Апавяданне "Зайздрасць"

 

                                                                         Аляксей Якімовіч

ЗАЙЗДРАСЦЬ

Апавяданне

 

За акном ліў халодны асенні дождж, буйнымі кроплямі барабаніў па шыбе акна.

Мікіта Раманюк у чорным спартыўным трыко ляжаў на ложку і глядзеў перад сабою. Сёння яму надакучыла ўсё: і тэлевізар з ягонымі баевікамі, навінамі і рэкламай, і газеты з жахамі і цяжкімі здарэннямі, і нават кнігі, якія звычайна любіў чытаць.

Ужо тры гады ён жыве адзін у невялікай, але ўтульнай двухпакаёвай кватэры. Раней жыў з маці. Ды яна раптоўна памерла, патухла, як свечка пад парывам шалёнага ветру. Ад яе застаўся фотаздымак на сцяне ў самаробнай вішнёвай рамцы. Сухенькая, вастраносенькая, яна дзень і ноч глядзіць на яго вялікімі добрымі вачыма і ледзь прыкметна, таемна ўсміхаецца, як бы хоча штосьці сказаць.

"Тук-тук", -- хтосьці два разы стукнуў у дзверы.

Мікіта ўстаў з ложка і выйшаў на калідор.

-- Адчыніце, калі ласка! -- пачуўся за дзвярыма тоненькі дзявочы галасок. Да Мікіты, здаралася, заходзілі знаёмыя мужчыны, каб пазычыць грошай, а вось дзяўчаты ягоную кватэру абміналі, з імі ён не сябраваў.

-- Адчыніце! Прашу вас!

-- Ну і ну! -- прагаварыў Мікіта і, шчоўкнуўшы замком, адчыніў дзверы.

Каля парога стаяў незвычайны звярок ростам з пакаёвага сабачку. Падобнага Раманюк ні разу не бачыў. Хвост як у ката, замест поўсці іголкі, бы ў вожыка, на пярэдніх лапах не кіпцюры, а пальцы, сам увесь чорны.

Разумнымі вачыма-бусінкамі звярок паглядзеў на Мікіту і прагаварыў чалавечым голасам:

-- Пусціце ў кватэру. Калі ласка!

Твар у Раманюка выцягнуўся, а вочы акругліліся, сталі як два шарыкі.

Звярок, а гаворыць як чалавек! Бываюць дзівосы на свеце, але не такія ж.

-- Вы вельмі не здзіўляйцеся. Я не кот і не сабака. Я Зайздрасць.

-- Тая самая, што, бывае, людзям спакою не дае, прымушае іх нервавацца і вар'яцець? -- не паверыў Мікіта.

-- Тая самая. Не бойцеся мяне. Свайго гаспадара я не пакрыўджу. Хоць пераначаваць пусціце. Сёння мяне чамусьці ніхто да сябе не пускае, а на дварэ дождж лье як з вядра.

"Пушчу на адну ноч небараку. Будзе з кім слоўцам перакінуцца, вечар пройдзе цікавей", -- разважыў Раманюк і запрасіў Зайздрасць:

-- Заходзь, раз прытулку не маеш.

2

Мікіта лёг на ложак, а Зайздрасць села пад сталом.

-- Я цябе не такой уяўляў, -- пачаў Мікіта, з цікавасцю разглядваючы гэтую дзіўную істоту.

-- А якой жа? -- запыталася Зайздрасць.

-- Чорнай, калматай, страшнай.

Зайздрасць высунула кончык ружовенькага язычка і аблізнулася.

-- Я чорная!

Мікіта яшчэ раз уважліва паглядзеў на госцю.

-- Вочы ў цябе добрыя.

-- Я бываю і злою, калі давядуць мяне, -- прызналася Зайздрасць і пазяхнула, паказаўшы востранькія зубкі.

-- Зубкі ў цябе вострыя, як у шчупака! -- заўважыў Мікіта.

-- Адзін жывеш? -- на "ты" перайшла Зайздрасць.

-- Адзін! -- развёў рукамі Мікіта. -- Нават сваякі не заходзяць. Яны жывуць у іншых гарадах. Цяжка даехаць ім да мяне.

-- У беднага, слабага і хворага сваякі заўжды далёка, -- па-філасофску адзначыла Зайздрасць і пацікавілася: -- Цябе як зваць?

-- Мікіта Іванавіч, -- важна прамовіў Раманюк.

