ВЫВУЧАЕМ
БЕЛАРУСКІ ПРАВАПІС: ПРАКТЫКУМ
Тэма: правапіс
прыслоўяў праз дэфіс.
Псіхалагічны настрой.
Зусім, чуеш
І частковы --
Гэта словы нашай мовы.
Аляксей Якімовіч.
• Якія
словы беларускай мовы вам запомніліся, падабаюцца?
Ствараем
праблемную сітуацыю.
• Пішам: па-мойму.
Чаму так?
Што трэба ведаць, каб адказаць на гэта пытанне?
Хвілінка
кемлівасці.
Знаёмімся з лінгвістычным матэрыялам.
Запомніце! Прыслоўі, якія маюць прыстаўку па- і заканчваюцца на –ому,
-аму,
-яму,
-му,
-ску,
-цку,
-ы,
-
і, пішуцца праз дэфіс [4, стар. 146, “Беларуская мова”].
Назавіце слова.
Пішам без памылак:
Крычаць па-звярынаму,
Свістаць па-птушынаму,
Звінець … (па-пчалінаму).
Аляксей Якімовіч.
• Растлумачце правапіс прыслоўяў.
Ствараем
праблемную сітуацыю.
• Пішам: па-чацвёртае.
Чаму так?
Што трэба ведаць, каб адказаць на гэта пытанне?
Хвілінка
кемлівасці.
Знаёмімся з правілам.
Запомніце! Пасля прыстаўкі па- ў прыслоўях, утвораных ад
парадкавых лічэбнікаў, пішацца дэфіс [1, стар. 105, “Беларуская мова”].
Назавіце слова.
Пішам без памылак:
Па-першае, хачу спяваць,
Па-другое, хачу гуляць,
Па-трэцяе, хачу … (лятаць).
Аляксей Якімовіч.
• Растлумачце правапіс прыслоўяў.
Ствараем
праблемную сітуацыю.
• Пішам: воляй-няволяй.
Чаму так?
Што трэба ведаць, каб адказаць на гэта пытанне?
Хвілінка
кемлівасці.
Знаёмімся з лінгвістычным матэрыялам.
Запомніце! Прыслоўі, утвораныя шляхам паўтору аднолькавых, блізкіх або
антанімічных слоў, пішуцца праз дэфіс. Але: адзін
на адзін, дзень у дзень, след у след, у рэшце рэшт, час ад часу і іншыя
ўстойлівыя выразы [4, стар. 146, “Беларуская мова”].
Назавіце слова.
Пішам без памылак:
Дзе-нідзе пасадзіў,
Сюды-туды хадзіў,
Крыж-накрыж … (зрабіў).
Аляксей Якімовіч.
• Растлумачце правапіс прыслоўяў.
Ствараем
праблемную сітуацыю.
• Пішам: абы-як.
Чаму так?
Што трэба ведаць, каб адказаць на гэта пытанне?
Хвілінка
кемлівасці.
Звяртаемся да вучэбнага дапаможніка.
Запомніце! Прыслоўі з прыстаўкай абы- або постфіксам –небудзь
пішуцца праз дэфіс [4, стар. 146, “Беларуская мова”].
[1, стар. 105, “Беларуская
мова”]
Назавіце слова.
Пішам без памылак
Як-небудзь адсячом,
Калі-небудзь прыйдзем,
Дзе-небудзь … (адпачнём).
Аляксей Якімовіч.
• Растлумачце правапіс прыслоўяў.
Працуем са спалучэннямі слоў.
• Са словам
“па-воўчы” прыдумайце спалучэнні слоў з прамым і з пераносным значэннем.
• Ці
з’яўляюцца гэтыя спалучэнні слоў словазлучэннямі?
• Растлумачце
напісанне прыслоўя праз дэфіс.
У дапамогу: выць па-воўчы – жыць па-воўчы.
Скорагаворка.
Размаўляць па-англійску і па-французску (Аляксей Якімовіч).
• Якая
арфаграма паўтараецца ў словах скорагаворкі?
Праца са сказам.
