Аляксей Якімовіч
ЗОРАЧКА
Апавяданне
1
Звечарэла. Наступіла цёплая летняя ноч. Гардзей Чаропка
выйшаў з хаты і сеў на лаўку.
Воддаль, у лагчынцы, агнямі мігціць вёсачка. Там гамоняць
людзі, хтосьці ўключыў магнітафон. Свежы ветрык данёс да Гардзея песеньку, пад
якую ён некалі танцаваў з хлопцамі і дзяўчатамі ў клубе, цешачыся сваёй
маладосцю: "Касіў Ясь канюшыну..."
А тут, на пагорку, дзе ён пабудаваў сабе хату, ціха,
спакойна.
Зараз у высокай ступе з'явіцца Ведзьма з дзеркачом у
руцэ. Яна кожны вечар прылятае сюды, каб пагаварыць.
"Кар-р!.."-- непадалёку, у сасновым ляску,
каркнула варона, і ўгары пачуўся свіст, падобны на свіст магутных крылаў.
Чаропка падняў галаву. Так і ёсць. Яна, Ведзьма,
спускаецца, рукою махае, усміхаецца.
-- Прыляцела? -- весела гукнуў Гардзей.
Ведзьма гучна засмяялася, пакружылася каля хаты і застыла
ў ступе непадалёку ад Гардзея.
-- Усё адзін сядзіш, сумуеш?
Гардзей падняў жылістыя прамазучаныя рукі.
-- Адпачываю. Да вечару на трактары працаваў, дыхнуць не
было калі.
Ведзьма прыязна ўсміхнулася, паказаўшы роўныя белыя зубы.
-- Лезь да мяне ў ступу, да самага неба паляцім!
Яна і раней не раз і не два прапаноўвала Чаропку палятаць
з ёю ў ступе, а ён аднекваўся, бо пабойваўся жанчын, не давяраў ім. На ўсё
жыццё адклалася ў памяці, як пяць гадоў таму ў гэткі ж цёплы летні вечар жонка
паказала яму на дзверы: "Прымак, пакінь маю кватэру!" "Лепшага
за мяне знайшла?" -- запытаўся ён, бо здагадваўся, што жонка яму
здраджвае.
Нейкі час жыў у вёсцы, у сваякоў, пакуль не пабудаваў
гэтую хатку знарок далей ад людзей.
-- Паляцім? – падала голас Ведзьма і распусціла доўгую
чорную касу. Валасы чорнымі хвалямі рассыпаліся па яе спіне.
Гардзей вырашыў перавесці гаворку на іншае:
-- Скажы, як Ведзьмай ты стала? Не нарадзілася ж такой.
Твар у Ведзьмы спахмурнеў, пульхныя вусны сцяліся.
-- Хочаш ведаць?
-- Хачу! -- кіўнуў галавою Гардзей.
-- Я яшчэ не старая. Мне сорак пяць, як і табе. З сынам
жыла. Потым ажаніўся ён. Ды распіліся мае маладыя, на двор мяне выгналі.
Плакала я, па свеце бадзялася, пакуль у ступу не села і не паляцела. Гора ўсяму
навучыць, -- з болем сказала Ведзьма і імкліва ўзнялася ўвысь.
2
Апусціўшы галаву, Чаропка сядзеў на лаўцы. Відаць, не
трэба было пытацца ў Ведзьмы, як яна дайшла да такога жыцця. Надакучыла ёй
людзям скардзіцца, да зорачак паляцела. Зорачкі не абгавораць, не пасмяюцца,
калі слёзы выступяць на вачах, а з грудзей стогн прарвецца.
Гардзей устаў і ўбачыў, што па сцяжынцы, абсаджанай
маладымі вербамі, на пагорак, хістаючыся, паднімаецца загадчык участка іхняй
аграфірмы Апанас. Як відаць, ён ужо быў п'яны.
"Прыйдзецца наліваць. Інакш не адчэпіцца ён ад
мяне", -- падумаў Чаропка і, зайшоўшы ў сенцы, узяў бутэльку віна і шклянку.
