Аляксей Якімовіч
РУСАЛКА
Апавяданне
Выдадзены
ў выдавецтве “Беларусь”.
Якімовіч, А. М. Русалка : фантастычна-містычныя апавяданні / Аляксей Якімовіч . – Мінск : Беларусь,
2020. – 136 с.
1
Працяжна зазваніў тэлефон. Раман падняў трубку і
прамовіў, пазяхнуўшы:
-- Ало!
-- Гэта я, Ларыса. Пазнаў мяне? -- пачуўся з трубкі
ласкавы жаночы галасок.
-- Чаму ж не! -- зноў пазяхнуў Раман.
-- Не выспаўся? -- запыталася Ларыса.
Сапраўды, сёння ён адчуваў сябе блага: гудзела ў галаве,
у целе была млявасць. Нейкія пачвары з разяўленымі пашчамі ўсю ноч яму сніліся.
Некалькі разоў прачынаўся, а потым доўга не мог заснуць.
-- Ты чуў, што ў нашым возеры ўчора тапельца знайшлі? --
прагаварыла Ларыса.
-- У якім? -- адразу не дайшло да Рамана.
-- У тым, што знаходзіцца за горадам, каля лесу, дзе
звычайна загараем мы. Нейкі мужчына пайшоў купацца і ўтапіўся.
"Кожны год там топяцца, кожны год вадалазы небаракаў
з дна возера паднімаюць. Не ведаеш броду -- не лезь у ваду," -- падумаў
Раман і пазяхнуў так, што аж за вушамі штосьці хруснула.
-- Раман, ты цяпер будзеш дома?
Зразумела, чаму тэлефануе каханка. Збіраецца прыехаць да
яго. Прыйдзецца рыхтаваць закуску, а потым разам з ёю піць віно. Надакучыла.
-- Не магу... Разумееш?..
-- Разумею! -- пакрыўдзілася Ларыса і паклала тэлефонную
трубку.
Раман сеў на канапу. Насупраць, на мяккім крэсле,
выцягнуўшыся, ляжаў пакаёвы сабачка Жучок -- пушысты, чорны, з белай падкоўкай
на ілбе.
Ужо трэці год пасля разводу ён, Раман, жыве разам з
Жучком у аднапакаёвай кватэры на першым паверсе пяціпавярховіка.
-- Цяжка аднаму, але і з гэтай жанчынай не хочацца быць.
Не даспадобы яна мне, -- паскардзіўся Жучку Раман.
Сабака глядзеў на Рамана як заварожаны. Яму, канешне,
хацелася саскочыць з крэсла, сесці гаспадару на калені, палашчыцца, але
гаспадар не клікаў, не даваў такой каманды.
Раман устаў з канапы, пацягнуўся і прагаварыў у
задуменні:
-- Можа, нам з табою на возера схадзіць? Пасядзім каля
вады, свежым паветрам падыхаем. Весялей субота пройдзе.
Жучок саскочыў з крэсла і, трубою падняўшы пушысты хвост,
пабег да дзвярэй.
2
Нядаўна прайшоў дождж, і людзей каля возера яшчэ не было.
Скрыжаваўшы ногі, Раман сядзеў на беразе і моўчкі глядзеў на шырокую палоску
вады. Каля яго драмаў Жучок, стомлены летняй гарачынёй і дарогай.
З бярозавага гаю, які суцэльнай сцяной цягнуўся ўздоўж
возера, перабягаючы з пагорачка на пагорачак, даносіліся спевы птушак.
Раман нарадзіўся ў лясной вёсачцы і змалку навучыўся
распазнаваць птушыныя галасы.
"Чтэрліч! Чтэрліч! Чтэрліч!" -- стараецца,
спявае даверлівая птушка -- сітаўка белая, ці, як яе яшчэ называюць, пліска.
Яна хоць і невялікая, але стройная, прыгожая: хвост доўгі, ногі тонкія і
доўгія, верх, хвост, крылы і грудзі чорныя, спіна шэрая, ніз белы. Калі бегае
па зямлі, бесперапынна ківае галавою і трасе хвастом.
