Аляксей Якімовіч
Ад Адама
Мастацкі
гіпотэз
Алесь вярнуўся са школы пасля паўдня. Маці паглядзела ў
яго дзённік і цяжка ўздыхнула:
-- Зноў па беларускай мове тройку атрымаў!
-- Атрымаў, бо не ведаю яе! – з выклікам прагаварыў
Алесь. Яму на імгненне здалося, што каля столі вісіць цёмная хмарка, якая
вось-вось загрыміць.
-- Веды проста так не даюцца. Каб ведаць, трэба слухаць,
вучыць, -- паклаўшы на стол дзённік, заўважыла маці.
Сын прамаўчаў. Яму не хацелася весці гэту прыкрую
размову.
Маці падышла да акна, зірнула на вуліцу. Каля плоту вішні
растуць, чырванеюць, наліваюцца, верабейкі па зямлі скачуць, спажывы шукаюць.
Як гаворыцца, ідзе жыццё. А ў іх хаце, здаецца, спынілася яно, замёрла.
-- Не хочаш вучыць нашу мову! – прагаварыла яна.
На гэты раз Алесь не змаўчаў.
-- Не хачу, бо не падабаецца яна мне.
Маці адчула, як на нейкае імгненне заняло ў грудзях. Яна
праглынула даўкі камяк, які засеў у горле, і сказала:
-- Наша мова ад Адама!
-- Ад якога Адама? – не зразумеў Алесь. Першы раз пачуў
ён, што беларуская мова ад Адама.
-- Як называліся першыя людзі, якіх стварыў Бог? –
запыталася маці.
Алесь ажывіўся. Гэта ён, канешне, ведаў.
-- Адам і Ева. Яны ў раі жылі.
Маці ўважліва паглядзела на сына. У яго душу захацелася
ёй зазірнуць, каб праведаць, што цяпер ляжыць там, на душы.
-- А цяпер падумай, што азначае выраз ад Адама.
Алесь наморшчыў лоб. Ён пачаў думаць.
-- Пра гэта адной часцінай мовы можна сказаць, --
вырашыла дапамагчы сыну маці.
-- Якой часцінай?
-- Прыслоўем, якое пачынаецца з дзявятай літары алфавіта.
-- А якой літарай яно заканчваецца? – хочацца ведаць
Алесю.
-- Першай літарай нашага алфавіта. Да яго можна падабраць
сінонімы калісьці, некалі.
-- Гэта прыслоўе здаўна,
-- здагадаўся Алесь. Тая цёмная хмарка, якая вісела каля самай столі ў хаце,
паплыла кудысьці, магчыма, на двор праз адчыненую насцеж фортку.
-- Так, -- пагадзілася маці. – Здаўна, з даўніх часоў
існуе наша беларуская мова.
-- Разумны чалавек прыдумаў гэты выраз: ад Адама, -- выказаўся Алесь.
-- Давай крыху пагуляем, -- нечакана прапанавала Алесю
маці.
Алесь разгубіўся. З татам ён гуляў на дварэ і ў футбол, і
ў валейбол. Маці тады звычайна на лаўку непадалёку садзілася і глядзела на іх,
дзівілася, перажываючы.
-- Мая гульня мовазнаўчая, -- стала тлумачыць сыну маці.
– Я назаву табе склады, а ты з іх складзеш беларускае слова. Згодзен?
-- Так і быць. Згодзен, -- адказаў Алесь. Яму не хацелася
працягваць спрэчку.
-- Та, ха, -- назвала два склады маці.
Алесь крыху падумаў і ўсклікнуў:
-- З гэтых складоў можна скласці слова хата!
-- Цы, су, ні,
-- на гэты раз тры склады назвала маці.
Алесь пакруціў галавою.
-- З гэтых складоў слова не складзеш.
-- Здаешся?
Алесю не хацелася здавацца. Ён успомніў, як нядаўна ў
пачатку лета збіраў з татам на палянцы спелыя, чырвоныя суніцы.
Пасля дожджыку
збіралі,
Калі дожджык
сціх.
Усміхнулася
матуля,
Калі ёй
прынеслі іх.
-- Суніцы! Вось якое слова можна скласці са складоў цы, су,
ні, -- прамовіў ён і зусім павесялеў.
Добра яму стала. Нават забыўся пра тую тройку, якую ў хату прынёс.
-- Хопіць, нагуляўся? – запыталася маці.
-- Яшчэ адно слова назаві: з чатырох складоў, -- папрасіў
Алесь.
-- Калі ласка. Ёсць слова, якое складаецца са складоў зя, на,
а, ры.
-- Трэці склад толькі з адной літары, -- адзначыў Алесь.
-- Ён у гэтым слове самы першы, -- падказала маці.
Алесь усміхнуўся.
-- Здаецца, гэта слова азярына! Так?
-- Так, -- сказала маці і прытуліла Алеся да сябе.
Ёсць на
свеце казка.
Гучаць ў
хаце словы
Даўняй,
старажытнай
Беларускай мовы.
Надрукаваны ў
кнізе “Нязваныя госці”.
Якімовіч, А. М. Нязваныя госці :
прыгодніцка-гістарычная аповесць, мастацкія гіпотэзы, вершы, прыпеўкі для
настрою / Аляксей Якімовіч. – Мінск : Беларусь, 2022. – 199 с.