У гэты вечар ён доўга прагаварыў з Зайздрасцю, успомніў і родную вёсачку, і студэнцкія гады ва ўніверсітэце, і былыя радасці і няшчасці. А напрыканцы, кладучыся спаць, сказаў Зайздрасці:

-- Пажыві ў мяне, калі жадаеш.

3

Раніцай Мікіта заўважыў, што на крэсле вісяць адпрасаваныя нагавіцы, белая кашуля і гальштук. Гальштук Раманюк ніколі не надзяваў, ён у яго заўжды вісеў на вешалцы ў шафе.

-- Зайздрасць, дзе ты? -- паклікаў, кулаком працёршы сонныя вочы.

Зайздрасць з кухні прыбегла.

-- Добрага дня табе, Іванавіч!

Мікіта пакруціў галавою і, тыцнуўшы кулаком, паказаў на крэсла.

-- Хто мае нагавіцы так старанна адпрасаваў?

-- Я, -- завіляла хвастом Зайздрасць. -- А яшчэ на тваіх туфлях глянец навяла. Сачы за сабою, Іванавіч. Ты яшчэ не стары чалавек.

-- Сорак мне! -- каб паказаць, хто ў хаце гаспадар, гучна сказаў Мікіта і, устаўшы з ложка, надзеў кашулю і нагавіцы.

-- Гальштук надзень, -- напомніла Зайздрасць.

-- Даражэнькая, я яго зроду не надзяваў! -- заўпарціўся Раманюк.

Зайздрасць натапырыла іголкі.

-- А сёння надзенеш!

"Бач, якая настырная! З ёю асабліва не паспрачаешся", -- падумаў Мікіта і надзеў гальштук.

-- Іванавіч, поспехаў табе на працы! – любуючыся гаспадаром, пажадала Зайздрасць.

-- Не ўспамінай пра поспехі. У будаўнічым упраўленні эканамістам працую, стараюся, а нават граматку не заслужыў, -- паскардзіўся Мікіта.

-- Сёння атрымаеш ганаровую грамату, -- азвалася Зайздрасць і часта засапла, высунуўшы кончык свайго ружовенькага язычка.

4

Каля пад'езда на лаўцы сядзеў Мікітаў сусед Апанас. Адслужыўшы дваццаць пяць гадоў у войску, ён выйшаў на пенсію і звычайна аціраўся каля піўнога бара.

-- Мікіта Іванавіч, -- са здзіўленнем усклікнуў Апанас, -- аб твае стрэлкі на нагавіцах муха парэжацца!

-- Стараемся! -- адказаў Раманюк і пакрочыў, высока паднімаючы ногі ў наглянцаваных туфлях.

5

У калідоры будаўнічага ўпраўлення Раманюка запыніла сакратар начальніка Людміла Рыгораўна. Мікіта чамусьці саромеўся і чырванеў, калі сустракаўся з гэтай прывабнай маладой жанчынай, і таму стараўся хутчэй прашмыгнуць каля яе і схавацца ў сваім кабінеціку, на паўдня засеўшы там за стол.

Людміла Рыгораўна ўважліва паглядзела на Мікіту і ветліва сказала:

-- Мікіта Іванавіч, вас Эдуард Францавіч да сябе выклікае.

-- Цяпер? -- Раманюк адчуў, як страх пракрадаецца ў душу.

-- Цяпер, -- ласкава ўсміхнулася яму сакратар.

6

Эдуард Францавіч сядзеў на высокім мяккім крэсле за блішчастым паліраваным сталом. Ён ужо даўно быў на пенсіі, хварэў, але начальства яго цаніла і таму не адпускала на адпачынак.

Мікіта застыў каля дзвярэй, выцягнуўшы рукі па швах.

-- Выклікалі мяне, Эдуард Францавіч?

Начальнік прыўзняў акуляры.

-- Грамату табе хачу ўручыць.

-- Мне? -- ледзь не папярхнуўся Мікіта.

Эдуард Францавіч сагнуўся над сталом і стаў кашляць. На ягоных шчоках выступілі сіняватыя жылачкі. Як жывыя, яны бегалі пад бляклай старэчай скурай і дрыжалі.

-- Падыдзі бліжэй! -- перастаўшы кашляць, не прагаварыў, а праскрыпеў Эдуард Францавіч і дастаў з сейфа глянцавую Ганаровую грамату.

Раманюк ступіў некалькі крокаў і кончыкамі пальцаў узяў доўгачаканую ўзнагароду.