Складзіце скорагаворку са слоў.
Жыць, хачу, не, па-дзясятае, абы-дзе,
абы-як, і. (Па-дзясятае, не хачу жыць
абы-дзе і абы-як.)
• Дакажыце,
што прыслоўі ў скорагаворцы трэба пісаць праз дэфіс.
Фізкультхвілінка.
На столі, на сцяне вачыма намалюйце прыгожыя спалучэнні
літар па, аму, потым напішыце беларускае слова “па-ранейшаму” і лагодна
ўсміхніцеся, прывітайце яго, добрае і ласкавае.
Праца з вершам.
Складзіце разбураны нядобрым чараўніком верш Аляксея
Якімовіча.
Ціха-ціха у вёсцы стала.
Не чуваць жывой гамонкі.
З вуліцы людзей прагнала.
Хмара навальнічная
Аляксей Якімовіч.
Адказ: 1 – 2, 2 – 1, 3 – 4, 4 – 3.
• Знайдзіце
ў вершы прыслоўе з вывучанай арфаграмай. Растлумачце яго напісанне.
Сустрэча з
фразеалагізмам.
Назавіце фразеалагізм у вершы Аляксея Якімовіча, які
абазначае “заўсёды, з самых даўніх
часоў, спрадвеку”.
Працавалі беларусы.
Елі кашу з малаком.
А яшчэ спявалі песні.
Так вялося … .
• Назавіце
ў вершаваным тэксце прыслоўе. Ці трэба яго пісаць праз дэфіс?
Словы
фразеалагізма, напісаныя наадварот: кев-мокяв [2,
стар. 42, “Фразеалагічны слоўнік”].
Узбагачаем мову словам Якуба
Коласа.
Раскрываючы дужкі,
запішыце слова з выбарам літар. Выразна прачытайце вершаваныя радкі Якуба
Коласа.
Назаўтра рана чуць разднела,
Чуць-чуць на ўсходзе пасв(е, я)тлела,
Была кароткая нарада,
Каму вясці якога пана [3, стар. 184, “Паэмы Я. Коласа”].
• Назавіце
прыслоўі ў вершаваным тэксце. Якое з іх пішацца праз дэфіс?
• Падбярыце сінонім да
прыслоўя чуць-чуць. (Крыху-крыху.)
Адказ
на пытанне.
• Калі прыслоўі пішуцца праз злучок?
Тэст.
• Назавіце
прыслоўі, напісаныя правільна.
1. Калі-нікалі;
2. па-мастацку;
3. па-восьмае;
4. па чалавечы;
5. абы-дзе;
6. перш наперш;
7. сям-там.
Адказ: 1, 2, 3, 5, 7.
Выкарыстаная
літаратура
1.
Валочка, Г. М., Язерская С. А. Беларуская мова : Падруч. для 7-га кл.
агульнаадукац. шк. з беларус. мовай навучання. 2-е выд. – Мн. : Нар. асвета,
1998. -- 206 с.: іл.
2. Гаўрош,
Н. В і інш. Фразеалагічны слоўнік. Для сярэд. школы. Пад рэд. доктара
філалагічных навук Ф. М. Янкоўскага. –
Мн., “Нар. асвета”, 1973. – 352 с.
Перад загал. аўт. : Н. В.
Гаўрош, І. Я. Лепешаў, Ф. М. Янкоўскі.
3. Колас, Я.
Новая зямля; Сымон-музыка : паэмы / Я. Колас. —Мінск : Маст. літ., 1986. — 448
с.
4. Валочка Г. М. Беларуская
мова : вучэб. дапам. для 7-га кл. устаноў агул. сярэд. адук. з беларус. і рус.
мовамі навучання / Г. М. Валочка, В. У. Зелянко, С. А. Язерская. – Мінск : Нац.
ін-т адукацыі, 2020. -- 240 с.
Гэты ўрок (у ім
могуць быць некаторыя змяненні)
надрукаваны ў часопісе “Беларуская мова і літаратура”, чэрвень 2022
года, № 6.
