З
напісанага даўней
Спыніцца
і азірнуцца
У канцы сакавіка маецца адбыцца трэці з’езд Таварыства
беларускай мовы. Пярвічная арганізацыя Таварыства створана і ў нашым горадзе і
раёне. У яе кіруючы склад уваходзяць адказныя работнікі горада і раёна, а
таксама народны дэпутат Рэспублікі Беларусь А. М. Шаўнін (дарэчы, ТБМ
стваралася напярэдадні выбараў у Вярхоўны Савет Беларусі). На вялікі жаль,
Слонімская арганізацыя ТБМ амааль самаўхілілася ад працы, звязанай з
нацыянальным Адраджэннем.
Як бы там ні было, але напярэдадні з’езда мы павінны
спыніцца і азірнуцца, каб паглядзець, як у нас, на Слонімшчыне, адраджаецца
спрадвечнае, нацыянальнае, як выконваецца Закон аб мовах у Беларусі.
Думаецца, што найбольшыя здабыткі ў аддзела культуры,
які, нягледзячы на свае мізэрныя магчымасці (культура ў нас заўжды была
беднай), імкнецца адрадзіць (у большай меры на вёсцы) багатыя народныя
традыцыі. Дзеля гэтага нямала старання прыкладвае дырэктар Цэнтральнай
бібліятэчнай сістэмы Рыма Іванаўна Міско. Тое ж самае можна сказаць пра
Варвашэвіча Мікалая Фёдаравіча, які, па сутнасці, на голым месцы стварыў
Беларускі драматычны тэатр.
Так, справа Адраджэння ў горадзе і раёне трымаецца на
асобных энтузіястах, якія нешта спрабуюць зрабіць, нечага дамагаюцца, бывае, і
з лямантам, адчаяўшыся, стукаюцца-грукаюцца ў дзверы высокіх кабінетаў. Дзякуй
Богу, што яшчэ ёсць у нас людзі, якія не пазбыліся бацькоўскага, дарагога і
любага ім.
А як жа на ніве Адраджэння працуюць органы адукацыі?
Пакрыўлю душою, калі скажу, што нічога яны не робяць. Напрыклад, у раённым
аддзеле адукацыі таксама ёсць свае энтузіясты. У першую чаргу гэта інспектары
аддзела Зінаіда Іванаўна Скок і К. К. Дзятчык. Але ж толькі на энтузіястах
далёка не заедзеш. Таму з горыччу прыходзіцца канстатаваць такі факт. У адной
са школ раёна сам правёў апытанне сярод вучняў восьмага і дзявятага класаў
(пакуль ні школу, ні яе дырэктара не буду называць, бо, на маю думку, у справе
Адраджэння яна мае і здабыткі, не горшыя, чым у іншых школах). Дык вось. Аж сем
прадметаў, як у восьмым, так і ў дзявятым класах, там настаўнікі вядуць на
рускай мове, а вучні карыстаюцца беларускамоўнымі падручнікамі. Падобнага,
акрамя як у нас, больш нідзе не ўбачыш. Настаўнікамі і кіраўніцтвам школы прама
ігнаруецца Закон аб дзяржаўнасці беларускай мовы. Для каго ж ствараюцца законы,
чаму кіраўніку дзяржаўнай установы дазваляецца іх не выконваць? Тут, як кажуць,
даўно пара і ўладу прымяніць.
Відаць, не лепшае становішча і ў тых школах горада, дзе
многія малодшыя класы на паперы сталі беларускамоўнымі. Хоць я і не праводзіў
спецыяльнага апытання, але, размаўляючы з настаўнікамі гарадскіх школ, чуў
прыкладна такое: “Ці вядуць навучанне на беларускай мове? Залежыць ад
настаўніка, ад ягонай падрыхтаванасці ці ягонага сумлення”. Як бачым, і тут
дзейнічае прынцып: як хачу. Некаторыя ж знаходзяць адгаворку ў тым, што ніяк не
могуць вывучыць беларускую мову.
У ЗША на вуліцах вісяць плакаты: “Амерыку – любі альбо
правальвай”. Вельмі катэгарычна? Мне здаецца, што не. Жывеш тут – будзь
ласкавы, выконвай законы. Інакш знойдзецца бацька Махно, якому захочацца
стварыць сваю рэспубліку, па свайму густу. А густы, як вядома, бываюць розныя.
З першага верасня мінулага года ў нас працуе школа для
дзяцей ваеннаслужачых, якія пераехалі сюды з Германіі. Школа, вядома ж,
рускамоўная, а вось брыгада, створаная на базе былой дывізіі, як абвяшчалася,
першая беларуская. Хіба не парадокс, што дзеці афіцэраў беларускай брыгады
вучацца ў рускамоўнай школе?
Калі аддзелы адукацыі яшчэ праводзяць пэўную працу па
нацыянальнаму Адраджэнню, то на пераважнай большасці нашых шматлікіх
прадпрыемстваў у справе Адраджэння мёртвы сезон. І зноў жа вышэйшае кіраўніцтва
гэтага не бачыць.
У самы бліжэйшы час у Слоніме неабходна правесці
справаздачна-выбарную канферэнцыю ТБМ, за што павінна ўзяцца наша гарадское і
раённае кіраўніцтва. Пара зразумець, што Адраджэнне – дзяржаўная справа. Годзе
глядзець на гэта як на нейкае дзівацкае захапленне асобных энтузіястаў.
Аляксей Якімовіч, 19 студзеня 1993 года.
