Творчы ўрок у 3 класе. АПАВЯДАЛЬНЫЯ СКАЗЫ
Мэты: раскрыць вучням асаблівасці апавядальных сказаў;
выпрацоўваць уменні і навыкі вызначаць апавядальныя сказы ў тэксце, чытаць іх з
правільнай інтанацыяй, самастойна будаваць; садзейнічаць развіццю маўлення;
пашыраць слоўнікавы запас вучняў; абуджаць у іх цікавасць да беларускай мовы;
прывіваць любоў да жывой прыроды; паказаць прыгажосць лірычных твораў Якуба Коласа.
Ход урока
1. Арганізацыйны этап.
Н а с т а ў н
і к. Перад вамі тры сказы.
Хто з працай дружыць, той жыве і не тужыць.
Ад навукі галава не баліць.
Добраму ўсюды добра [4, с. 112, 174, 192,
“Беларускія прыказкі”].
• Які з іх вы возьмеце з сабою на ўрок?
2. Праверка дамашняга задання.
3. Арфаграфічная размінка.
Прачытайце і растлумачце напісанне прапушчаных
арфаграм. Адгадайце загадку.
Ля..еў птах цераз дах,
Сеў на варотах
У ч..рвоных ботах. (Бусел.)
[4, с. 344, “Беларускія прыказкі”].
З народнага.
• Якія знакі прыпынку стаяць у канцы сказа?
• Аб чым у ім паведамляецца?
4.Чыстапісанне ў спалучэнні са слоўнікавай
працай.
• Як называецца наша краіна? (Рэспубліка Беларусь.)
Б б
бм бо бч
Р..спубліка Беларусь Бр..ст
• Растлумачце напісанне арфаграм.
• Са словам
"Брэст” складзіце сказ, у канцы якога ставіцца кропка. Аб чым у ім паведамляецца?
Лінгвістычны каментарый настаўніка.
Ведайце! Рэспубліка Беларусь -- слоўнікавыя
словы. Запішыце іх у слоўнік і выдзеліце арфаграмы.
5. Паведамленне тэмы і мэт урока.
6. Вывучэнне і замацаванне новага матэрыялу.
Н а с т а ў н і к. Сказы, як і людзі, маюць свае
імёны, якія дапамагаюць нам адрозніваць іх. Імя гэтым сказам -- апавядальныя.
Чаму яны так называюцца? Як іх трэба правільна будаваць? Як правільна чытаць?
На гэтыя няпростыя пытанні нам дапамогуць адказаць казачныя героі Шпачок і
Сарока.
Чытанне казкі ў спалучэнні з гутаркай і практычнай працай вучняў.
Аднаго разу лясная гарэза Сарока ўбачыла знаёмага
Шпачка, які сядзеў на пяньку і ўважліва глядзеў на ліст паперы.
Узрадавалася Сарока: ёй вельмі хацелася паказаць
каму-небудзь свой падарунак -- падручнік беларускай мовы, які падарыў ёй
казачны герой Тэкст.
Падскочыўшы да
Шпачка, Сарока застракатала:
- А ў мяне
ёсць падручнік! Мне яго падарыў мой найлепшы настаўнік Тэкст. Падарыў не проста
так, а за кемлівасць і старанне.
Шпачок
уздрыгануў ад неспадзеўкі, зірнуў на суседку і не сцярпеў, сваёй бядой
падзяліўся:
- Хутка ў
нашым ляску адбудзецца святочны канцэрт. Я папрасіў свайго сваяка вядомага
паэта Салаўя, каб верш мне прыслаў. Музыку да яго хачу напісаць. Салавей
штосьці прыслаў, але на верш гэта зусім не падобна. Адна блытаніна. Зірні,
Сарока-белабока.
Сарока ўзяла ў
Шпачка ліст і ўбачыла напісаныя на ім словы: верабей, скача, скача; да, прыляці, хутчэй, нас; з, будзем, табой,
сябраваць; звонкія, спяваць, песні.
- Блытаніна? -
падаў голас Шпачок.
- Я так не
сказала б, - прамовіла Сарока. - Тут напісаны словы, з якіх трэба скласці
сказы. Ведаеш, што такое сказ?
- Не ведаю, -
апусціў дзюбку Шпачок.
- А я ведаю! Я
ўжо вывучыла! - пахвалілася Сарока. -
Сказ -- гэта слова або некалькі
слоў, якія выражаюць закончаную думку. Зразумеў?
(Перад чытаннем казкі вучні
ўспамінаюць, што такое сказ, дапамагаюць Шпачку.)
- Зразумеў!