"Сіп-сіп-сіп-сіа-саі-сіа", -- падаў свой
галасок конік лясны. Звычайна ён спявае, седзячы на верхавіне дрэва, потым з
песняй узлятае ўгору і, зрабіўшы дугу, зноў садзіцца на дрэва.
"Р-р-р-р!.. " -- нечакана ўскочыў і злосна
забурчаў Жучок.
"Хтосьці да нас набліжаецца", -- падумаў Раман
і, азірнуўшыся, зніякавеў. На бярозе ў
доўгай белай кашулі з расшпіленым каўнерыкам сядзела прыгожая дзяўчына.
Распушчаныя валасы раскідаліся па плячах, агромністы вянок, як незвычайнае
кола, пакрываў яе галаву. Прамяністымі раскосымі вачыма яна з цікаўнасцю
глядзела на Рамана.
Жучок гучна забрахаў. Хлопец узяў яго на рукі і крыкнуў,
звярнуўшыся да дзяўчыны:
-- Ты хто?
Тоненькім белым пальчыкам прыгажуня прыгладзіла шоўкавыя
бровы і заспявала прыемным аксамітным голасам:
Сонца ціха скацілася з горкі;
Месяц белы заплаканы свеціць,
Аглядае бахматыя зоркі,
Цягне з возера срэбныя сеці.
Ў іх русалкі заблуталі косы, --
Рвуць бліскучыя, яркія ніці;
Ноч плыве над
зямлёй, сее росы,
Ноч шапоча русалкам: “Засніце”.
-- Дык ты Русалка! Ты ведаеш верш Максіма Багдановіча
“Над возерам”,-- здагадаўся Раман.
Жучок занерваваўся, стаў вырывацца. Раман мацней
прыціснуў яго да грудзей.
-- Так, я Русалка, -- прамовіла дзяўчына і калыхнула
смуглявымі стройнымі ножкамі. --
Закахаўся ў мяне, Раман?
Раман каўтнуў сліну.
-- Ты ведаеш, як мяне зваць?
-- Я даўно за табою сачу. Падары мне прыгожы залаты
пярсцёнак. Не пашкадуеш.
Раман апусціў вочы.
-- Грошай у мяне няма. Ад зарплаты да зарплаты жыву.
-- У цябе легкавушка ёсць. Прадай яе, -- усміхнулася
Русалка і, саскочыўшы з бярозы, схавалася ў лесе.
3
Вярнуўшыся дамоў, Раман прылёг на ложак і заплюшчыў вочы.
Як жывая, паўстала перад ім Русалка. "Купі мне залаты пярсцёнак", --
гарэзліва ўсміхаючыся, прагаварыла яна.
Каля стала заскавытаў Жучок, мабыць, прадчуваючы
нядобрае.
Раман ускочыў з ложка, узяў з этажэркі томік вершаў
свайго любімага паэта Максіма Багдановіча і, адкрыўшы яго, уголас прачытаў:
Скучна мне ў глыбіне, ў цішыне;
Ўспамінаю я на дне аб вясне;
Я
вясною пляснусь-ўскалыхнусь,
Зеляною
муравой убярусь.
Выйду, белая, з цёмнай вады, --
Бачу: ў лес ідуць людскія сляды;
Кінусь, брошусь я за німі з ракі:
Асвяціце вы мне пуць, аганькі!
А
людзей атышчу, абайду,
Вочы ўсім ім зацямню, адвяду.
І туды, дзе лягла
цемень, мгла,
Дзе
зялёны крыж свой ель падняла, --
Ўсіх туды заваблю, завяду:
"Вы пацешце-ка мяне, маладу!"
Як
пачну абнімаць, цалаваць, --
Будуць біцца, заціхаць, уміраць.
А я
гучна смяюсь, хахачу,
Абхвачу
іх, не пушчу, шчакачу!