Падняўшыся на пагорак, загадчык участка зняў з галавы
чорны капялюш, у якім звычайна хадзіў з вясны да самай зімы, і махнуў ім перад
сабою, адганяючы камароў.
-- Гардзей, некалі ты жыў у горадзе ў кватэры з усімі
выгодамі, а цяпер каля лесу схаваўся. Жаніся. Ачалавечышся хоць.
Чаропка моўчкі адкаркаваў бутэльку і наліў у шклянку
віна. Гэтую песеньку "жаніся" ад Апанаса ён мо сто разоў чуў. Абрыдла
яна яму.
-- Галю Цімохаву магу табе пасватаць. Даяркай працуе,
зарабляе шмат, -- пазіраючы на віно, аблізнуўся Апанас.
-- Галя любіць выпіць. Макаравіч, вы ўжо сваталі яе мне,
-- напомніў Гардзей, у выцягнутай руцэ трымаючы напоўненую віном шклянку.
Апанас надзеў капялюш і ўзяў у Гардзея шклянку,
ашчарэпіўшы яе кароткімі тоўстымі пальцамі.
-- Бяры тады Свету Фаміну. У яе вялікі вопыт сямейнага
жыцця: тры разы замуж выходзіла.
Ні Гардзей, ні Апанас не заўважылі, як у ступе спусцілася
Ведзьма і, дзеркачом падчапіўшы капялюш, скінула яго з галавы загадчыка
ўчастка. Па вытаптанай сцяжынцы капялюш пакаціўся з пагорка.
-- Ветру няма, а капялюш з галавы сарвала! -- крыкнуў
Апанас і, залпам выпіўшы віно, пабег уніз. Ведзьма дагнала яго і стукнула
дзеркачом па спіне.
П'яны загадчык участка, як відаць, так і не зразумеў, што
з ім здарылася. Схапіўшы капялюш, ён подбегам накіраваўся ў вёску.
3
Чаропка не сцярпеў, выгаварыў сяброўцы:
-- На чалавека наляцела, дзеркачом стукнула!
-- Ён не чалавек, а п'яніца, -- агрызнулася Ведзьма і,
свіснуўшы ў два пальцы, паляцела ў ступе.
4
Вёска засынала, перастала гаманіць і гудзець. У вокнах
тухлі агні.
А Гардзею не хацелася ісці ў хату. Пуста ў хаце, там
нават ката няма. Чамусьці не вядуцца ў яго сабакі і каты: то прападаюць, то
ўцякаюць. Няўжо прыйдзецца аднаму жыццё дажываць? Цяжка думаць пра гэта.
Хоць і зорачка -- ды не вячэрняя,
І
каханачка -- ды няверная.
Пакахала -- як яхант даравала:
Яхант-камень -- сэрцу ён на гараванейка,
Прападаю праз
каханейка, --
нагадаўся
Гардзею верш Максіма Багдановіча, які вучыў у школе.
Ціха на зямлі, ціха на небе, толькі зорачкі свецяцца.
Вось адна з іх сарвалася і ўніз паляцела. Зараз згарыць, патухне, не стане яе!
Чаропка ўстаў з лаўкі і, падняўшы рукі, гукнуў:
-- Зорачка ясная, ляці да мяне! Даўно чакаю цябе!
Здарыўся цуд, у які Гардзей спачатку не паверыў. Апісаўшы
доўгую дугу, Зорачка плаўна апусцілася на вільготную траву каля лаўкі.
Невялікая, велічынёю з мужчынскую далонь, яна ляжала і свяцілася блакітным
агнём.
На небе і на зямлі па-ранейшаму было ціха, а ў грудзях у
Гардзея гулка забілася сэрца, а вочы заіскрыліся. Глыбока ўздыхнуўшы, ён
нагнуўся, каб дакрануцца да Зорачкі, а яна падскочыла і прагаварыла чалавечым
голасам:
-- Ты доўга чакаў мяне, Гардзей?
