НАШЫ САЧЫНЕННІ
10 клас
Кнігі
Скарыны – падручнікі жыцця
Францыск
Скарына з’яўляецца ўсходнеславянскім першадрукаром, мастаком, асветнікам,
перакладчыкам, публіцыстам і паэтам.
У
1517 – 1519 гадах у Празе ён выдаў 23 кнігі Бібліі, пераклаўшы іх на родную
старабеларускую літаратурную мову. Гэтыя кнігі – сапраўдныя падручнікі жыцця.
Выдаючы іх, славуты ўраджэнец Полацка кіраваўся асветніцкімі, выхаваўчымі мэтамі.
Ён пастараўся даць тагачасным беларусам даступную для ўспрымання Кнігу Кніг –
Біблію. Дзеля гэтага беларускі асветнік напісаў прадмовы да асобных кніг,
ілюстраваў некаторыя біблейскія сюжэты, намаляваў аўтапартрэт, упрыгожыў тэкст
застаўкамі, канцоўкамі, ініцыяламі. У кнігах змешчана амаль тысяча малюнкаў
людскіх фігур, звяроў, кветак, рыб, пладоў. Гэта дазволіла яму наблізіць кнігу
да простых людзей. Нават бязграматны чалавек, разглядваючы малюнкі, мог уявіць,
пра што пішацца ў Бібліі.
Ф.
Скарына імкнуўся зрабіць так, каб перакладзеныя ім кнігі сталі падручнікамі
жыцця. Дзеля гэтага ён уводзіць у іх вобразы з вуснай народнай творчасці,
народныя прыказкі, параўнанні і нават вядомыя дзесяць запаведзяў узнаўляе
свецкімі вершамі.
Цікавымі
з’яўляюцца прадмовы і пасляслоўі перакладчыка і публіцыста. У іх
выкарыстоўваюцца воклічы, звароткі, пытанні, а таксама такія мастацкія сродкі,
як анафара, інверсія, антытэза, што, несумненна, набліжае іх да жыцця. Разам з
тым кожная кніга Бібліі – гэта сімвал нейкай навукі ці мастацтва: арыфметыкі,
геаметрыі, граматыкі, астраноміі, логікі, рыторыкі, музыкі.
Даўшы
ў рукі людзей даступную ім Біблію, Францыск Скарына здзейсніў подзвіг. У той
час царква ставілася варожа да тых, хто хацеў выдаць рэлігійныя творы на роднай
мове.
Дзіма Русак.
10 клас
Характарыстыка Вітаўта (па паэме Міколы Гусоўскага “Песня пра зубра”)
У
1522 годзе паэт-гуманіст Мікола Гусоўскі напісаў паэму “Песня пра зубра”. У гэтай
паэме ён паказвае Вялікае Княства Літоўскае і звера зубра, які ў той час
вадзіўся ў нашых лясах.
Нямала
старонак М. Гусоўскі прысвячае вялікаму князю Вітаўту, які жыў і кіраваў
Вялікім Княствам Літоўскім у пятнаццатым стагоддзі. Паэт лічыць, што менавіта
тады наша дзяржава дзякуючы мудрасці, доблесці і таленту Вітаўта дасягнула
найбольшай магутнасці.
У
паэме Вітаўт паказаны найперш як мудры і вопытны военачальнік. Каб падрыхтаваць
воінаў да будучых бітваў з ворагам, князь у спрадвечных пушчах ствараў ваенныя
лагеры. Такія лагеры былі пры кожным паселішчы. Сваіх воінаў ён часта вучыў
змагацца, палюючы на птушак і звера. Найбольш смелых, мужных, лоўкіх адзначаў прызамі.
А да баязліўцаў і няўдалых адносіўся з пагардай. Вось як піша пра гэта Мікола
Гусоўскі: “Ўсім пераможцам давалі прызы, а з няўдалых кпілі гуртамі і падносілі
браціну з рэдзькі”.
Аўтар
паэмы адзначае, што Вітаўт імкнуўся вытравіць страх са свядомасці вояў. Толькі
бясстрашныя воі маглі атрымаць бліскучую перамогу на полі бою. Нездарма
вялікага князя баяліся не толькі ворагі з поўдня і ўсходу, але і татары, якія ў
той час наганялі страх на многіх.
