў лоб і пацікавіўся:
-- На вашым агародзе мне не будзе сумна?
-- На нашым агародзе ніколі не бывае сумна, --
абнадзеіў Воўка Чорны Мураш.
-- Пабачым! -- сказаў Воўк і ўстаў з пня.
--
Бяры! Яна твая, -- паказаўшы на самую вялікую рыдлёўку, звярнуўся да Воўка Рыжы
Мураш.
Воўк
узяў рыдлёўку і пачаў капаць агарод разам з мурашамі. Капае, час ад часу пот з
ілба выцірае і цяжка ўздыхае.[u10]
-- Вельмі цвёрдая зямля на вашым агародзе, мурашы.
Спінка забалела мне! -- нарэшце
паскардзіўся.
-- А мы зараз вясёлую песеньку складзем і заспяваем,
-- сказаў Чорны Мураш.
-- Вясёлая песенька настрой паднімае, працаваць
дапамагае, -- заўважыў Рыжы Мураш.
Воўк абвёў позіркам агарод і прагаварыў:
-- Вясёлая песенька нам цяпер вельмі патрэбна.
Нялёгка скласці вясёлую песеньку. Стаяць на агародзе
мурашы і Воўк, думаюць. З вышыні сонейка на іх пазірае, усміхаецца.
-- Я ведаю, як пачаць! -- парушыў маўчанне Чорны
Мураш.
-- Кажы хутчэй! -- усклікнулі Воўк і Рыжы Мураш.
Вельмі ж хацелася ім хутчэй скласці вясёлую песеньку.
-- Мы пасеем агурочкі, -- прамовіў Чорны Мураш.
-- Яны вырастуць як бочкі, -- само сабою вырвалася ў
Воўка.
-- Пазавём сюды сяброў, -- падхапіў Рыжы Мураш.
-- Нашых птушак і звяроў, -- так закончыў Чорны Мураш.
Працуюць на агародзе Воўк, Рыжы Мураш і Чорны Мураш і
дружна спяваюць:
Мы пасеем агурочкі.
Яны вырастуць як бочкі.
Пазавём сюды сяброў --
Нашых птушак і звяроў.
Нездарма кажуць: хто працуе, той не сумуе.
Плот
Здарылася ў Зайца няшчасце: паваліўся плот.
Выйшаў Заяц з хаты, патыліцу чухае, не ведае, што
рабіць.
Ляцеў стракаты Дзяцел. Апусціўся ён каля Зайца і
пацікавіўся:
-- Даўно ў цябе плот паваліўся?
-- Нядаўна. Слупы падгнілі, струхлелі.
-- Давай паднімем яго і каламі падапрэм, -- прапанаваў
Дзяцел.
«Яго і сапраўды каламі можна падперці. Потым новыя
слупы ўкапаю, адрамантую», -- разважыў Заяц і кіўнуў галавою.
-- Давай паднімем.
Хоць і стараліся Заяц і Дзяцел, ды не змаглі падняць
цяжкі плот.
-- Сілы ў нас малавата, -- зазначыў Заяц і выцер з
ілба пот.
-- У цябе ёсць дужыя сябры? -- крыху аддыхаўшыся,
запытаўся Дзяцел.
-- Ёсць. Воўк, Мядзведзь і Барсук, -- адказаў Заяц.
Воўку ён нядаўна бінокль падарыў. Праз гэты бінокль шмат чаго можна ўбачыць.
Мядзведзю ўчора літровы слоік малінавага варэння даў, не пашкадаваў, а з
Барсуком цёплымі дзянькамі па лесе гуляў, бавіўся.
-- Чакай тут, а я да іх палячу, паклічу. Яны
дапамогуць нам падняць твой плот, -- прамовіў Дзяцел і паляцеў, узмахнуўшы
чорнымі крыламі, на якіх выразна выдзяляліся белыя папярочныя палоскі.
Неўзабаве ён убачыў Воўка .
Воўк на хваінцы сядзеў і ў бінокль глядзеў, за лясным
жыццём назіраў, час ад часу вымаўляючы:
-- Як цікава! Як цікава!..
-- Братка, -- звярнуўся да Воўка Дзяцел, -- у Зайца
плот паваліўся. Мы яго хацелі падняць, але не змаглі. Дапамажы, калі ласка!
Воўк быццам не чуе, у бінокль усё глядзіць. «За дарма
не стану падымаць. Не на таго натрапілі», -- сам сабе думае.
«Воўк мяне не пачуе, не дамоўлюся з ім», -- падумаў
Дзяцел і далей хацеў паляцець, але ўбачыў Мядзведзя. Мядзведзь па вуліцы ішоў і
з літровага слоіка варэнне лыжкай чэрпаў.
-- Шаноўны, -- звярнуўся да Мядзведзя Дзяцел, -- у
Зайца плот паваліўся. Мы хацелі яго падняць, але не змаглі. Дапамажы, будзь
добры!
-- Прывітанне Зайцу ад мяне перадай, гарачае
прывітанне!-- усклікнуў Мядзведзь і пабег, вушы затуліўшы.
-- Мядзведзь таксама мяне не пачуе! -- прамовіў
Дзяцел.
-- Што здарылася, паважаны? -- раздаўся голас Барсука.
-- У
Зайца плот паваліўся. Мы хацелі яго падняць, але не змаглі. Дапамажы! --
прагаварыў Дзяцел.