-- Дзякую вам, Эдуард Францавіч!

-- Ідзі, -- кіўнуў галавою начальнік. -- У маёй сакратаркі прэмію атрымаеш.

7

-- Ну, як ён? -- сустрэла Раманюка Людміла Рыгораўна.

-- Вельмі кашляе, -- паведаміў Мікіта і заўсміхаўся, ашчасліўлены неспадзяванай ласкай начальніка.

-- Вось тут, у ведамасці, за прэмію распішыцеся, -- тыцнула пальчыкам сакратар. Пальчык быў прыгожы, дагледжаны: наманікюраны, тоненькі, гнуткі і крыху ружовенькі, як язычок у Зайздрасці.

-- Людміла Рыгораўна, як мне вядома, вы з мужам даўно развяліся. Я таксама адзін жыву. На кубачак кавы запрашаю вас да сябе, -- выпаліў Мікіта і збянтэжыўся. Ён зусім не збіраўся запрашаць гэтую мілую жанчыну да сябе ў госці. Яго быццам хтосьці за язык пацягнуў.

-- Распішыцеся! -- паўтарыла сакратар.

Раманюк узяў са стала ручку і распісаўся ў ведамасці. Рука здрадліва задрыжала і ў канцы подпісу замест прыгожага хвосціка вывела нейкую крывую лінію.

Людміла Рыгораўна працягнула Мікіту канверт з грашыма.

-- Вы сапраўды мяне ў госці запрашаеце? Вы не жартуеце?

Мікіта паклаў на стол ручку, узяў канверт і пачырванеў.

-- Канешне, не жартую!

У Людмілы Рыгораўны, як і ў Мікіты, шчокі пачырванелі, і яна яшчэ больш папрыгажэла, расцвіла.

-- Я прымаю ваша запрашэнне. У дзевяць гадзін вечара чакайце мяне, Мікіта Іванавіч.

8

Раманюк ляцеў дамоў як на крылах. У адной руцэ ён нёс поліэтыленавы пакет з шампанскім і шакаладнымі цукеркамі, а ў другой трымаў перад сабою каробку з тортам.

Каля пад'езда сядзеў Апанас. Ад яго несла вінным перагарам.

Пачуўшы Мікітавы крокі, ён падняў галаву.

-- Мікіта Іванавіч, з якой нагоды торт купілі?

-- Ганаровую грамату і прэмію я атрымаў! -- пахваліўся Мікіта.

9

У калідорчыку Раманюка сустрэла Зайздрасць.

-- З узнагародай цябе, Іванавіч! -- урачыста, як на сходзе, павіншавала яна.

-- Ты ведаеш, што я атрымаў прэмію і Ганаровую грамату? -- здзівіўся Мікіта.

-- Ад сарокі пачула. На хвасце мне прынесла, -- усміхнулася Зайздрасць.

"Падслухала, як я Апанасу пахваліўся", -- здагадаўся Раманюк, але не сказаў пра гэта Зайздрасці. Зайшоў на кухню, дастаў з пакета цукеркі, шампанскае, разам з тортам схаваў у халадзільнік, а потым з партфеля выняў грамату, падумаўшы пра сябе: "Здаецца, звычайны кавалачак паперы, а сілы прыбаўляе і галаву кружыць, як ад шампанскага".

Зайздрасць стала на заднія лапы і Ганаровую грамату языком лізнула.

-- Іванавіч, яна друкарскай фарбай пахне.

Мікіта зайшоў у пакой і паставіў Ганаровую грамату на стол каля крышталёвай вазы, да партрэта маці яе павярнуўшы, пасля чаго звярнуўся да Зайздрасці:

-- Даражэнькая, сёння да нас прыйдзе цудоўная жанчына Людміла Рыгораўна -- сакратар майго начальніка!

-- Іванавіч, ты малайчына! -- пахваліла гаспадара Зайздрасць.

10

Пасля сямі гадзін вечара Мікіта прыкметна захваляваўся. Ён раз-пораз падыходзіў да акна і пазіраў у яго, вымаўляючы ў роспачы:

-- Няма! Не прыйдзе!

-- Прыйдзе, Іванавіч, -- супакойвала Раманюка Зайздрасць.

-- Не, не прыйдзе. Ёй толькі трыццаць, а мне ўжо сорак. Застары я для яе.

-- Не застары. Ты прыгожы і дужы, -- старалася пераканаць Зайздрасць.