Вітаўт
– справядлівы правадыр, кіраўнік. Ён не любіў крывадушных і строга караў іх,
калі яны былі нават з магнатаў. Моцна даставалася ад князя і тым, хто парушаў прысягу,
законы, быў хабарнікам. Такіх чакала суровая расправа: ім перабівалі рукі і
ногі або прывязвалі да конскіх хвастоў.
“Славу
і ўхвалу вялікаму князю аддаў я поўнаю мерай”, -- падкрэслівае Мікола Гусоўскі
і параўноўвае Вітаўта з зубрам. Зубр – уладар пушчаў, а князь – магутны ўладар
у Вялікім Княстве Літоўскім, якога любілі свае воі і паважалі князі ў многіх
дзяржавах.
Дзіма Русак.
10 клас
Няхай раскажа час мінулы (па паэме Міколы Гусоўскага “Песня пра зубра”)
Кожнаму
цікава, што адбывалася ў мінулым, асабліва ў далёкім мінулым.
Цудоўна
паказана мінулае нашага краю ў славутай паэме Міколы Гусоўскага “Песня пра
зубра”.
Чытаем
паэму і бачым перад сабою нашых слаўных продкаў. Всоь яны разам са сваім
любімым князем Вітаўтам сустракаюць пасланцоў з Масковіі, з Залатой арды. З
пачцівасцю глядзяць пасланцы на князя, бо магутная была тагачасная наша
дзяржава, аб чым яскрава сведчаць гэтыя радкі паэмы:
Быў пачцівы да тых уладарцаў, якіх ён
Ставіў на
княства па выбары ўласным і нават
Грознай
ардзе мог прыкрыкнуць: знай меру, татарын!
Як знакаміты
багаццем і сілай Масковіі землі,
Ўсё ж і
яны прымірэння прасілі з ліцвінам.
Што
ж выходзіць? Князь Вітаўт быў ліцвінам. Значыць, і мы называліся ліцвінамі, а
наша магутная дзяржава Вялікім Княствам Літоўскім.
Якія
яшчэ звесткі даходзяць да нас з мінулага дзякуючы паэту і асветніку Міколу
Гусоўскаму?
Вось
некаторыя вытрымкі з “Песні пра зубра”: “Край наш багаты драўнінай”; “Нашы лясы
– гэта нашых даброт і багацця невычарпальны калодзеж”; “Безліч у пушчах і
звера, і птушкі”; Рыба кішэла не толькі ў азерцах і рэчках, нават у лужынах”.
Цяпер
разумееш, чаму так цягнула сюды нашых шматлікіх ворагаў. Нашым незлічоным
багаццем імкнуліся яны завалодаць, сваёй зрабіць нашу прыгожую зямлю.
Трэба
было мець мужнасць, адвагу і ўменне, каб у той суровы час абараніць яе. Вось
чаму ў перапынках паміж войнамі не адпачывалі воі: пад кіраўніцтвам князя
Вітаўта ў Белавежскай пушчы ўдасканальвалі свай ваеннае майстэрства.
Наш
народ, як вынікае з гэтых слоў Міколы Гусоўскага, не толькі ваяваў, але і
ствараў цікавыя загадкі, прыказкі, прымаўкі, казкі. Менавіта гэта мы называем
сёння нашай вуснай народнай творчасцю.
Як і “Паэма пра зубра”, яны праз стагоддзі даносяць да нас галасы нашых
прадзедаў з далёкага мінулага.
Дзіма
Русак
10 клас
Родная мова, быццам цэмент, звязвае людзей… Яна дае ім найлепшы спосаб
разумець адзін аднаго… (Цётка).
Родная
мова… Яна ёсць у кожнага народа. У нас, беларусаў, таксама ёсць родная мова –
беларуская мова.
Магутнае слова, ты, роднае слова!
Са
мной ты на яве і ў сне,
Душу
мне затрэсла пагудкаю новай,
Ты песень наўчыла мяне, --
так пісаў аб роднай
мове наш славуты паэт Янка Купала. У гэтых вершаваных радках ён выказвае
вялікую павагу да роднай мовы.
Сапраўды,
да сваёй мовы трэба адносіцца з павагай, як да самага блізкага, да самага
дарагога, што ёсць у жыцці.