-- Я
пайду, а ты ляці за мною, не адставай, -- сказаў Барсук і накіраваўся да Зайца.
[u11]
«Сябры пазнаюцца ў бядзе. Мудра калісьці сказалі нашы
дзяды», -- падумаў Дзяцел і паляцеў услед за Барсуком.
Чаму
Заяц летам шэры, а зімою белы?
--
Як жывеш, шэры?[u12]
-- Чаму называеш мяне шэрым? -- буркнуў Воўк. Ён не
любіў, калі яго гэтак называлі. «У мяне ёсць імя -- Воўк».
-- У цябе і нагавіцы[u13] шэрыя, і пінжак, і кашуля, -- стаў
пералічваць Заяц.
Воўк скрыва паглядзеў на Зайца.
-- Па-твойму, маё адзенне непрыгожае?
-- Такое я і бясплатна не ўзяў бы! -- зарагатаў Заяц.
Воўк скрывіўся, быццам яму сам Мядзведзь на лапу
незнарок наступіў. А Заяц рагоча, узяўшыся лапамі за жывот.
-- Зараз я твой стракаты каптан зніму і на хвойку
закіну! -- узлаваўся Воўк і накіраваўся да Зайца.
Спалохаўся Заяц, наўцёкі пусціўся. А Воўк гукнуў яму
наўздагон:
-- У сваім
стракатым каптане нідзе не схаваешся ад мяне, Заяц!
«Сапраўды, у гэтым адзенні ён за самым густым кусцікам
мяне заўважыць», -- падумаў Заяц і накіраваўся ў магазін. Там новае адзенне
сабе купіў: шэрае.
А Воўк ходзіць па лесе, шукае Зайца. Цэлы дзень
цягаўся.
-- Куды ідзеш, кумок? -- сустрэўшы Воўка, пацікавілася
Ліса.
-- Зайца шукаю, хачу пакараць!
-- Не знойдзеш ты Зайца.
-- Знайду. Стракатае адзенне яго выдасць.
Заяц сядзіць непадалёку пад густой елачкай і пазірае
на Лісу і Воўка.
-- Стракатае адзенне ён даўно на шэрае памяняў, --
усміхнулася Ліса.
Моцна тупнуў лапай Воўк. Асінка, што стаяла побач, аж
задрыжала ўся.
-- Замаскіраваўся, значыць?
-- У шэрым адзенні летам ты яго нават на паляне не
заўважыш, -- ухмыльнулася Ліса.
-- Дачакаюся зімы! -- прагаварыў Воўк.
«Зімою я белае адзенне куплю», -- падумаў Заяц і
сцяўся ў камячок.
З таго часу так і ходзіць ён: летам -- у
шэрым, а зімою -- у белым. Баіцца, каб Воўк не схапіў і не пакараў.[u14]
СЕМ
ГІСТОРЫЙ ПРА ВОЎКА І ВОЖЫКА
Гісторыя
першая
Жылі-былі ў адным ляску Воўк і Вожык. Неяк сустрэліся
яны на Сунічнай палянцы.
-- Чуў я, што калючы ты! -- звярнуўся да Вожыка Воўк.
Ён вырашыў паказаць Вожыку, хто тут галоўны.
У гэты дзень Вожык у суседні лясок ішоў, сябра яму трэба
было праведаць, але спыніўся і сказаў:
-- Бываю вельмі калючы.
-- Калі бываеш калючы? -- разышоўся Воўк. «Зараз я
разбяруся з гэтым маленькім кругленькім клубочкам, пакажу яму дзе ракі
зімуюць», -- падумаў ён.
-- Калі абараняюся, -- цяжка ўздыхнуў Вожык. Яму не
хацелася звязвацца з Воўкам, бо ведаў, што Воўк задзіра і задавака. Ад такіх,
лічыў ён, далей трэба трымацца.
-- Ты ўмееш абараняцца? Ха-ха-ха-ха… -- на ўвесь лясок
зарагатаў Воўк.
«Ха-ха-ха-ха-ха…» -- панеслася па лесе імклівае рэха,
у кожны куточак зазірнула.
Пачуўшы гучны смех Воўка, на Сунічную палянку прыбеглі
Ліса і Заяц. Сталі непадалёку, на Воўка і Вожыка глядзяць.
-- Я пайду, -- ціха прамовіў Вожык.
-- Стаяць! --
крыкнуў Воўк.
Вожык чмыхнуў і натапырыўся. Усё-ткі давёў яго да
злосці задзіра.
-- Зараз нешта будзе! -- у захапленні прамовіла Ліса і
прыжмурыла вочы. Ёй здавалася, што незвычайны спектакль бачыць на Сунічнай
палянцы.
-- Паб'юцца яны. Вось што будзе! -- заўважыў Заяц. Ён
хацеў падтрымаць маленькага Вожыка, але пабаяўся.
-- Стаяць! -- паўтарыў Воўк і зірнуў на Лісу і Зайца.
Ліса памахала лапай, прывітала Воўка.
Воўк закасаў рукавы шэрай кашулі і колам выгнуў
грудзі.
-- Які смелы наш Воўк! -- усклікнула Ліса.
Быццам мак на агародзе, расцвіў Воўк. Яму здавалася,
што ўвесь свет глядзіць на яго з захапленнем.