-- Ты ведаеш, як мяне зваць? -- вырвалася ў Чаропкі.
Шырока расплюшчанымі вачыма ён глядзеў на Зорачку.
-- Ведаю. Я часта глядзела на цябе з вышыні, шкадавала.
Паднімі мяне, не бойся. Я не пякуся.
Гардзей зноў глыбока ўздыхнуў, нагнуўся і падняў Зорачку.
Яна была цёплая, грэла рукі.
-- А ў цябе далонь шырокая, мазолістая, працавітая, --
адзначыла Зорачка.
-- Табе не страшна ляжаць на маёй далоні? -- пацікавіўся
Чаропка.
-- На тваёй далоні мне добра, -- прызналася Зорачка.
-- І мне цяпер добра, -- сказаў Гардзей і, калышучы
Зорачку на далоні, панёс у хату.
У хаце заслаў стол чыстым белым абрусам і паклаў на яго
Зорачку. Згінула цемра, блакітным прыгожым агнём засвяцілася хата.
-- Цяпер мы разам будзем жыць, -- з надзеяй прагаварыў.
Ён баяўся, што Зорачка праз адчыненае акно вылеціць на двор і згіне.
-- Будзем жыць! – ціха прамовіла Зорачка.
На другі дзень у вёсцы каля свірна Чаропку сустрэў Апанас
і запытаўся:
-- Як спалася табе, работнічак?
-- Нармальна! -- суха адказаў Гардзей. Ён адчуваў:
брыгадзір нездарма пытаецца, штосьці хоча выведаць.
Апанас зняў капялюш і пакруціў яго, як кола.
-- Людзі казалі, што ў тваёй хаце ўсю ноч блакітнае
святло гарэла.
"Падгледзелі, данеслі! Хіба гэтае святло ў вочы вам
калола?" -- падумаў Гардзей і сказаў:
-- Я ў хаце блакітную лямпачку ўключыў.
-- Лямпачку, кажаш? -- кашлянуў брыгадзір.
-- Макаравіч, пасля ўчарашняга галава не баліць? -- на іншае перавёў гаворку Чаропка.
-- Мне ніколі галава пасля выпіўкі не баліць, -- буркнуў
Апанас і паплёўся, надзеўшы капялюш.
6
Вечарам Гардзей, як звычайна, сядзеў на лаўцы, а
насупраць яго на траве ляжала Зорачка і свяцілася блакітным агнём.
-- Чаму мне не шанцуе ў жыцці? Можа, я нялюдскі, кепскі?
Растлумач, калі ласка, -- звярнуўся ён да Зорачкі.
Зорачка варухнулася на траве.
-- Ты добры. А добрым часта не шанцуе.
Чаропка кулаком падпёр шчаку і задумаўся. Не так, як
трэба, пабудаваны гэты свет. Дужэйшыя слабейшых адціскаюць, уперад вырываюцца
несумленныя і нахабныя. Яны лічаць, што ім усё дазволена. Прыходзяць і бяруць,
ні на што не зважаючы. Можа так стацца, што і на ягоную Зорачку нейкі нахабнік
паквапіцца.
-- Гардзей! -- ласкава прагаварыла Зорачка і ўзляцела
ўгору, потым уніз апусцілася, затым зноў узляцела і зноў апусцілася.
"Яна ж танцуе, радуецца!" -- здагадаўся Гардзей
і, устаўшы з лаўкі, сам затанцаваў, напяваючы знаёмую песеньку "Касіў Ясь
канюшыну..."
-- Нам весела! -- усклікнула Зорачка.
-- Нам добра! -- адгукнуўся Гардзей.
На ступе нячутна спусцілася Ведзьма і працягнула руку,
каб схапіць Зорачку.
Зорачка войкнула і кінулася да Чаропкі. Ён злавіў яе,
прытуліў да грудзей і крыкнуў Ведзьме:
-- Не ўдалося ўкрасці?
-- Гардзей, яна павінна быць на небе, а не на зямлі, --
прамовіла Ведзьма.