Здаўна
беларусы выкарыстоўвалі беларускую мову
ў сям’і як сродак зносін паміж сабою. Яна яднала не толькі членаў сям’і,
але і аднавяскоўцаў. Нашы цудоўныя прывітанні і пажаданні “добрай раніцы”,
“добры дзень”, “добры вечар”, “шачслівай дарогі”, “усяго найлепшага”, “Бог у
дапамогу” выхоўвалі беларусаў добрымі, спагадлівымі. У цяжкую хвіліну яны
заўжды прыходзілі на дапамогу адзін аднаму, часта працавалі разам, талакой.
Дзеля
таго, каб беларусы лепей разумелі адзін аднаго, шмат зрабіў беларускі і ўсходлнеславянскі
першадрукар Францішак Скарына. 6 жніўня 1517 года ў Празе ён выдаў першую
друкаваную беларускую кнігу “Псалтыр”. Потым свет пабачылі яшчэ 19 выданняў.
Сваю выдавецкую дзейнасць Ф. Скарына працягваў
і на радзіме, у горадзе Вільні. Тут у 1522 годзе ён надрукаваў “Малую
падарожную кніжыцу”, а ў 1525 годзе – “Апостал”.
Гэтыя
творы нашага славутага земляка сёння яднаюць нас. Мы іх разам чытаем, вывучаем.
Яны дапамагаюць нам зразумець, што мы адзін народ, які сфарміраваўся ў глыбокай
старажытнасці і мае слаўную гісторыю.
Шмат
зрабілі для яднання беларусаў і творы вуснай народнай творчасці, складзеныя на
беларускай мове: загадкі, прыказкі, прымаўкі, песні.
-- Купалінка, купалінка,
Цёмная ночка…
Цёмная
ночка,
А дзе ж твая дочка?
-- Мая дочка у садочку
Ружу,
ружу поліць,
Ружу, ружу поліць,
Белы ручкі коліць, --
разам сабраўшыся за
вёскай, спявалі яны на Купалле.
“Не
саромся, беларус, гаманіць па-свойму – на роднай мове бацькоў і дзядоў сваіх.
Шануй сваю мову, шануй свае песні, свае казкі, звычаі і ўсё роднае – гэта
спадчына дзядоў і вялікі нацыянальны скарб. Толькі тады цябе ўсе будуць шанаваць
як чалавека, калі сам будзеш шанаваць -- калі не адкінеш свайго нацыянальнага
ўласнага багацця. А першы скарб нацыянальны – гэта родная мова”, -- такое
выказванне пакінуў нам пісьменнік Змітрок Бядуля.
Я
цалкам згодзен з ім. Родная мова – гэта той нацыянальны скарб, які аб’ядноўвае,
звязвае людзей.
Дзіма Русак.
10 клас
Як разумеюць шчасце героі рамана Івана Мележа “Людзі на балоце”
Кожны
разумее сваё шчасце па-свойму. Гэта добра можна ўбачыць на прыкладзе герояў
рамана Івана Мележа “Людзі на балоце”.
Адным
з перасанажаў гэтага твора з’яўляецца Васіль Дзяцел. Рана застаўшыся без
бацькі, шмат гора зведаў ён у дзяцінстве. Менавіта гэта паўплывала на фарміраванне
яго характару. Васіль вырас негаваркім, зацятым. Галоўная яго мара – стаць
гаспадаром, разбагацець. Дзеля гэтага ён гатовы на свае неакрэплыя плечы
ўзваліць увесь цяжар сялянскай працы. Сваю палітую потам палоску зямлі Васіль
можа пазнаць нават ноччу.
Іншай
паказана ў рамане вясковая прыгажуня Ганна Чарнушка. Як і Васіль, яна добрая,
шчырая, працавітая. Але для яе шчасце – быць каханай і жыць у сям’і з каханым
чалавекам. Аб гэтым сведчыць і тое, з якой павагай і пяшчотай яна адносіцца да
бацькі і брата Хведзькі. Таму сапраўднай драмай становіцца для яе жыццё з
Яўхімам Глушаком. Яго яна не кахае, адчувае сябе адзінокай з ім. Гэта асабліва
ярка Іван Мележ паказаў у першую ноч замужжа. Вось як піша ён: “У тую ноч,
першую ноч замужжа, Ганна доўга не магла заснуць. Ляжала ў душнай цемры,
здавалася, забытая ўсімі, пакінутая, адна – адзінокая ў цэлым свеце”.