Калі я скажу проста "Сарока", то гэта будзе слова. А калі скажу
"Сарока гучна застракатала", то гэта будзе сказ, - скоса глянуў на
суседку Шпачок. Ён не забыўся, як яна напалохала яго, гучна застракатаўшы.
- Не зусім
добры сказ у цябе выйшаў! -
натапырылася Сарока. - Можна скласці па-іншаму. Белабокая Сарока
застракатала.
- Я не
супраць, - пагадзіўся Шпачок. - Давай цяпер з тых слоў паспрабуем скласці сказы.
Можа, верш у нас выйдзе.
- Думаю, што
выйдзе, - павесялела Сарока.- Па мойму, трэба пачаць так. Скача, скача верабей.
- Прыляці да нас хутчэй, - падхапіў Шпачок.
- З табой будзем сябраваць, - прамовіла Сарока.
Трэці сказ вучні складаюць самастойна. (Песні
звонкія спяваць.)
Чытанне працягу казкі ў спалучэнні з гутаркай і практычнай працай вучняў.
Н а с т а ў н і к. Паслухайце працяг казкі.
Шпачок сам склаў трэці сказ і прачытаў яго:
-- Да нас прыляцеў знаёмы верабей.
- Гэты сказ
апавядальны, - паведаміла Сарока.
- Чаму? -
запытаўся Шпачок.
- Апавядальныя сказы паведамляюць нам пра
падзеі, думкі і пачуцці. У канцы іх звычайна ставіцца кропка. А ў сказе "Да нас прыляцеў знаёмы
верабей" таксама паведамляецца.
-- Сапраўды, паведамляецца, -- прагаварыў Шпачок.
Гутарка па ўзнаўленні пачутага.
• Якое паведамленне
заключаецца ў прыведзеных сказах (пра
падзеі, думкі ці пачуцці)?
Праца з вучэбным дапаможнікам.
Прачытайце ў вучэбным дапаможніку тэму
"Апавядальныя сказы".
• Як змяняецца вышыня тону
ў канцы апавядальных сказаў пры іх вымаўленні?
Складанне сказаў.
З дадзеных
слоў складзіце сказы.
1. Алесь, са, павіншаваў, Насцю, сястрычку, святам. 2. Жаваранка, нам, песня, вясёлая, падабаецца. 3. Прывяла, сцежка, на,
грыбную дзяцей, паляну.
• Дакажыце, што гэтыя
сказы з'яўляюцца апавядальнымі. Прачытайце іх з патрэбнай інтанацыяй.
• У слове “сцежка” напісанне зычнай літары не
адпавядае вымаўленню. Каб праверыць, як патрэбна яе пісаць, звярніцеся да слова
ласкава (утварыце яго памяншальна-ласкальную форму). (Сцежачка.)
Пісьмо па памяці.
Адгадайце загадку.
Цякла,
цякла
І
лягла пад шкло. (Рака пад лёдам.) [4, с. 365, “Беларускія прыказкі”].
З народнага.
• Што вы паставіце
ў канцы гэтага сказа і чаму?
• Якое паведамленне
заключаецца ў ім: пра падзеі, думкі ці пачуцці?
• Хто адгадае гэту
загадку?
• Запішыце загадку па
памяці разам з адгадкай.
Гукавая гульня "Назавіце слова".
Прачытайце калыханку і назавіце патрэбныя словы.
На
дварэ даўно сцямнела.
Ў
небе зорачкі гуляюць.
А
малыя верабейкі
Спяць, … (адпачываюць).
Аляксей Якімовіч.
• Колькі апавядальных сказаў уваходзіць у гэты
вершаваны тэкст?
Праца са словам.
Увесь дзень ў
нашым ляску
Яна ўсё кукуе.
Мабыць, дзетак
пагубіла,
А цяпер сумуе.
Аляксей Якімовіч.
• Хто кукуе ў ляску? (Зязюля.)
• Як вы адносіцеся да птушак? Ці дапамагаеце ім?
• Прачытайце і вызначыце апавядальны сказ.
Шэрая
зязюля кукавала ў бярозавым гаі.
Колькі
разоў пракукавала зязюля?
Пакажыце
выяву зязюлі на малюнку.
• Складзіце і запішыце апавядальны сказ са словам
"зязюля".
Фізкультхвілінка.
Пакажыце, як у вясеннім лесе з’яўляюцца на дрэвах
лісточкі, як зелянеюць яны, як птушкі пералятаюць з галінкі на галінку, як
радуюцца цёпламу сонцу, якое свеціць з вышыні.
Чытанне працягу казкі.