А палове дзявятай Мікіта сеў на крэсла і падпёр шчаку кулаком, час ад часу ўздыхаючы. А роўна ў дзевяць гадзін зазвінеў электрычны званок.

Мікіта ўскочыў з крэсла і павярнуўся да Зайздрасці.

-- Яна?

-- Яна! -- страсянула вушамі Зайздрасць.

-- Можа, ты адчыніш ёй? -- папрасіў Раманюк.

Зайздрасць паказала востранькія зубкі.

-- Хочаш, каб напалохала яе?

Мікіта паправіў на грудзях гальштук і адчыніў дзверы.

11

Нафарбаваная, нарумяненая, Людміла Рыгораўна ўсміхнулася Мікіту, як каралеўна.

--  Прашу вас! -- тулячы руку да сэрца, прамовіў ён.

Маладзіца зайшла ў пакой, села на канапу і заўважыла Зайздрасць, якая ляжала пад сталом.

-- Мікіта Іванавіч, у вас нейкі незвычайны звярок жыве!

-- Гэта не звярок, а Зайздрасць. Яна ўчора прыбілася да мяне, -- чырванеючы, растлумачыў Мікіта. Ён ужо шкадаваў, што прытуліў  у сябе Зайздрасць. Людміла Рыгораўна, чаго добрага, спалохаецца і ўцячэ, пакінуўшы ў кватэры тонкі пах сваіх духоў.

Зайздрасць вылезла з-пад стала і завіляла пушыстым хвастом.

-- Мне вельмі прыемна пазнаёміцца з вамі, Рыгораўна!

У Людмілы Рыгораўны тоненькія бровы-дужкі прыўзняліся ўгору.

-- Яна гаворыць, як і мы?

Раманюк цяжка ўздыхнуў і панура сказаў:

-- І гаворыць, і тэлевізар глядзіць, і газеты чытае.

-- І мастацкія кнігі, -- дадала Зайздрасць.

Госця аж рукамі пляснула.

-- Няўжо цэлую кнігу ты ўжо прачытала?

Зайздрасць заморгала разумнымі вачыма-бусінкамі.

-- Прачытала. Раман пра каханне.

-- І што ж табе спадабалася ў гэтым рамане?

-- Жаночая і мужчынская вернасць.

-- Я таксама цаню жаночую і мужчынскую вернасць, -- каб не маўчаць, уставіў сваё слова Раманюк.

Неўзабаве Людміла Рыгораўна, Зайздрасць і Мікіта разгаварыліся як добрыя даўнія знаёмыя. Людміла Рыгораўна і Мікіта адно аднаго на "ты" сталі называць. Час праляцеў непрыкметна.

У адзінаццаць гадзін вечара Мікіта і Зайздрасць правялі маладзіцу дамоў, а яна ім паабяцала, што заўтра зноў прыйдзе ў госці.

12

Усхваляваны сустрэчай, Раманюк доўга не мог заснуць.

-- Хто быў тваім апошнім гаспадаром? -- пацікавіўся ён у Зайздрасці.

Зайздрасць лапай пачухала бародку і адказала:

-- Рабочы з маслазавода.

-- Чаму ж ён прагнаў цябе на вуліцу? -- запытаўся Мікіта.

Зайздрасць лапамі падняла коўдру з падлогі і накрыла ёю гаспадара.

-- Іванавіч, хутка сам праведаеш.

13

Раніцай Раманюка зноў сустрэў каля пад'езда Апанас.

-- Мікіта Іванавіч, у вас учора, як мне здаецца, дамачка была!

"Усё-ткі падгледзеў. Не спіцца табе, паўночніку", -- падумаў Мікіта і з абурэннем сказаў:

-- Гэта не дамачка. а сакратар майго начальніка Людміла Рыгораўна!

Апанас пакруціў носам-порхаўкай.

-- Ці не яна паспрыяла, каб вам Ганаровую грамату з прэміяй далі?

-- А ідзі ты віно піць! -- узлаваўшыся, вылаяўся Мікіта і таропка пакрочыў.

14

На працы Мікіту чакала яшчэ адна непрыемнасць. Як і ўчора, на калідоры яго сустрэла Людміла Рыгораўна і паведаміла:

-- Эдуард Францавіч цябе выклікае. Зайдзі да яго.

Раманюк заўважыў, што вочы ў каханай заплаканыя. Ён узяў яе за руку.