Жаданне
стаць шчаслівай іншы раз можа прывесці да бяды. Так здарылася і з сяброўкай
Ганны Хадоськай. Даверыўшыся Яўхіму, яна загубіла сваё дзіця. Гэтая дзявочая
памылка потым становіцца для яе балючай, невыноснай ранай. “Зноў і зноў
уваходзіла, уломвалася ў свядомасць згадка пра сваё малое”, -- чытаем мы на
старонцы рамана.
Пісьменнік
спачувае падманутай дзяўчыне, ласкава называе яе Канапляначкай.
Па-свойму
глядзіць на шчасце Яўхім Глушак. Як і бацька, ён хоча быць самым багатым, самым
першым у вёсцы. Упарты і настойлівы ў дасягненні мэты, на Ганну, якая стала яго
жонкай, ён глядзіць як на сваю ўласнасць, на рэч, не бачыць у ёй чалавека. Такі
падыход, вядома ж, не спрыяе шчасцю.
Мне
здаецца, што многія героі рамана І. Мележа “Людзі на балоце” як бы
папярэджваюць нас, чытачоў: “Шчасце дастаецца нялёгка. Не рабіце памылак,
шукаючы шчасце”.
Дзіма Русак.
11 клас
Роля мовы ў сучасным жыцці
“Язык
да Кіева давядзе”, -- так сцвярджае даўняя народная прымаўка.
Я
цалкам згодзен з гэтым. З дапамогай слоў, з дапамогай мовы мы можам задаць
пытанне і атрымаць на яго канкрэтны адказ, які падкажа нам, як трэба дзейнічаць
у дадзенай сітуацыі.
У
прыведзеным прыкладзе мова выступае як сродак зносін, які нясе нам пэўную
інфармацыю. Інфармацыю мы атрымліваем і тады, калі слухаем тлумачэнне
настаўніка на ўроку ці нейкае цікавае паведамленне ў час выхаваўчага
мерапрыемства ў класе.
“Ласкавае
слоўка, як сонейка, грэе”, -- кажа другая народная прымаўка.
Сапраўды,
словы, наша мова ўздзейнічаюць на чалавека, выклікаюць у яго станоўчыя або
адмоўныя эмоцыі. Вось чаму ў наш імклівы, канфліктны, неспакойны час вельмі
важна выкарыстоўваць добрыя, спагадлівыя словы.
Дзіма Русак.
11 клас
Віншавальная паштоўка
Дарагая
бабуля!
Ад
усёй душы віншую цябе з днём нараджэння. Жадаю табе добрага настрою. Няхай ён
увесь год радуе цябе.
Ведай,
мая мілая бабуля, што я заўжды чакаю цябе, радуюся твайму прыходу. Ты заўсёды
клапоцішся пра мяне, хочаш, каб вырас працавітым, шчырым і сумленным. Гэтым
цудоўным якасцям я вучуся ў цябе. Адпраўляючы мяне ў школу, ты думаеш аб тым,
каб прынёс добрую адзнаку. Канешне, я стараюся цябе не засмучаць.
Здароўя
і дабрабыту табе!
Твой
унук Дзіма.
11 клас
Беражыце прыроду
Зварот да нашчадкаў
Ведайце,
сябры: з даўніх часоў нашы продкі з павагай адносіліся да жывой і нежывой
прыроды.
Гэта
можна заўважыць і ў беларускай народнай песні “Чаго ж ты, лосю?”, якая
пачынаецца так:
-- Чаго ж ты, лосю, чаго, сівенькі,
К
сялу прылягаеш?
А ці ты, лосю, ці ты, сівенькі,
Цяжкую зімачку чуеш?
Як
відаць з песні, лось сапраўды чуе, адчувае, што набліжаецца халодная зіма. Ён
падыходзіць да паселішча і як бы кажа: “Людзі, дапамажыце мне перажыць суровую
зіму”.
Паважаныя
нашчадкі, мне вельмі хочацца, каб дайшла да вас, мае дарагія, гэтая песня і
напомніла, што прыроду трэба любіць, аберагаць.
Дарослыя
і дзеці, помніце: з прыродай трэба жыць у згодзе. І тады яна парадуе вас і
зялёнаю сакавітаю траўкаю, і журчаннем імклівага ручая, і гудзеннем чмяля, і
звонкім шчабятаннем птушак. Захаваўшы прыроду, вы, мае нашчадкі, зможаце
прыйсці на бераг прыгожай рэчкі, сесці на беразе і заспяваць, як спявалі
калісьці:
Ой, рэчанька, рэчанька,
Чаму ж ты
няпоўная?