Хараша ты, ігра, весяла!
Харашы вы, нежывыя цяла!
Але
блізка гадзіна утра --
Разгарнецца за лесам зара.
І з
нудою я ў рэчку лажусь,
Горка плачу, рвусь з вады, груддзю б'юсь!
Раман загарнуў кнігу і асцярожна, нібы баючыся, што яна
ўзарвецца, паставіў на этажэрку. Зразумела, чаму Русалка з'явілася перад ім.
Прыгажосцю і ласкавымі словамі хоча заваражыць, каб потым у возеры ўтапіць, як
многіх утапіла. Трэба забыцца пра яе, выкінуць з галавы, жыць так, як раней
жыў.
Зірнуўшы на бажніцу, што вісела ў куце, ён перахрысціўся
і прашаптаў:
-- Божа, дапамажы мне. Пазбаў ад спакусы д'ябла.
4
Ноччу распачалася навальніца. Дождж ліў як з вядра,
непадалёку з трэскам грымеў гром, вогненныя маланкі доўгімі вужакамі
распаўзаліся па небе.
Жучок, які ляжаў каля стала, раптам забрахаў і кінуўся на
кухню.
"Мабыць, хтосьці каля пад'езда стаіць, ад дажджу
хаваецца, а Жучку здаецца, што ў кватэру хоча залезці. Заўтра суседзі скажуць,
што спаць не дае", -- падумаў Раман
і, злезшы з ложка, накіраваўся на кухню, каб забраць сабаку.
На кухні каля акна стаяў плячысты мужчына ў чорным
касцюме, чорных пальчатках і чорным капелюшы. З капелюша на падлогу сцякала
вада.
Убачыўшы гаспадара, Жучок падскочыў да мужчыны,
стараючыся схапіць яго за калашыну. Той адкінуў Жучка нагою і ледзяным голасам
прагаварыў:
-- Забяры сабаку, чалавек!
Раманава рука пацягнулася да нажа, які ляжаў на кухонным
стале. Мужчына заўважыў гэта.
-- Не хапайся за нож. Я не грабежнік, а Чорт.
Раман адчуў, як заказытала ў пятах. Відаць, страх
прабраўся і туды.
-- Ты мне не верыш? -- сказаў мужчына і, зняўшы капялюш,
рукою дакрануўся да рожкаў на лобе. -- Бачыш?
Раман прысеў на кукішкі і ўзяў на рукі Жучка.
"Вух!" -- недзе каля самага дома гулка, як у
бочку, вухнуў гром. Маланка на імгненне асляпіла вочы Раману. Ён устаў і
прытуліўся да сцяны.
Чорт надзеў капялюш і ухмыльнуўся.
-- Мяне прыслала да цябе Русалка, што на возеры жыве.
-- Як ты ў кватэру залез? -- не сваім, нібы драўляным,
голасам прагаварыў Раман.
Чорт кіўнуў галавою, паказаўшы на акно.
-- Акно на кухні адчынена. Русалка хоча, каб ты на
наступную ноч прыйшоў на возера. Што ёй
перадаць?
-- Можа, у пакой зойдзем, там пагаворым? -- звярнуўся да
Чорта Раман. Яму трэба было супакоіцца, сабрацца з думкамі, выйграць час, перш
чым даць адказ.
-- Там бажніца. А мы, нячысцікі, баімся яе, як і святога
крыжа. Прыйдзі на возера. Няшчасная Русалка сохне па табе.
-- Дай мне падумаць, -- папрасіў Раман.
-- Прыйдзеш! -- ухмыльнуўся Чорт і праз адчыненае акно
вылез на двор.
5
Раман апусціў на падлогу Жучка і зачыніў акно. Што ж
рабіць? Паслухацца Чорта? Магчыма, праз некалькі дзён вадалазы і яго паднімуць
з вады. Але ж цягне на возера. Хочацца яшчэ раз глянуць на Русалку. Мабыць,
трэба пайсці. Залаты пярсцёнак ён не стане купляць. Купіць вогненныя ружы і
медны крыжык. Крыжык ад нячысцікаў яго абароніць.