-- Са мною сілай хочаш памерацца? -- азваўся Вожык.
«Невядома, калі я траплю сёння да хворага сябра», -- падумаў ён.
-- Я з табою сілай буду мерацца? -- вытрашчыў вочы
Воўк і, быццам Цмок пякельны, паглядзеў на Вожыка.
-- Давай разыдземся па-добраму, -- прапанаваў Вожык.
Ён усё яшчэ спадзяваўся, што мірам скончыцца гэтая спрэчка.
-- Вожык, я цябе зараз схаплю і… і на дрэва закіну! --
заявіў Воўк.
-- Ой! -- войкнула Ліса і запляскала ў ладкі.
-- У птушынае гняздо. Доўга будзеш там сядзець! -- не
на жарты разышоўся Воўк.
«А цікава было б паглядзець, як Вожык на высокім дрэве
ў птушыным гняздзе сядзіць», -- падумала Ліса і ўсміхнулася.
-- Вожык, уцякай, хутчэй уцякай! -- прашаптаў Заяц. Ён
ведаў, што Воўк слоў на вецер не кідае.
Заяц не памыліўся. Воўк працягнуў правую лапу, дакрануўся да
Вожыка і выклікнуў:
--
Ох!.. Ох!..
«Ох!
Ох! Ох!..» -- быццам спалоханае, панеслася па ляску рэха.
--
Што здарылася, шэранькі? -- гукнула Ліса.
--
Ён мне лапу пакалоў!.. Лапу!.. --
заенчыў Воўк.[u15]
-- Сам сабе ты лапу пакалоў, -- заўважыў Вожык.
-- Калі б галавой думаў, то цяпер не енчыў бы! -- не
выцерпеў Заяц.
Воўк скрыва паглядзеў на Зайца, апусціў хвост і
пацягнуўся ў глыб ляска.
А што яму заставалася рабіць?
-- Маленькі Вожык вялікага Воўка перамог! Вось як
бывае! -- зірнуўшы на Лісу, прагаварыў Заяц.
-- Няхай Вожык не радуецца. Самае цікавае яшчэ
наперадзе. Запомні, Заяц! -- сказала
Ліса.
Гісторыя
другая
На другі дзень прыйшла Ліса да Воўка, а ён сядзіць на
калодзе надзьмуты. Здаецца, вось-вось угору, як паветраны шарык, паляціць.
-- Добры дзень, шэранькі, -- ласкава прывіталася Ліса.
Воўк не адказаў Лісе, скрывіўся як серада на пятніцу.
З іншага боку вырашыла падступіцца рыжуля.
-- Моцна баліць лапа, шэранькі? -- нібыта паспачувала.
Крыху памякчэў Воўк, адпусціла яго злосць.
-- Усю ноч не спаў, перад сабою лапу трымаў, --
паскардзіўся і, дастаўшы з кішэні бінт, пачаў перавязваць правую лапу.
-- Не думала, што Вожык такі… -- паківала галавою
Ліса.
-- Які такі? -- уставіўся на суседку Воўк.
«Смелы і адчайны», -- ледзь не вырвалася ў Лісы.
-- Які такі? -- паўтарыў Воўк
-- Нахабны, -- знайшла крыўднае для Вожыка слоўца
Ліса. «Калі б Воўк пачуў, што Вожык смелы і адчайны, то дасталася б мне!» --
прабегла ў яе галаве.
Воўк ускочыў з калоды і замахаў лапамі. Можна было
падумаць, што цэлы рой пчол неспадзявана напаў на яго.
-- Не дарую нахабнаму Вожыку!.. І сёння не дарую, і
заўтра не дарую!.. Сто разоў не дарую!.. Тысячу разоў не дарую!..
-- А што ты зробіш яму? У яго іголкі як сталёвыя пікі!
-- прагаварыла Ліса.
Млосна стала Воўку, як успомніў пра сталёвыя іголкі
Вожыка. Ужо хацеў у хату падацца і на ложак легчы, каб нікога не бачыць.
-- Шэранькі, у суд на Вожыка падай. Няхай яго суддзя
Барсук асудзіць, -- спыніў Воўка лагодны галасок Лісы.
-- За гэта? -- махнуў перавязанай лапай Воўк.
-- За гэта Вожыка не асудзяць. Сам палез да яго.
Барсук ужо ведае, што здарылася на Сунічнай палянцы. Сарока раззваніла.
-- І ёй не дарую! -- буркнуў Воўк, хоць і ведаў, што
ніколі не зловіць Сароку. Вельмі ж хутка і высока лятае яна.
Ліса наблізілася да агародчыка, у якім расла маладая
бульба. Яна ўжо адцвіла, можна было капаць яе.
-- Заявіш Барсуку, што Вожык тваю бульбу ноччу
выкапаў.
-- Усю? -- аж страсянуўся Воўк. Яму здалося, што Вожык
ужо выкапаў бульбу ў агародчыку. А бульбай ён даражыў. Як на золата, глядзеў на
яе.
-- Супакойся, шэранькі. Вожык не палезе ў твой
агародчык.
-- Але ж ты сказала…
-- Сам накапаеш кошычак, а бяду зваліш на Вожыка, --
стала тлумачыць Ліса.
Воўк застыў як каменны.
-- Выкапаю кавалачак, а Барсуку скажу, што Вожык у мой
агародчык без дазволу залез? Так?