-- Людачка, ты плакала?

Людміла Рыгораўна адвярнула галаву.

-- Эдуард Францавіч чакае! Ідзі, Мікіта.

15

Сёння вочы ў Эдуарда Францавіча былі халодныя, шчупачыныя.

Ногі ў Мікіты пацяжэлі, але ён стараўся трымацца спакойна.

-- Выклікалі, Эдуард Францавіч?

Начальнік пагладзіў далонню потную лысіну і пачаў крычаць, пырскаючы слінай на паліраваны стол.

-- З маёй сакратаркай распустай заняўся? Думаеш, што табе ўсё можна?.. Мне патэлефанавалі!

Эдуард Францавіч хацеў яшчэ штосьці дадаць, але з ягонага рота выпаў на стол пратэз з белымі зубамі. Раманюк застыў у здзіўленні, а начальнік імгненна схапіў пратэз, усунуў яго ў рот і прамармытаў:

-- Вон!

16

-- Лаяўся? -- пацікавілася Людміла Рыгораўна, калі Мікіта выскачыў з кабінета.

-- Так крычаў, што пратэз з рота выпаў! -- паведаміў Раманюк і хацеў узяць каханую за руку.

-- Не трэба! -- уздрыгнуўшы, сказала яна.

"Усё скончана. Гэтая слаўная дзяўчына больш не прыйдзе да мяне", -- падумаў Мікіта і, шоргаючы падэшвамі, як стары, па доўгім вузкім калідоры пацягнуўся ў свой кабінет.

17

На гэты раз Апанас стаяў воддаль ад пад'езда. Убачыўшы Мікіту, ён гукнуў:

-- Сёння без торта, Мікіта Іванавіч? Мабыць, граматку вам не ўручылі?

Раманюк з пагардай паглядзеў на Апанаса.

-- Дзякуй за званок, адстаўнік!

-- Я не тэлефанаваў да твайго начальніка, -- стаў апраўдвацца Апанас.

-- А ідзі ты віно піць! -- як і зранку, вылаяўся Мікіта і пайшоў у пад'езд.

18

Раманюк ляжаў на ложку, закінуўшы рукі за галаву, а Зайздрасць сядзела каля стала.

-- Зусім раскіс ты, Іванавіч!

-- Я ж толькі акрыяў, можна сказаць, жыць стаў, а яны мяне адразу ў гразь! -- выказаў крыўду Мікіта.

Зайздрасць наблізілася да ложка.

-- Цяпер ты зразумеў, чаму мяне гаспадары выганяюць?

-- Ведаю, чаму Апанас мне пазайздросціў. Ён п'яніца, а я ў адпрасаваным касцюмчыку хаджу, -- разважаючы, прагаварыў Мікіта. -- А Эдуарду Францавічу чаго яшчэ трэба? Сорак год начальнікам сядзіць!

-- Эдуард Францавіч тваёй маладосці пазайздросціў, -- ціха азвалася Зайздрасць. -- Іванавіч, ты мяне на двор выганіш і будзеш жыць, як раней жыў?

Раманюк зірнуў на партрэт маці. Яна ўсміхнулася яму і прагаварыла:

-- Сумуеш, сынок?

На вачах у Мікіты выступілі слёзы.

-- Вельмі сумую, мамачка!

-- Сынок, я кожны дзень гляджу на цябе і ўсё больш сваю віну адчуваю.

-- Чаму? -- запытаўся Мікіта.

-- Мабыць, не так выхоўвала цябе. Старалася, каб рос добрым, спагадлівым, сумленным. Ты добры, спагадлівы, паслухмяны, сумленны, так, але ўсё адзін. Мая душа баліць за цябе.

-- Мама, твая душа больш не будзе балець! – прамовіў Раманюк і, устаўшы з ложка, звярнуўся да Зайздрасці: -- Ты лічыш, што Людміла Рыгораўна чакае майго званка?

Зайздрасць заморгала вачыма-бусінкамі.

-- З нецярпеннем чакае, Іванавіч!

-- Я патэлефаную да яе, -- сказаў Мікіта і падняў тэлефонную трубку.

 

Апавяданне надрукавана ў зборніку “Русалка”.

Выдадзены ў выдавецтве “Беларусь”.

Якімовіч, А. М. Русалка : фантастычна-містычныя апавяданні  / Аляксей Якімовіч . – Мінск : Беларусь, 2020. – 136 с.