6
На другі дзень каля прадуктовага магазіна, дзе
размяшчаўся невялікі базарчык, Раман у гандляркі купіў букет чырвоных руж, а
потым падышоў да кіёска, у якім жанчына сталага ўзросту прадавала рэлігійную
літаратуру.
-- У вас можна купіць медны крыжык? -- прамовіў ён,
саромеючыся.
Жанчына дакранулася рукою да бледна-жоўтага маршчыністага
твару. Яму здалося, што гэтым рухам рукі яна стараецца адгарадзіцца ад яго.
-- У Бога паверылі, мужчына?
-- Я даўно веру ў Бога, -- таропка прагаварыў Раман і
працягнуў руку, як працягваюць жабракі, просячы міласціну.
Жанчына паклала на потную Раманаву далонь медны крыжык на
доўгай шоўкавай нітцы.
-- Мужчына, Бог абароніць вас. Паверце мне.
7
Раман ішоў па тратуары, сціскаючы ў руцэ букет руж.
-- Зазнаўся, сваіх не пазнаеш? -- пачулася побач.
Раман падняў галаву і ўбачыў перад сабою Ларысу.
-- Новую каханку завёў? Ружы ёй нясеш?
Нафарбаваныя Ларысіны губы крывяцца ва ўсмешцы, шэрыя
прыжмураныя вочы працінаюць Рамана.
-- Завёў. Русалку, -- праўду сказаў Раман.
Ларыса хіснулася з боку на бок, нібы п'яная.
-- Дзе ж яна табе сустрэчу прызначыла?
-- На возеры. Там, дзе тапельцаў знаходзяць, -- нявесела
прагаварыў Раман і пакрочыў, вылаяўшыся пра сябе.
8
Сцямнела. Стрэлка гадзінніка паказала дванаццаць гадзін
ночы.
Раман пагладзіў Жучка і сказаў ватным голасам:
-- Бывай, браток. Я да сваёй Русалачкі пайду. Магчыма...
Раман так і недаказаў да канца. На ягоных вачах выступілі
слёзы. Яму стала шкада сябе, адзінокага, безабароннага, нешчаслівага.
А Жучок забег наперад, скача гаспадару пад ногі, з
кватэры не пускае.
-- Супакойся, браток! -- сказаў Раман і, зірнуўшы на
стол, заўважыў на ім медны крыжык.
" Божа! Да нячысцікаў іду, а крыжык забыўся, бо не
прывык яго насіць", -- падумаў ён і, узяўшы са стала крыжык, надзеў яго
сабе на шыю.
9
Каля возера пры святле месяца русалкі ў доўгіх белых
кашулях вадзілі карагод і спявалі песню на словы Максіма Багдановіча. Сярод іх
была і яна, ягоная Русалка, самая прыгожая, самая жаданая. Яе звонкі аксамітны
голас выдзяляўся сярод галасоў сябровак, вабіў, чараваў:
Месяц
круглы ўстаў на небе,
Блішчыць
невысока,
Ўвесь чырвона-жоўты, быццам
Пугачова вока.
З мілым,
задушэўным зыкам
Важкі хрушч лятае;
Пра няшчаснае каханне
Нехта запявае.
Голас
полем пракаціўся,
У
бары аддаўся:
“А дзе ж тая крынічанька,
Што голуб купаўся?”
І
снуюцца сумна ў сэрцы,
Ўюцца адгалоскі
Роднай песні, простай песні
Беларускай вёскі…
З чароту вылез Чорт, заўсміхаўся, пазіраючы на русалак.
-- Дзяўчаткі, наш сваток з'явіўся! -- гукнула Раманава
Русалка.
-- У возера яго! Няхай там госця сустракае! -- падхапіла
адна з яе сябровак.