-- Так, -- кіўнула галавою Ліса.
Выпраміўся Воўк, галаву высока трымае. Добра прыдумала
Ліса. Цяжка будзе апраўдацца Вожыку. Строга пакарае яго Барсук.
-- Зараз, зараз накапаю кошычак бульбы і схаваю
далёка-далёка, каб ніхто не знайшоў! -- нараспеў прамовіў Воўк.
-- Ад Барсука нідзе не схаваеш, знойдзе, -- сказала
Ліса.
Воўк апусціў галаву, сагнуўся, як старэнькі. Сапраўды,
ад Барсука цяжка што-небудзь схаваць. Ён не адзін, многія яму дапамагаюць.
-- Не бядуй! -- быццам здалёку, данёсся да Воўка
ліслівы галасок Лісы. -- Накапаеш кошычак і мне аддасі.
-- Назусім? -- вырвалася ў Воўка.
-- За разумную параду трэба заплаціць. Не будзь скупы,
шэранькі, -- хітра прыжмурылася Ліса.
«Прыйдзецца заплаціць», -- падумаў Воўк і,
узяўшы рыдлёўку, стаў капаць бульбу. Капае, з зямлі выбірае і зазначае:
--
Гэтая чырвоная.
Ліса
сядзіць на калодзе і галавою ківае.
-- У
кош кідай чырвоную.[u16]
-- Гэтая белая.
-- І белую ў кош кідай.
-- А гэтая не разварыстая.
-- Люблю, калі на зубах хрумсціць, -- прамовіла Ліса.
-- Тады сырую еш! -- са злосцю прагаварыў Воўк. Вывела
яго з сябе рыжуля.
Гісторыя
трэцяя
-- У
суд мяне выклікаюць, -- нечакана паведаміў Вожык.
Заяц
аж прысеў, пачуўшы гэткае[u17] .
Няўжо Воўк паскардзіўся? Але ж ён сам да Вожыка чапляўся, а потым лапай хацеў
схапіць.
-- Воўк падаў на цябе ў суд? -- запытаўся Заяц.
-- Падаў. Сказаў, што ўчора ў дзевяць гадзін раніцы ў
агародчык да яго залез і кош бульбы накапаў, -- прамовіў Вожык і панурыўся.
Канешне, цяжка цяпер было яму.
Заяц наморшчыў лоб. Што ж выходзіць? Воўк на ўвесь лес
хоча абняславіць Вожыка. Сам да гэтага не дадумаўся б. Ліса падказала, няйначай.
Вырашыла падкінуць сухіх паленцаў у агонь. Падабаецца ёй, калі суседзі
сварацца.
-- Залез і накапаў! -- з горкасцю прамовіў Вожык.
-- Ты не вінаваты? -- з надзеяй паглядзеў на Вожыка
Заяц.
«Нават ён сумняваецца, да канца не верыць мне. А што
скажуць іншыя звяры, калі пра суд праведаюць?» -- падумаў Вожык і сказаў:
-- У мяне свая бульба ёсць. Калі выкапаю, на ўсю зіму
хопіць і яшчэ на пасадку застанецца.
-- Калі табе ў суд трэба ісці? -- пацікавіўся Заяц.
-- Цяпер туды іду.
«Бывай, Заяц. Усяго добрага пажадай мне», -- хацеў
сказаць Вожык, але Заяц спыніў яго:
-- Пачакай, калючы клубочак!
-- Хвілінку магу пачакаць, -- прамовіў Вожык.
-- Не бойся, смела ідзі ў суд! -- усклікнуў Заяц. -- У
цябе ёсць алібі!
-- Якое алібі? -- заморгаў вачыма Вожык. Гэтае слова
ўпершыню ён пачуў.
-- Факт, які пацвярджае, што ўчора ў дзевяць гадзін
раніцы ты быў у іншым месцы.
«Калі б я змог даказаць у судзе, што ўчора ў дзевяць
гадзін раніцы быў у іншым месцы, то суддзя Барсук апраўдаў бы мяне», --
разважыў Вожык і цяжка ўздыхнуў.
-- Няма ў мяне алібі.
-- Ты ўчора ў дзевяць гадзін раніцы каля Старой Яліны
грыбы збіраў. Не помніш, забыўся?
-- Добра помню, не забыўся, -- сказаў Вожык. -- Але ж
мяне ніхто не бачыў каля Старой Яліны. Ніхто не пацвердзіць маё алібі.
-- Я цябе бачыў каля Старой Яліны, але не захацеў
падыходзіць: у бярозавы лясок пабег. У бярозавым ляску шмат лісічак нарасло, --
прашаптаў Заяц і азірнуўся. Яму здалося, што Воўк непадалёку стаіць і
падслухоўвае.
-- Дык прыйдзі ў суд і пацвердзі маё алібі. Калі ласка,
-- папрасіў Вожык.
Заяц пераступіў з нагі на нагу. Як у час марозу,
дрыжыкі прабеглі па ягоным целе.
-- Воўка баішся? -- здагадаўся Вожык.
-- Баюся.
-- Пераможаш страх, прыйдзеш?
-- Мабыць, прыйду, -- ціха сказаў Заяц.
«Праз паўгадзіны пачнецца суд», -- прагаварыў Вожык і
пакрочыў па сцяжынцы. Ступаў ён цвёрда, упэўнена.