Чаропка паднёс Зорачку да твару і прашаптаў:
-- Табе тут добра? Скажы ёй.
-- Мне тут вельмі добра! -- азвалася Зорачка.
-- Чула? -- звярнуўся да Ведзьмы Гардзей.
-- Пабачым, што з гэтага выйдзе.
Ведзьма бліснула вачыма, прысела ў ступе і паляцела,
неўзабаве схаваўшыся за хатай.
Гардзей падкінуў Зорачку. Яна пакружылася і плаўна
апусцілася на траву.
7
З-за куста бэзу, што рос на пагорку, выйшлі загадчык
участка Апанас і ўчастковы Іван Тадэвушавіч Новікаў. Схаваўшыся за кустам, яны
бачылі, як Зорачка танцавала, як потым Ведзьма хацела яе ўкрасці.
-- З нячыстай сілай звязаўся, Гардзей? -- гукнуў Апанас і
падэшвай бота прыціснуў Зорачку да зямлі. Яна застагнала.
Чаропка памкнуўся наперад.
-- Аддай!
Загадчык участка нагнуўся і ўзяў Зорачку ў руку, моцна
сціснуўшы.
-- Мы яе ў горад завязём, каму трэба пакажам.
Участковы Новікаў пальцамі пастукаў па кабуры, што вісеў
на баку.
-- Не чапляйся да нас. Як чалавека, цябе просім.
Твар у Гардзея стаў белы як мел.
-- Застрэліш?
-- Будзеш лезці -- застрэлю, -- паведаміў Новікаў і разам
з Апанасам стаў спускацца з пагорка.
Гардзей накіраваўся за імі.
-- Аддайце Зорачку! Яна мая, да мяне спусцілася.
-- Яна не твая, а дзяржаўная, -- кінуў на хаду ўчастковы.
-- Яна ж была на небе! Хіба яно дзяржаўнае? -- запярэчыў
Чаропка.
-- Усё тут дзяржаўнае, -- адказаў Новікаў.
Каля ляска стаяў міліцэйскі газік. Апанас і ўчастковы
селі ў яго і паехалі.
8
Гардзей стаяў і плакаў ад болі і бяссілля. Не вярнуў ён
сваю Зорачку, смерці пабаяўся. Бы на хлопчыка, накрычалі на яго гэтыя дзядзькі.
Пакрыўдзілі і паехалі.
З-за хаты вылецела Ведзьма.
-- Не плач. Слязьмі гору не дапаможаш, -- пачала суцяшаць
Гардзея.
Чаропка падняў галаву і глянуў на Ведзьму заплаканымі
вачыма.
-- Ты ведала, што яны сюды прыехалі, а не папярэдзіла
мяне. Ведала? Так?
-- Ведала! -- прызналася Ведзьма.
-- Ты здрадніца! Ты...
-- Паслухай мяне! -- перапыніла Ведзьма Гардзея. -- Ну,
папярэдзіла б я цябе. І што з таго? Не сёння, дык заўтра яны забралі б тваю
Зорачку.
-- Я схаваў бы яе! -- крыкнуў Чаропка і пабег у хату.
9
Гардзей сядзеў за сталом і мочкі глядзеў у акно. Стрэлка
гадзінніка, які стаяў на стале, наблізілася да лічбы "два".
"Хутчэй бы скончылася гэтая ноч. Усё роўна я не засну", -- падумаў ён
і ўбачыў... Зорачку. Як матылёк, яна трапяталася каля акна.
Чаропка ўскочыў з крэсла, выбег на двор і рукою пагладзіў
Зорачку.
-- Ты вярнулася да мяне?
-- Я ўцякла ад іх, -- паведаміла Зорачка.
Вусны ў Гардзея скрывіліся.
-- Яны вернуцца і забяруць цябе. Яны ўпартыя.
-- Сядай на мяне. Я хачу палятаць з табою, -- нечакана
прапанавала Зорачка.
-- Ты ж маленькая! Не паднімеш мяне, -- сумеўся Чаропка.
-- Падніму!