Н а с т а ў н і к. Паслухайце працяг казкі.
Шпачку таксама
захацелася сябе паказаць. Ён шчоўкнуў дзюбай і запытаўся ў Сарокі:
- Якая бывае
трава?
Сарока
паглядзела на сябра як на дзівака.
- Вядома,
якая. Зялёная.
Шпачок важна прайшоўся перад Сарокай.
- Але, яна
зялёная. На першы погляд. А калі прыглядацца да яе на працягу некалькіх
месяцаў, у розны час і пры розным надвор'і, то можна заўважыць, што яна бывае
не толькі зялёная, але і светлая, цёмная, шэрая.
Праца з практыкаваннем.
Запішыце названыя Шпачком адценні травы: зялёная, светлая, цёмная, шэрая.
• Якой трава бывае ўвесну,
увосень? (Кволая, пажухлая). Якой
бывае тады, калі адчуваем яе навобмацак (калючая,
вільготная), на смак (гаркаватая,
кіславатая)? Якой бывае, калі бачым
яе форму (карункавая, вострая) і рух (хвалістая,
палеглая), а таксама калі чуем яе (шапатлівая)?
Якой бывае, калі адзначаем месца адкуль яна (лугавая, прыдарожная)?
• З гэтымі словамі (на выбар з некалькімі)
складзіце апавядальныя сказы і
прачытайце іх з патрэбнай інтанацыяй.
Вясёлая хвілінка.
Н а с т а ў н і к. Вымаўляем правільна. Я прачытаю лічылку, а словы лічылкі – адзін, два, тры, чатыры, пяць – потым прамовіце і
вы.
Адзін,
два, тры, чатыры, пяць…
Едзем з
сябрам выступаць.
Адзін,
два, тры, чатыры, пяць…
Людзі
будуць нас вітаць.
Адзін, два, тры, чатыры, пяць…
Іх
запросім падпяваць.
Аляксей Якімовіч.
• Цяпер успомнім лічылку, прамовім разам: “Адзін,
два, тры, чатыры, пяць!”
• Колькі ў вершы сказаў?
Чаму яны называюцца апавядальнымі?
Узбагачаем мову словам Якуба Коласа.
Раскрываючы дужкі, запішыце
словы з выбарам літар. Выразна прачытайце вершаваныя радкі Якуба Коласа.
Буслы
клякочуць, бусляняты
Пі(ш, с)чаць
жалобна, як шчаняты,
Насы
закідваю(ц, т)ь угору
І прося(ц,
т)ь есці ў сваю пору.
А там, дзе
буслікі ўздужалі,
Іх пач(і,
ы)наюць вабіць далі... [2, с. 6,
“Новая зямля”].
• Тэкст складаецца з двух сказаў. Прачытайце першы
сказ. Які знак прыпынку стаіць пасля яго? Чаму?
• Раскрыйце сэнс слова "вабіць". Якімі словамі яго можна
замяніць? (Тут: клічуць, запрашаюць.)
Тэст.
Выберыце апавядальныя сказы. Абазначце іх знакам "+".
А.1. Вельмі высокі.
2. На беразе ракі стаяў вельмі высокі дуб.
3. На беразе ракі.
Б.1. Давайце сябраваць.
2. Ты любіш казкі.
3. У час летніх канікулаў я звычайна адпачываю ў
вёсцы.
• З якіх слоў можна скласці апавядальныя сказы?
Абазначце іх знакам "+".
1. Птушак, жыццё, прачытаць, пра, я, у кніга
2. Прыемна, як, смала, пахне сасновая
3. Наш, елачкі, клас, пасадзіць, маленькія
7. Падвядзенне вынікаў урока.
• Якія сказы называюцца апавядальнымі?
• Што звычайна ставіцца ў канцы апавядальных сказаў?
• Перадайце інтанацыю апавядальнага сказа, у
якім паведамляецца пра думкі, пачуцці.
Я люблю цёплую летнюю раніцу, люблю свой родны
край.
8. Заданне на дом.
Спіс выкарыстанай літаратуры
1.
Беларускія прыказкі, прымаўкі і загадкі / склад. Яўген Рапановіч. Выд.
другое, перапрац. і дап. – Мінск : Выш.
шк., 1974. – 384 с.
2. Колас, Я. Новая зямля; Сымон-музыка :
паэмы / Якуб Колас. —Мінск : Маст. літ., 1986. — 448 с.
Упершыню надрукаваны ў дадатку да часопіса “Пачатковае навучанне: сям’я,
дзіцячы сад, школа” ў № 20 (2017 год) не ў гэтым, а ў іншым, змененым варыянце.