«Як мне хочацца быць падобным на яго!» -- гледзячы
ўслед Вожыку, падумаў Заяц.
Гісторыя
чацвёртая
Барсук
падняў угору драўляны малаток.[u18]
На паляне стала ціха-ціха. Усе замоўклі, нават пчолы,
якія зусім нядаўна гудзелі тут, збіраючы з кветак салодкі нектар.
-- Пачынаем суд! -- басам аб'явіў Барсук і строга
паглядзеў на Вожыка. -- Устаньце, Вожык!
Вожык хуценька ўсхапіўся. Ён паважаў Барсука, бо
ведаў: ён хоць і строгі, але справядлівы суддзя.
-- Вы ведаеце, у чым вас абвінавачвае Воўк? -- зноў
звярнуўся да Вожыка Барсук.
-- Магу паўтарыць, калі забыўся! -- заварушыўся на
лаве Воўк. Ён сёння адчуваў сябе героем і з нецярпеннем чакаў, калі закончыцца
суд.
-- Шаноўны, вам слова не давалі. Памаўчыце! -- папярэдзіў
суддзя.
Воўк азірнуўся і паглядзеў на Крумкачоў. Крумкачы
прыўзнялі галовы, насцярожыліся. Не па сабе стала Воўку. «Відаць, дарма я
распачаў гэтую рызыкоўную гульню», -- упершыню за апошні час прабегла ў ягонай
галаве.
-- Не бойся! -- шапнула Ліса і непрыкметна штурхнула
Воўка ў бок.
Воўк павесялеў, страх адступіў, згінуў, як гіне
ранішні туман пад сонцам.
-- Што скажаце ў сваё апраўданне, Вожык? -- незвычайна
гучна прагучаў у цішыні голас Барсука.
Вожык абвёў позіркам паляну. Няма Зайца, не паказваецца.
Мабыць, не прыйдзе ў суд, пабаяўся.
-- Што скажаце? -- паўтарыў Барсук.
-- У мяне алібі, -- паведаміў Вожык. Не, ён не здасца,
будзе абараняцца, хоць і нялёгка прыйдзецца яму.
Воўк і Ліса пераглянуліся і наставілі вушы. Не чакалі
яны такога павароту.
-- Якое алібі? -- хочацца ведаць Барсуку.
-- Учора ў дзевяць гадзін раніцы я збіраў грыбы каля
Старой Яліны.
Ліса зарагатала. Сваім рогатам яна вырашыла паказаць
суддзі, што такое апраўданне можа выклікаць толькі смех у звяроў.
-- Супакойцеся, Ліса! -- павысіў голас Барсук. -- Ці
хочаце, каб вас вывелі?
«Крук-крук», -- страсянуўшы адтапыранымі пёрамі на
горле, падаў голас адзін з Крумкачоў.
Ліса перастала рагатаць, лапай рот прыкрыла. «Буду
маўчаць як вады ў рот набраўшы», -- вырашыла яна.
-- Вы можаце даказаць, што ўчора ў дзевяць гадзін
раніцы збіралі грыбы каля Старой Яліны? -- запытаўся ў Вожыка Барсук.
Вожык уздыхнуў. Як даказаць? Грыбы сюды прынесці? На
смех падніме Ліса. Быў бы Заяц!.. Няма Зайца. Што ж, яго можна зразумець. Ніхто
не хоча звязвацца з Воўкам. Многія звяры за вярсту яго абыходзяць.
-- Хто можа даказаць ваша алібі, Вожык?
Вожык апусціў галаву.
-- Я дакажу! -- пачулася побач.
Вожык падняў галаву і ўбачыў Зайца.
-- Я дакажу! -- паўтарыў Заяц.
-- Вы бачылі, як Вожык у дзевяць гадзін раніцы збіраў
грыбы каля Старой Яліны? -- запытаўся ў Зайца Барсук.
-- Бачыў, -- адказаў Заяц.
-- У вас ёсць алібі, Вожык. Суд апраўдаў вас! --
абвясціў Барсук і стукнуў драўляным малатком па стале.
Вожык падышоў да Зайца і моцна паціснуў яму лапу.
-- Дзякуй табе, Заяц!
-- Няма за што дзякаваць, -- усміхнуўся Заяц.
-- Ты малайчына, свой страх перамог, -- сказаў Вожык і
паглядзеў на Воўка і Лісу, якія стаялі непадалёку.
-- Падвяла мяне, рыжая! -- у гэты час са злосцю
прагаварыў Воўк.
-- Сам вінаваты! -- агрызнулася Ліса.
-- Чаму? -- разявіў рот Воўк.
-- Я ж табе казала, каб заявіў, што ноччу Вожык тваю
бульбу выкапаў. Тады ў яго не было б алібі, -- прамовіла Ліса і таропка
пакрочыла.
А Воўк яшчэ доўга стаяў з разяўленым ротам.
Гісторыя
пятая
Два дні Воўк не выходзіў з хаты, на ложку
ляжаў як хворы. Звярам на вочы не мог паказацца, было брыдка. [u19] А на
трэці дзень каля Сунічнай палянкі на лясной сцяжынцы сустрэўся з Лісой.
-- Нарэшце акрыяў? -- са здзекам прагаварыла Ліса.
Воўк заскрыпеў зубамі і адвярнуўся.