-- Але ж я ўпаду і разаб'юся.
-- Усяго ты баішся! -- папракнула Зорачка.
"І праўда, нейкі нерашучы, баязлівы я стаў", --
падумаў Гардзей і, усміхнуўшыся, як дзівак, сеў на Зорачку. Яна бясшумна
паднялася ўгору і паляцела.
Тут як тут Ведзьма. Усё-ткі заўважыла іх.
-- Гардзей, ты лятаеш! Ты жывеш!
Чаропка не адказаў Ведзьме. Ён усё ўсміхаўся, як дзівак.
Яны ляцелі над вёскай. Вёска са здзіўленнем пазірала на
іх. Гардзей крыху супакоіўся. Ён глядзеў уніз і пазнаваў знаёмыя мясціны. Вунь
лужок, на якім яшчэ малым пасвіў кароў, побач з ім рачулка між алешын уецца, а
крыху далей застыла азярцо, за азярцом бяжыць дарога. Па дарозе міліцэйскі
газік імчыцца, свецячы фарамі.
-- Гардзей, твае злоснікі да цябе спяшаюцца! -- заўважыла
Ведзьма.
-- Дамоў паляцім? -- запыталася Зорачка ў Гардзея.
-- Дамоў! -- прамовіў Чаропка, сцяўшы кулакі.
10
Чаропка стаяў на пагорку. Зорачка ляжала на траве, а
Ведзьма ў ступе застыла ў паветры.
"Кар-р!.." -- спрасонку каркнула ў ляску
варона.
-- Гардзей, -- падала голас Ведзьма, -- адпусці Зорачку
на неба. Сяброўкі даўно чакаюць яе.
Гардзей прамаўчаў.
-- Зразумей, чалавеча! -- зноў сказала Ведзьма. -- Тут,
на зямлі, ты не абароніш яе. Толькі сабе нашкодзіш. Павер мне.
Чаропка нагнуўся і падняў Зорачку.
-- Ляці, Зорачка! Сапраўды, на небе табе будзе лепей.
-- Гардзей, помні пра мяне! Вечарамі я буду ярка
свяціцца, каб тваю душу сагрэць, -- прамовіла Зорачка і паляцела.
Гардзей задраў галаву, праводзячы яе вачыма.
-- Я таксама палячу. Мне з імі трэба расквітацца! -- з
пагрозай прагаварыла Ведзьма і, махнуўшы дзеркачом, панеслася над зямлёю.
Чаропка не пачуў Ведзьму. Ён праводзіў Зорачку.
11
Па дарозе імчаўся міліцэйскі газік. За рулём сядзеў
участковы Новікаў і ўважліва глядзеў наперад.
-- Шустрая гэтая Зорачка. З маіх рук вырвалася! --
заварушыўся на сядзенні Апанас.
Новікаў мацней націснуў на газ.
-- У другі раз не вырвецца. Спачатку зловім яе, а потым
Ведзьму!
У гэты час Ведзьма падляцела да газіка і з сілай стукнула
дзеркачом па лабавым шкле.
Участковы рэзка крутануў руль. Машына вільнула і,
з'ехаўшы з дарогі, перакулілася. Полымя абхапіла яе.
-- Ха-ха-ха!.. -- зарагатала Ведзьма, кружачыся над
машынай.
12
Мінулі гады. Чаропка пасівеў, на ягоным твары з'явіліся
маршчыны. Пастарэла і Ведзьма. Кожны вечар яна прылятала на пагорак, каб
пагаварыць з сябрам.
-- Вунь Зорачка ярка свеціцца! Бачыш? -- іншы раз
перапыняў сяброўку Гардзей і доўга, да болі ў вачах глядзеў на неба.
-- Не забыўся ты пра яе! -- крывячыся, шаптала Ведзьма.
Выдадзена
ў выдавецтве “Беларусь”.
Якімовіч, А. М. Русалка : фантастычна-містычныя апавяданні / Аляксей Якімовіч . – Мінск : Беларусь,
2020. – 136 с.