Люлі, люлі, люлі,
Чаму ж ты няпоўная?
Прырода
– гэта неад’емная частка нашай зямлі, нашай Радзімы. Таму гэты зварот хачу
закончыць такімі словамі: “Любіце Беларусь!”
Русак Дзіма
11 клас
Сачыненне “П’еса “Князь Вітаўт” Аляксея Дударава як гістарычная драма”
Гістарычная
драма – гэта разнавіднасць драмы, у якой з дапамогай мастацкага слова драматург
паказвае нейкія гістарычныя падзеі, жыццё і дзейнасць канкрэтных гістарычных
асоб.
Ці
адпавядае такім крытэрыям п’еса Аляксея Дударава “Князь Вітаўт”?
На
гэта пытанне можна адказаць адназначна: “Адпавядае”. Яна адлюстроўвае рэальныя
падзеі беларускага мінулага, таго, што адбывалася ў Вялікім Княстве Літоўскім у
14 стагоддзі. І дзейнымі асобамі ў п’есе з’яўляюцца вядомыя дзяржаўныя дзеячы
таго часу: Ягайла, каралева Польшчы Ядвіга, Кейстут, княгіня Анна, Вітаўт.
Што
нам сёння вядома пра князя Вітаўта? Пры ім значна ўзмацнілася і пашырылася
Вялікае Княства Літоўскае. Яго межы былі ад Балтыйскага да Чорнага мора. Вітаўт
паспяхова змагаўся з Тэўтонскім і Лівонскім ордэнамі, умешваўся ў справы
Залатой Арды. Мангола-татарскія ханы не раз звярталіся да князя, прасілі, каб
даў параду.
У
аснову п’есы “Князь Вітаўт” пакладзены гістарычныя падзеі, апісаныя ў “Летапісе
вялікіх князёў літоўскіх”: барацьба за ўладу пасля смерці вялікага князя
Альгерда паміж яго братам Кейстутам і сынам Ягайлам. Каб дамагчыся ўлады, каб
не дзяліць яе з дзядзькам, Ягайла ўступіў у змову з крыжакамі. Супраць такога
хаўрусу катэгарычна выступілі Кейстут і яго сын Вітаўт.
У
драматычным творы шырока прадстаўлены самыя розныя сацыяльныя слаі былога
Вялікага Княства Літоўскага. Тут мы можам убачыць і баярына Дамаша, і пакаёўку
княгіні Анны Алёну, і чужынцаў, і стражнікаў Вітаўта, Кейстута, Ягайлы.
Адстойваючы
сваю пазіцыю, бескампрамісны баярын Дамаш кажа Ягайлу:
Ты, князь, прывёў тэўтонцаў да Літвы,
Яны для
нас – паўночныя татары!
Ты ў
княстве хочаш быць уладаром,
А перад
імі поўзаць на каленях.
Маскоўскі князь так
робіць прад Ардой,
А нам
нашто?
Для
любога гістарычнага твора характэрна ўжыванне гістарызмаў.
Падобныя
гістарызмы ёсць і ў п’есе “Князь Вітаўт”. Прывяду некаторыя з іх: ваявода – у
Вялікім Княстве Літоўскім кіраўнік горада, акругі; лучнік – воін, узброены
лукам; ратнік – звычайны воін; камандор – вышэйшае званне ў рыцарскім ордэне;
легіён – вайсковая група, адзінка.
У
драме Аляксея Дударава можна знайсці і даўнія геаграфічныя назвы: Крэва – цэнтр
Крэўскага княства з замкам, які пабудаваў Гедымін; Трокі – цэнтр княства на
захад ад Вільні.
Стварыць
праўдзівую атмасферу жыцця ў 14 стагоддзі аўтару дапамагаюць назвы міфалагічных
вобразаў-персанажаў. У п’есе займаюць сваё месца і бог грому і маланак Пярун, і
апякун птушак і звяроў Лесавік, і бог сонца Дажбог, і бог восені Жыцень.
Драматычныя
творы вызначаюцца вастрынёй і напружанасцю.