-- Так і будзеш хадзіць скрыўлены? -- не адступаецца,
дапякае Воўка Ліса.
Спахмурнеў Воўк, на самую цёмную хмару стаў падобны.
«Да белага
напалу я яго давяла. Цяпер ён на ўсё пагодзіцца», -- падумала Ліса і
сказала:
-- Вожыка хочаш правучыць?
-- Хачу! -- шчоўкнуў зубамі Воўк.
Ліса дастала з куста рыдлёўку і працягнула яе Воўку.
-- Бяры.
Вочы ў Воўка акругліліся, сталі падобныя на дзве
талерачкі. Не прывык ён працаваць з рыдлёўкай.
-- Навошта?
-- Тут, на сцяжынцы, яму выкапаеш! -- тупнула лапай
Ліса.
«Па гэтай сцяжынцы ўсе звяры ходзяць, а я яму выкапаю.
Неяк нядобра выходзіць…» -- стаў разважаць Воўк.
-- Не бойся! -- прамовіла Ліса. -- Потым мы тваю яму…
-- Нашу яму, -- перапыніў Лісу Воўк. Ён не хацеў браць
усю адказнасць на сябе.
«Цяпер з ім няма як спрачацца, бо павернецца і дамоў
пойдзе. Зноў тры дні на ложку праляжыць», -- падумала Ліса і сказала:
-- Нашу яму галлём закрыем, замаскіруем і Вожыка
паклічам.
-- Вожык будзе ісці па сцяжынцы і уваліцца ў яму? --
усклікнуў Воўк.
-- Канешне,
уваліцца. Нарэшце дайшло да цябе.
Воўк пачухаў патыліцу. Здаецца, някепска прыдумала
Ліса. Вострыя іголкі ў яме не дапамогуць Вожыку.
-- Будзеш капаць? -- парушыла маўчанне Ліса.
-- А калі хто-небудзь іншы ў нашу яму ўваліцца? Што тады будзем рабіць? -- запытаўся Воўк.
-- Выцягнем з ямы. А потым грошай папросім.
-- Як за ласку?
-- Як за паслугу.
-- А як я вылезу наверх?
Ліса паказала на жардзіну, якая ляжала непадалёку.
-- Гэтую жэрдку апушчу, і вылезеш.
-- Значыць, выкапаем яму і грошы будзем зарабляць? --
зарагатаў Воўк. Падняла яму настрой Ліса. Цікава выходзіць. Грошы, можна
сказаць, на сцяжынцы ляжаць. А ён хадзіў, не бачыў іх, пакуль рыжуля вочы не
адкрыла.
-- Можа, хопіць стаяць? -- падала голас Ліса.
Воўк ухмыльнуўся і прыўзняў рыдлёўку.
-- А Вожык доўга ў яме будзе сядзець?
-- Пакуль не наплачацца, -- сказала Ліса.
-- Горкімі слёзкамі ён у мяне заплача! -- гукнуў Воўк
і з сілай загнаў рыдлёўку ў цвёрдую зямлю.
Гісторыя
шостая
Па сцяжынцы, падскокваючы, бег Заяц. Ён спяшаўся да
Вожыка. Сёння Вожык запрасіў яго ў госці. Сказаў, што нядаўна купіў кнігу з
прыгожымі малюнкамі.
Спачатку яны паглядзяць малюнкі, а потым кнігу будуць
чытаць. Цікава пройдзе дзень.
Добра, калі ёсць надзейны сябар, такі, як Вожык. З ім
ніякі Воўк не страшны.
Заяц мінуў паваротку і ўбачыў Воўка і Лісу.
Яны стаялі каля ямы, выкапанай на сцяжынцы.[u20]
«Штосьці нядобрае задумалі гэтыя хаўруснікі. Трэба
паназіраць за імі», -- падумаў Заяц. Ён
хацеў схавацца ў кустах, але Ліса яго заўважыла.
-- Зайчык да нас прыбег! -- усклікнула. Рыжуля аж
свяцілася ад радасці. Здавалася, зараз падыдзе да Зайца і абніме як роднага.
-- Чаму яму на сцяжынцы выкапалі? -- крыкнуў Заяц.
Воўк чмыхнуў носам, а Ліса нечакана паведаміла:
-- Воўк такое пакаранне сабе прыдумаў.
-- Яму капаць? -- вырвалася ў Зайца. Азадачыла яго
Ліса.
-- Гэтую яму ён неўзабаве засыпле, -- далей вядзе сваю
гаворку Ліса. -- Потым зноў выкапае і зноў засыпле.
-- Доўга так будзе капаць і засыпаць? -- пацікавіўся
Заяц. «Магчыма, праўду кажа рыжуля. Бываюць жа дзівосы на свеце», -- падумаў
ён.
-- Пакуль зусім не стоміцца! -- гукнула Ліса і
закруціла хвастом. »Будзеш наш, Зайчык, не ўцячэш», -- прамільгнула ў яе
галаве.
-- Я Вожыка пакрыўдзіў. Таму і прыдумаў сабе такое
пакаранне, -- падаў голас Воўк. Ён вырашыў дапамагчы Лісе. Вельмі ж хацелася
яму цяпер схапіць і правучыць Зайца. «Калі б не ты са сваім алібі, то Барсук
асудзіў бы Вожыка, быў бы мой верх. З высока ўзнятай галавой хадзіў бы», --
падумаў ён.
