Аляксей Якімовіч
Як узнік фразеалагізм “Без аглядкі”
(мастацкая гіпотэза)
На дварэ стаяў чэрвень. Дужэла, красавала летняя прырода.
-- У лесе чарніцы паспелі. Чуў? – прыйшоўшы да
трынаццацігадовага Янкі, паведаміў яго адналетак Сцяпан.
-- Можа, яшчэ зялёныя? – засумняваўся Янка.
-- Паспелі! Мая суседка Зося паўнюсенькае вядро нядаўна
прынесла, -- стаў пераконваць Сцяпан. Ён не хлусіў. Прынесла Зося цэлае вядро
чорных ягадаў. Загарэліся ў яго вочы, калі ўбачыў.
Ягады
паспелі.
Людзі
ў лес бягуць.
Шчаслівыя, з
чарніцамі
Дамоў
потым ідуць.
-- Хочаш запрасіць мяне ў ягады? – здагадаўся Янка.
-- Ага. На Замошша пойдзем. Аднаму не хочацца ісці.
Сумнавата!
-- Напэўна, страшна аднаму! – усміхнуўся Янка. Ён добра
ведаў, што Сцяпан вечарам з хаты стараўся не выходзіць, баяўся цемры, адзіноты.
-- Не страшна! Напрыканцы вясны я зайца на Замошшы
спалохаў, -- пахваліўся Сцяпан.
-- Прыйшоў і знарок спалохаў? – зноў усміхнуўся Янка.
-- Зайшоў на ўскраек, а ён пад елачкай ляжаў, заснуў.
Амаль да самай елачкі я падышоў. А ён як ускочыць, як пабяжыць!..
-- Пабег і ні разу не аглянуўся?
Сцяпан шырока расплюшчыў вочы і выпаліў:
-- Без аглядкі пабег! Аж вушы затрэсліся ў яго!.. Пойдзем
у ягады?
-- Пойдзем! Калі не назбіраем, то зайцоў напалохаем, --
засмяяўся Янка.
Сцяпан казаў праўду. Ва ўрочышчы Замошша чарніцы ўжо
паспелі. Невысокія зялёныя кусцікі аж гнуліся ад іх цяжару.
Хлапчукі сталі збіраць іх у гліняныя збаны, якія ўзялі з
сабою.
Цішыня у лесе.
Ягады
чарнеюць.
Сонейкам нагрэтыя,
Хутка
яны спеюць.
На невысокую хваінку села зеленавата-жоўтая, з чорнай
“шапачкай” на галаве невялікая птушка. Крыху падзівілася на хлапчукоў і
зашчабятала: “Цыві-ціві-цыві-ціві-кее…”
-- Чыж, -- заўважыўшы вясёлую птушку, адзначыў Янка.
-- Нас сустракае, вітае, -- прагаварыў Сцяпан і дадаў
праз хвілінку: -- Прыляцеў! На людзей яму хочацца паглядзець. Цікаўны!
-- Калі б не хацелася паглядзець, то не прыляцеў бы, --
пагадзіўся Янка. Ён верыў, што птушкам іншы раз хочацца пабыць сярод людзей,
хочацца здзівіць прыгожай песняй, як гарманіст іншы раз здзіўляе людзей,
выцінаючы на гармоні.
Чыж падскочыў на галінцы і заспяваў яшчэ званчэй:
“Цыві-ціві-цыві-ціві-кее…”
Сцяпан наблізіўся да высокіх ядлоўцавых кустоў, якія
раслі ў нізінцы. Ягады там былі вялікія, вядроныя.
“Пашанцавала нам сёння. Не з пустымі збанамі вернемся
дамоў”, -- прабегла ў яго галаве.
Неспадзявана кусты ядлоўцу хіснуліся, як жывыя, і з–пад
іх выскачыў пакрыты цёмнай поўсцю дзік. Віскнуўшы, ён кінуўся ўбок і пабег,
ломячы вострымі капытамі сухое галлё.
Сцяпан павярнуўся і таксама пабег, не азіраючыся.
-- Стой! Куды нясешся? – спыніў свайго сябра Янка.
Сцяпан спыніўся.
-- Бачыў?
-- Дзіка?
-- Ага!
-- Бачыў, -- адказаў Янка. І яму стала не па сабе, калі
дзік з пад-кустоў ядлоўцу выскачыў.
Сцяпан азірнуўся і паказаў на кусты ядлоўцу.
-- Ён там спаў!
-- Давай праверым, -- загарэўся Янка. “Няўжо дзік не
пачуў, што мы тут ходзім і размаўляем?” – падумалася яму.
Сцяпан пакруціў галавою. Яму зусім не хацелася зноў
набліжацца да таго небяспечнага месцейка.
-- Адзін пайду! – заявіў Янка і накіраваўся да кустоў
ядлоўцу.
Сцяпан пацягнуўся за ім.
Ён не памыліўся. Сапраўды, дзік адпачываў, спаў пад
зялёным кусцікам. Выляжаная мясцінка засталася пасля яго.
-- Ён спаў, а я яго спалохаў! -- пахваліўся Сцяпан. – Без
аглядкі пабег.
“Як і ты”, -- адзначыў пра сябе Янка, але не сказаў пра
гэта сябру. Не захацеў яго крыўдзіць.
З таго дня беларусы сталі ўжываць выраз без аглядкі. Так яны звычайна кажуць пра
таго, хто паспешліва бяжыць, уцякае.
Выдадзена ў
выдавецтве “Беларусь”.
Якімовіч, А. М. Нязваныя госці :
прыгодніцка-гістарычная аповесць, мастацкія гіпотэзы, вершы, прыпеўкі для
настрою / Аляксей Якімовіч. – Мінск : Беларусь, 2022. – 199 с.
