Праверце сваю логіку і інтуіцыю. “Як узніклі
фразеалагізмы (мастацкія гіпотэзы)”
Логіка – уменне
разважаць і рабіць вывады.
Сінонімы да слова “інтуіцыя”: чуццё, прадбачлівасць, здагадка.
Фразеалагізм – непадзельнае
словазлучэнне. Ён ужываецца ў пераносным значэнні.
У мінскім выдавецтве “Беларусь” выйшла мая кніга
“Нязваныя госці”, у якой змешчаны прыгодніцка-гістарычная аповесць, мастацкія
гіпотэзы, вершы і прыпеўкі для настрою.
1. Урывак з
мастацкай гіпотэзы пра фразеалагізм.
Мацей апусціў галаву на грудзі і задрамаў. Да яго
падскочыў цікаўны зялёны конік, уставіўся, глядзіць. Адразу не паверыў
ён, што гэты рыбалоў з доўгаю вудаю заснуў.
Мацей усміхнуўся. Яму прыснілася, што цягне з вады
вялікага шчупака. Шчупак упіраецца, не паддаецца. І ён, Мацей, не ўломак.
Усё-такі выцягнуў шчупака. Трапечацца ён на беразе. А Мацей пазірае на яго,
задаволены. Будзе чым сёння парадаваць і жонку, і дзяцей.
А ў гэты час акунькі ў возеры каля кручка плаваюць,
чарвяка па кавалачку адкусваюць, цягаюць. Паплавок на вадзе трапечацца, скача.
Цікаўны конік падскочыў і ўсеўся Мацею на калена. Ці
прачнецца, ці накрычыць на яго рыбалоў?
Не прачнуўся, сапе носам.
Конік пасмялеў, на шапку заскочыў. Сядзіць на галаве
Мацея, пазірае з яе, як з незвычайнай вышкі.
Сонца косы
распусціла,
Ў возера
глядзіць.
Рыбачок
лянівы
Не зважае, спіць.
У гэтым урыўку
расказваецца, як узнік фразеалагізм:
а) “вачэй не паказваць”;
б) “акунёў вудзіць”.
• З двух варыянтаў выберыце патрэбны.
2. Урывак з
мастацкай гіпотэзы пра фразеалагізм.
Піліп азірнуўся. Ходзячы па лесе, збіўся з дарогі. Вакол
усё незнаёмае, чужое. Калі б было сонца, то ён здагадаўся б, як з лесу
выбрацца. Сонца паказала б. Яны ідуць, і яно ідзе, спачатку паднімаецца, а
потым апускаецца на небе.
Непадалёку з трэскам, з грукатам упала тоўстая сухая
яліна. Не вытрымала напору ветру.
-- У якім баку вёска? – паўтарыў Кастусь.
Піліп выцягнуў перад сабою руку.
-- Там!
Пакрочылі, час ад часу пазіраючы на вершаліны векавых
дрэў, на неба. Увайшлі ў незнаёмы малады асіннік, парослы крапівою. Тоўстая,
высокая крапіва апякала рукі, твар. А над галавою час ад часу бліскала маланка
і грымеў гром. Неўзабаве па лісцях дрэў застукалі вялікія кроплі дажджу.
-- Дождж! – пацепнуў худымі плечукамі Кастусь.
Нарэшце яны выйшлі з пякучага асінніку.
Зняможаны, Кастусь апусціўся на мокры зялёны мох, які
тоўстай коўдрай разаслаўся каля асінніка.
У гэтым урыўку
расказваецца, як узнік фразеалагізм:
а)
“валіцца з ног”;
б) “вастрыць зубы”.
• З двух варыянтаў выберыце патрэбны.
3. Урывак з
мастацкай гіпотэзы пра фразеалагізм.
Пятрусь таксама махнуў касою. Адзін раз, другі, трэці. На
чацвёрты раз вастрыё касы ў зямлю загнаў.
-- Сынок, не спяшайся, -- заўважыў бацька. – Паспееш з
козамі на торг.
Косіць Пятрусь, стараецца, хоць і няроўны пракос пакідае
на балоце. Забалелі правая нага, плечы, рука. Трэба цярпець, не хочацца
адставаць ад бацькі. Вунь як старанна махае ён касою. Напэўна, зусім не
стаміўся.
Бацька нечакана спыніўся і сказаў, нагнуўшыся:
-- Чмялінае гняздзечка пад купінай. Трэба абкасіць яе.
Няхай жыве чмелік.
А чмелік тут як тут. Вылецеў з-пад купіны, загудзеў,
закружыўся. Пятрусь глядзіць на яго, як на нейкае вялікае дзіва, і ўсміхаецца,
радасна ў яго на душы.
Бацька абвёў вачыма скошанае балота.
-- Вунь колькі скасілі!
У гэтым урыўку
расказваецца, як узнік фразеалагізм:
а)
“без канца”;
б) “адным махам”.
• З двух варыянтаў выберыце патрэбны.
4. Акунёў вудзіць – гэта:
а) моцна стаміцца, знясіліцца; б) адразу, незаўважна,
хутка; в) спаць, драмаць седзячы.
• З трох варыянтаў выберыце
патрэбны.
5. Валіцца з ног -- гэта:
а) спаць, драмаць седзячы; б) моцна стаміцца, знясіліцца;
в) адразу, незаўважна, хутка.
• З трох варыянтаў выберыце
патрэбны.
6. Адным махам – гэта:
а) адразу, незаўважна, хутка; б) спаць, драмаць седзячы;
в) моцна стаміцца, знясіліцца.
• З трох варыянтаў выберыце
патрэбны.
Адказы (выкарыстоўвайце толькі для кантролю; словы напісаны наадварот). 1. Ьціздув
ўёнука. 2. Гон з аццілав. 3. Махам мында. 4 в. 5 б. 6 а.
Якімовіч, А. М. Нязваныя госці:
прыгодніцка-гістарычная аповесць, мастацкія гіпотэзы, вершы, прыпеўкі для
настрою / Аляксей Якімовіч. – Мінск : Беларусь, 2022. – 199 с.