З крыкам, з піскам русалкі кінуліся да Чорта, паднялі
яго, расшугалі і кінулі ў возера. Чорт штосьці крыкнуў і схаваўся ў вадзе.
Раман стаяў як здранцвелы. Зараз і да яго падбягуць гэтыя
маладыя, зграбныя дзяўчаткі і, расшугаўшы, кінуць у возера. Дзесьці там сядзіць
Чорт, чакае яго. Трэба ўцякаць, ратавацца, пакуль жывы, пакуль не позна.
Раман, напэўна, так і зрабіў бы: павярнуўся б і кінуўся б
наўцёкі, але ягоная Русалка махнула рукой, знак падаўшы сяброўкам, і тыя як га
сказаць схаваліся ў чароце.
Раман дыхаў цяжка, як пасля імклівага бегу. Да яго
падышла Русалка і запыталася:
-- Любы, гэтыя ружы ты мне прынёс?
-- Табе. Прынёс, -- каўтнуўшы сліну, сказаў Раман і
працягнуў Русалцы букет.
Яна ўзяла яго і ўздыхнула.
-- Дзякую, любы. Мне ніколі хлопцы кветак не дарылі.
Аднаго разу мамка цюльпаны падарыла, калі шаснаццаць гадоў споўнілася.
-- Табе толькі шаснаццаць? -- збянтэжыўся Раман.
-- Ужо сямнаццаць. Можна абняць цябе, любы?
-- Калі ласка, -- зусім разгубіўся хлопец.
-- Свой крыжык знімі.
-- Навошта?
-- Ён мяне да цябе не падпускае.
Амаль нічога не цямячы, Раман узяўся за крыжык двума
пальцамі і ад неспадзеўкі войкнуў.
-- Што з табою, любы? -- прыўзняла бровы-дужкі Русалка.
Раман паднёс да вачэй пальцы, якімі браўся за крыжык. Яны
пачырванелі, як ад апёку.
-- Бачыш? Крыжык, як агнём, пячэцца.
Русалка ўсміхнулася, паказаўшы роўныя белыя зубы.
-- За нітку вазьміся і знімі. Знімеш?
Раман кіўнуў галавою.
-- Напэўна, зніму.
-- Не знімай, бо загінеш! -- пачуўся голас Ларысы.
Узняўшы рукі, яна стаяла каля лесу.
-- Ларыска! -- вырвалася ў Рамана.
-- У возера яе! -- з нянавісцю крыкнула Русалка і
паімчалася да Ларысы. З чароту высыпалі русалкі-сяброўкі і панесліся за ёю.
Падскочылі, акружылі дзяўчыну, цягнуць да возера. З узнятымі рукамі бяжыць яна,
зайшлася ў крыку.
-- Рама-ан!..
Раман намацаў на грудзях медны крыжык (цяпер ён не
пёкся), зняў яго і кінуў Ларысе, гукнуўшы:
-- Лаві!
Ларыса злавіла крыжык, а русалкі, як па камандзе, нырнулі
ў возера, падняўшы пырскі.
-- Жыццё чалавека даражэй, чым каханне! -- бяскроўнымі
вуснамі прашаптаў Раман.
10
На вадзе сіратліва калыхаўся букет чырвоных руж. Раман і
Ларыса стаялі на беразе і моўчкі глядзелі на яго.
-- Учора я сказаў табе, што Русалцы нясу букет. Не думаў,
што паверыш, -- парушыў маўчанне Раман.
-- Я і не паверыла б, калі б не Жучок, -- азвалася Ларыса.
Раман усміхнуўся, як хворы.
-- Але ж Жучок не ўмее гаварыць.
-- Мне твае суседзі патэлефанавалі і паведамілі, што вые,
не сціхаючы. Я кінула трубку і на возера пабегла. Ногі самі сюды мяне павялі.
Раман, я табе патрэбна? Скажы мне!
-- Канешне, патрэбна, -- прагаварыў Раман і, цяжка
ўздыхнуўшы, зірнуў на возера.