Вастрыню
і напружанасць у п’есе стварае Ягайла, які спачатку ідзе на прымірэнне з
Кейстутам і Вітаўтам, а затым парушае клятву: забівае Кейстута, арыштоўвае
Вітаўта, развязвае братазабойную вайну. Выступаючы супраць гэтага, аўтар
укладвае ў вусны князёўны жыцця Купалы наступныя словы:
З любові гэты створаны Сусвет,
Любові ж творца – будаўнік Сусвету.
Калі
нянавісць, ганарлівасць, зло
Не
знойдуць месца ў сэрцы чалавека,
Сыдуцца разам цемра і святло,
Цяпло і холад. Заўтра і ўчора,
Жыццё і смерць. Пачатак і сканчэнне.
Напісаўшы
п’есу “Князь Вітаўт”, Аляксей Дудараў далучыў чытачоў да мінулага беларускага народа.
Русак Дзіма.
11 клас
С. Алексіевіч. “У вайны не жаночы твар”
Беларуская
пісьменніца і журналістка Святлана Аляксандраўна Алексіевіч у 1985 годзе выдала
сваю першую кнігу “У вайны не жаночы твар”, якую прыхільна сустрэлі і шматлікія
чытачы, і крытыкі.
Чаму
грамадскасць звярнула ўвагу менавіта на гэты твор?
Мне
думаецца, што пісьменніца для сваёй кнігі падабрала цікавую, арыгінальную
назву, якая адразу кідаецца ў вочы.
Такім
жа цікавым і арыгінальным з’яўляецца і змест празаічнага твора. Ён грунтуецца
на размовах з жанчынамі былога Савецкага Саюза, што разам з мужчынамі ў час
Вялікай Айчыннай вайны змагаліся з нямецка-фашысцкімі акупантамі.
Чым
бяруць у палон чытача гэтыя размовы, якія я назваў бы дакументамі вайны?
Каб
адказаць на гэтае няпростае пытанне, звярнуся да ўспамінаў Марыі Іванаўны
Марозавай (Іванушкінай), якая ў гады вайны была снайперам.
Кампазіцыю
гэтага маналога пісьменніца пабудавала так, што разам з гераіняй Марыяй
Іванаўнай мы пераносімся ў невялікую вёсачку, размешчаную каля Масквы. І перад
намі паўстае той час, які паказвае пачатак вайны. Мы бачым, што людзі не толькі
працуюць, але і вучацца страляць, рыхтуюцца абараняць сваю краіну ад ворага.
У
гэтых успамінах перадаюцца вялікія пачуцці. Яны ў час небяспекі яднаюць людзей.
Прывяду невялікі ўрывак з кнігі: “Мы прыйшлі ў ваенкамат, нас тут жа ў адныя
дзверы ўвялі, у другія вывелі: у мяне вельмі прыгожая каса, я ёю ганарылася. Я
ўжо без яе выйшла… І плацце забралі. Не паспела маме ні плацце, ні касу аддаць…
Яна вельмі прасіла, каб штосьці ад мяне, маё ў яе засталося…”
Некалькі
радкоў яскрава паказваюць, як у адно імгненне вайна раздзяліла самых блізкіх
людзей, пакінуўшы ім у суцяшэнне толькі ўспаміны.
Успаміны,
перададзеныя праўдзіва, не могуць пакінуць абыякавымі.
Вось
Марыя Іванаўна прыязджае на фронт, што праходзіць каля Оршы. Камандзір частуе
яе чаем, а потым яна адпраўляецца “на паляванне”, на поле бою, дзе першы раз
бачыць ворага. І зноў жа самыя разнастайныя пачуцці перапаўняюць яе, прымушаюць
перажываць, калаціцца, нават адчуваць страх.
Даўно
мінула вайна, а гэтыя пачуцці не адпускаюць гераіню, жывуць разам з ёю як нядобрыя, мройныя сны.
“Сапраўды,
у вайны не жаночы твар”, -- думаеш, чытаючы праўдзівы, запамінальны твор
лаўрэата Нобелеўскай прэміі па літаратуры Святланы Аляксандраўны Алексіевіч.
Русак Дзіма
Інтэрв’ю з Якубам Коласам
Калі
б было можна, то сёння я ўзяў бы інтэрв’ю ў народнага паэта нашай Беларусі
Якуба Коласа (Канстанціна Міхайлавіча Міцкевіча). Як яно выглядала б? Паспрабую
ўявіць.