-- Глыбокую яму ты выкапаў? -- запытаўся ў Воўка Заяц.
-- Падыдзі і паглядзі, -- прапанавала Ліса.
-- Я падыду, а вы схопіце мяне. Хітранькія! --
прамовіў Заяц.
-- Патрэбен ты нам як у мосце дзірка! -- працадзіў
праз зубы Воўк.
-- Так, так, так, -- падтакнула Ліса.
«Яны мяне не зловяць. Я вёрткі. Калі што, уцяку ад
іх», -- разважыў Заяц і наблізіўся да ямы.
-- Сам прыйшоў у лапы! -- гукнуў Воўк і кінуўся да
Зайца.
Заяц хацеў збочыць са сцяжынкі, але Ліса запыніла.
-- Куды ляціш?.. Да Воўка ідзі!
Воўк ужо побач. Вось-вось схопіць.
«Буду бегаць вакол ямы, пакуль галава ў Воўка не
закружыцца», -- вырашыў Заяц. А Воўк даганяе, ні на крок не адстае.
-- Шэранькі, шэранькі, шэранькі!.. -- падахвочваючы
Воўка, як у час спартыўных спаборніцтваў, закрычала Ліса.
Засопся Воўк, дыхае як кавальскі мех.
-- Злаві, шэранькі! -- выкрыкнула Ліса.
-- Зараз злаўлю!-- вымавіў Воўк і, спатыкнуўшыся аб кучу пяску, упаў
у яму.
Заяц
прыгнуўся і паімчаўся да Вожыка.
--
Ліска! -- падаў голас Воўк.
Ліса
стала на краёчку ямы, нагнулася.
--
Выцягні мяне з ямы, Ліска, -- папрасіў Воўк.
--
Як? -- усклікнула Ліса. «З табою, недарэкам, я грошай не зараблю, толькі
абняслаўлюся», -- падумала яна.
--
Жэрдку апусці!
--
Жэрдку ты нядаўна на кавалачкі паламаў.
--
Лапу падай!
--
Хочаш, каб і я туды ўвалілася? -- прамовіла Ліса і адступілася ад ямы.
--
Ліска-а! -- як перапалоханы, завыў Воўк.
Ліса
затуліла лапамі вушы і накіравалася дамоў. [u21]
Гісторыя
сёмая
Прыбег Заяц да Вожыка. А той на лаўцы каля хаты
сядзіць і новую кнігу гартае, Зайца чакае.
-- Я так бег! Так бег!.. -- спыніўшыся, прагаварыў
Заяц.
Вожык устаў з лаўкі і запытальна паглядзеў на
Зайца. «Нешта здарылася ў ляску», -- здагадаўся ён.
--
Воўк у яме сядзіць! -- выпаліў Заяц.[u22]
-- У якой яме? -- не зразумеў Вожык.
-- У глыбокай.
-- Усё па парадку раскажы. Толькі не хвалюйся, --
папрасіў Вожык.
Заяц крыху пастаяў, аддыхаўся і расказаў Вожыку, як
убачыў на сцяжынцы Воўка і Лісу, як потым Воўк даганяў яго…
-- Трэба ісці туды. Магчыма, наша дапамога
спатрэбіцца, -- выслухаўшы Зайца, прамовіў Вожык.
-- Ты хочаш дапамагчы Воўку? -- сваім вушам не паверыў
Заяц.
-- На месцы вырашым, -- сказаў Вожык і накіраваўся на
Сунічную палянку.
Заяц крыху пастаяў і пабег за Вожыкам. Ён не мог
пакінуць сябра аднаго ў гэтую цяжкую хвіліну.
А Воўк сядзіць у яме, вые, слёзкі пралівае.
Прыляцела Сарока, пакружылася над Воўкам і
застракатала:
-- Так табе і трэба! Дакруціўся!
Яшчэ мацней завыў Воўк.
-- Дапамажы вылезці з ямы, Сарока-белабока!
-- Пасядзі там да вечару! Можа, паразумнееш! --
крыкнула Сарока і імкліва паляцела. Толькі яе і бачылі.
«Цяжка мне без надзейных сяброў», -- падумаў Воўк і
сеў, выцягнуўшы лапы.
-- Плачаш, небарака? -- неўзабаве данеслася да Воўка.
Воўк усхапіўся і ўбачыў Вожыка і Зайца. Яны
стаялі на краі ямы і ўважліва глядзелі на яго.
--
Плачаш? -- паўтарыў Вожык.
--
Вы мяне выцяг?.. -- пачаў Воўк і запнуўся. «Вожык і Заяц не дапамогуць мне, не
выцягнуць з ямы», -- з горкасцю падумаў ён.[u23]
-- Годзе плакаць. Сам яму выкапаў і сам уваліўся! --
падаў голас Заяц.
-- Не судзіце строга! -- ціха сказаў Воўк.
-- Можа, Барсука паклікаць? Ён хутка выцягне цябе
адтуль, -- усміхнуўся Заяц.
-- Не клічце Барсука! Не трэба Барсука! -- аж
закалаціўся Воўк. «Барсук мне не даруе, асудзіць», -- пранеслася ў яго галаве.
-- Трэба дапамагчы яму, -- прагаварыў Вожык.