--
Шаноўны паэт і пісьменнік зямлі беларускай, як мне да Вас звярнуцца: Канстанцін
Міхайлавіч ці дзядзька Якуб?
--
Другі зварот мне падабаецца болей. У Беларусі з даўніх часоў да старэйшых
звярталіся, называючы дзядзькам ці цёткай. І многія мае малодшыя сябры і
знаёмыя называлі мяне дзядзькам Якубам.
--
Дзядзька Якуб, у 1902 годзе Вы скончылі Нясвіжскую настаўніцкую семінарыю. Чаму
выбралі прафесію настаўніка?
--
Настаўнік у нас заўжды быў паважаным чалавекам. Людзі цанілі яго, здалёку
віталіся з ім. Настаўнік нёс беларусам асвету, вучыў іх чытаць і пісаць, хацеў
бачыць адукаванымі людзьмі.
--
Адукаваныя людзі, Вы лічыце, спрыяюць
развіццю Беларусі?
--
Толькі адукаваныя людзі могуць узняць нашу Беларусь на больш высокую ступень
развіцця, зрабіць яе заможнай, культурнай еўрапейскай дзяржавай.
--
Мне добра помняцца Вашы словы з неўміручай паэмы “Новая зямля”:
А па сняданні – за навуку!
І не чакаць мне на пануку,
І самі знайце свой парадак,
Каб і да кніг, як да аладак,
Таксама
дружна наляталі…
Гэтыя
словы Вы ўклалі ў вусны свайго бацькі Міхала?
--
Так, ён дбаў не толькі аб уласнай зямлі, але і імкнуўся, як кожны шчыры
беларус, вывесці сваіх дзяцей у людзі.
--
Вы шмат настаўнічалі?
--
Нямала. Працаваў настаўнікам у вёсках Люсіна Ганцавіцкага раёна (1902 – 1904
гады), Пінкавічы Пінскага раёна (1904 – 1906 гады), Верхмень Смалявіцкага раёна
(1906 год). Зімою 1906 – 1907 гадоў жыў ва ўрочышчы Смольня, вёў прыватную
школу, у 1912 – 1914 гадах працаваў настаўнікам у 3-м прыходскім вучылішчы ў
Пінску, у час першай імперыялістычнай вайны настаўнічаў у сяле Старыкава
Дзмітраўскага павета Маскоўскай губерні, з 1918 года працаваў настаўнікам і
школьным інструктарам на Куршчыне.
--
Калі вярнуліся ў Беларусь?
--
У маі 1921 года пераехаў у Мінск. Выкладаў у Мінскім беларускім педагагічным
тэхнікуме, у Беларускім дзяржаўным універсітэце, чытаў лекцыі на курсах
настаўнікаў.
--
Вы любілі беларускую мову?
--
Не толькі любіў, але і заступаўся за яе.
--
Можаце прывесці канкрэтны прыклад?
--
У 1956 годзе звярнуўся з пісьмом у вышэйшую партыйную інстанцыю таго часу – у
Цэнтральны Камітэт Камуністычнай партыі Беларусі.
--
Як пачыналася Ваша пісьмо?
--
Пачыналася з наступных слоў: “Найвялікшым духоўным багаццем народа з’яўляецца
яго мова. У мове адлюстроўвалася гісторыя народа, яго працоўнае жыццё, яго
барацьба, яго смутак і радасць, яго прырода, яго любоў і гнеў.
Таму
задача савецкай інтэлігенцыі рэспублікі – берагчы мову. Вывучаць яе,
распрацоўваць і пашыраць. Гэта дасягаецца, па-першае, штодзённым яе ўжываннем у
побыце, на рабоце, у дзяржаўных, грамадскіх і культурных установах”.
--
Якімі вершаванымі радкамі Вам хацелася б закончыць наша інтэрв’ю?
--
Радкамі з паэмы “Новая зямля”:
Мой родны кут, як ты мне мілы!..
Забыць
цябе не маю сілы!
Не
раз, утомлены дарогай,
Жыццём
вясны мае убогай,
К табе
я ў думках залятаю
І там
душою спачываю.
--
Дзякую Вам, дзядзька Якуб, за інтэрв’ю.
Інтэрв’ю ўзяў Русак Дзмітрый.