Воўк затаіў дыханне. Што скажа Заяц? Мабыць,
павернецца і пакрочыць дамоў, як Ліса нядаўна.
-- Ён у нас нават прабачэння не папрасіў! -- строга
паглядзеўшы на Воўка, заўважыў Заяц.
-- Прабачце, калі ласка. Я вельмі вінаваты! --
усхліпнуў Воўк.
-- Больш не будзеш шкодзіць нам і нашым суседзям? --
запытаўся Заяц.
-- Не буду! Ніколі не буду! -- паабяцаў Воўк. «Трэба
быць добрым. Не злым, а добрым дапамагаюць у нас, за дабро дабром плацяць», --
падумаў ён.
-- Паверым яму? – звярнуўся да Зайца Вожык.
Заяц цяжка ўздыхнуў, узяў рыдлёўку і апусціў у яму.
-- Трымайся, шэры!
Воўк абедзвюма лапамі ўхапіўся за рыдлёўку, і праз
імгненне Заяц і Вожык выцягнулі яго наверх.
-- Дамоў пабяжыш, небарака? -- кінуўшы на свежы пясок
рыдлёўку, пацікавіўся ў Воўка Заяц.
-- Не! -- закруціў галавою Воўк.
Заяц адступіўся. Яму здалося, што нядобрыя агеньчыкі
загарэліся ў вачах Воўка.
-- Не бойся мяне, Зайчык, -- лагодным голасам прагаварыў Воўк і,
падняўшы рыдлёўку, стаў засыпаць яму.
Вожык
і Заяц пераглянуліся і ўсміхнуліся. «Нездарма мы стараліся, выцягваючы Воўка з
гэтай ямы», -- падумалі яны.[u24]
Смяшынкі
Маленькая Аленка прыехала ў вёску да бабулі. Раніцай
яна ўстала і перад люстэркам старанна заплятае касу.
-- Наш дзядуля ў садку касой траву косіць, --
паведамляе бабуля.
-- Бабулька, -- усклікае Аленка, -- я касу заплятаю!
Вучні пішуць дыктоўку.
-- Для адводу, сцёку вады са страхі робяць адліў, -[u25] - чытае настаўнік.
З-за парты ўстае Міколка і заяўляе:
-- Такога не можа быць, Алесь Сцяпанавіч!
-- Чаму? – пытаецца настаўнік.
-- Адліў бывае толькі ў адкрытым моры[u26] , -- тлумачыць Міколка.
Дзядуля паказаў
Міколку бабку
– прыладу для кляпання кос[u27] . Міколка прыбягае ў хату і хоча паведаміць
пра гэта бабулі, а яна апярэджвае яго:
-- Унучак, сёння пачастую цябе бабкай!
Міколка з недаўменнем глядзіць на бабулю і кажа:
-- А чым дзядулька касу будзе кляпаць?
-- Мая бабка з дранай бульбы, запечанай у патэльні, [u28] -- усміхаецца ўнуку бабуля.
--
-- Іл узняўся ў паветра і набраў вышыню[u29] , -- чытае Міколка і сам сабе ўсміхаецца: «Іл не лятае.
Іл на дне возера ляжыць[u30] ».
-- Конь рвануўся з месца ў кар’ер[u31] , -- расказвае Алесь.
-- Ён упаў у кар’ер[u32] ? – жахнуўся Міколка.
Змест
Апавяданні
Снежны туман
Падзяка ад бабулі
Бабуля і яе ўнукі
Казкі
Чаму не паверылі?
Хто дужэйшы?
Падарунак вясны
Гаварыў, гаварыў, не дагаварыў…
Як Заяц Мядзведзю локшыны на вушы вешаў
Каб не было сумна
Плот
Чаму Заяц летам шэры, а зімою белы?
Сем
гісторый пра Воўка і Вожыка
Гісторыя першая
Гісторыя другая
Гісторыя трэцяя
Гісторыя чацвёртая
Гісторыя пятая
Гісторыя шостая
Гісторыя сёмая
Смяшынкі
[u1]Сэжэтны малюнак
[u2]Цалік – няходжаная,
няезджаная прастора, звычайна снежная
[u3]Сэжэтны малюнак
[u4]Сюжэтны малюнак
[u5]Сюжэтны малюнак
[u6]Сюжэтны малюнак
[u7]Сюжэтны малюнак
[u8]Сюжэтны малюнак
[u9]Сюжэтны малюнак
[u10]Сюжэтны малюнак
[u11]Сюжэтны малюнак
[u12]Сюжэтны малюнак
[u13]Нагавіцы – тое, што і кальсоны – нацельныя мужскія штаны
[u14]Сюжэтны малюнак
[u15]Сюжэтны малюнак
[u16]Сюжэтны малюнак
[u17]Сюжэтны малюнак
[u18]Сюжэтны малюнак
[u19]Сюжэтны малюнак
[u20]Сюжэтны малюнак
[u21]Сюжэтны малюнак
[u22]Сюжэтны малюнак
[u23]Сюжэтны малюнак
[u24]Сюжэтны малюнак
[u25]Сюжэтны малюнак
[u26]Сюжэтны малюнак
[u27]Прадметны малюнак
[u28]Прадметны малюнак
[u29]Сюжэтны малюнак
[u30]Сюжэтны малюнак
[u31]Сюжэтны малюнак
[u32]Прадметны малюнак
