З напісанага даўней
Памяць – на сметнік?
Не
ведаю, як пачаць гэты допіс, як расказаць пра той страшны акт вандалізму, што
адбыўся ў нашых Жыровічах, дзе знаходзіцца славуты Жыровіцкі манастыр.
Музей
у Жыровіцкім саўгасе-тэхнікуме, так сказаць, пад барабанны грукат адкрылі ў
1981 годзе, а летам 1990 года па-варварску знішчылі, павыкідаўшы з вокнаў на
вуліцу пад старадаўнія манастырскія сцены яго экспанаты, якія дзсяць гадоў
збіралі навучэнцы і выкладчыкі тэхнікума. Многае пабачылі манастырскія муры,
але такое, пэўна, упершыню. Аб гэтым мне расказвалі жыхары Жыровіч, з якімі я
сустракаўся. Некаторых з іх добра ведаю, бо ў свой час працаваў у мясцовай
сярэдняй школе. Шчыра кажучы, не паверыў сваім вушам, калі першы раз пачуў ад
знаёмага з Жыровіч: “А музея ў тэхнікуме ўжо няма, знішчылі яго”.
Слухаць
гэта было балюча і прыкра. Там, у Жыровічах, засталася і часцінка маёй душы. З
мясцовымі настаўнікамі і вучнямі мне давялося аднаўляць прозвішчы, імёны, гады
нараджэння жыхароў вёскі Андрэева (яна знаходзілася непадалёку ад Жыровіч),
спаленых у час вайны карнікамі ў гумне. Дагэтуль памятаю расказы жыхароў вёсак
Залессе і Загор’е аб тым, як яны збіралі на пажарышчы абгарэлыя косці, гузікі,
школьныя пёркі, узятыя дзецьмі з сабою. Мусіць, пашкадавалі пакідаць у хаце,
баяліся, што забяруць гітлераўцы. Пра гэтыя пёркі я нават напісаў
апавяданне. А пошукавую работу да канца
так і не давёў, бо перавялі на іншае месца працы. І быў рады, калі пазней,
наведаўшы музей, убачыў па-майстэрску выкананы макет палаючай хаты і доўгі спіс
спаленых жыхароў вёскі Андрэева.
У
даўняй газетнай публікацыі аб музеі Жыровіцкага саўгаса-тэхнікума чытаю: “У
адным са шматлікіх запісаў, пакінутых у кнізе наведвальнікаў музея, гаворыцца:
“Дзякуем стваральнікам музея за магчымасць пазнаёміцца з бытам беларускай
вёскі, з гераічнымі справамі воінаў Савецкай Арміі і партызан”. Такі водгук
пакінула чэхаславацкая дэлегацыя з Браціславы. Чэхі і славакі за тысячы
кіламетраў ехалі не толькі дзеля таго, каб паглядзець на Жыровіцкія цэрквы, але
і каб пазнаёміцца з гераічнымі справамі воінаў і партызан у час вайны.
Музея
няма, не стала. Куды зніклі яго экспанаты, тыя ж пажоўклыя ад часу пісьмы
франтавікоў, фотаздымкі часоў вайны? Былі ў музеі і экспанаты, якія перадавалі
атмасферу жыцця пры фашысцкай акупацыі, сярод іх – загады і аб’явы акупацыйных
улад. У адным забараняецца з’яўляцца на вуліцах вёскі з 22 да 5 гадзін, у
другіх ад сялян патрабуюць тэрмінова здаць прадукты харчавання. Дэманстраваўся
ў музеі скураны бізун з касцяной рукаяткай, які быў знойдзены на гарышчы
Жыровіцкага паліцэйскага ўчастка. Мажліва, якраз ім карыстаўся слонімскі
гебітскамісар Герхард Эрэн ці ягоны памагаты начальнік штаба жандармерыі Лотар
Шульц, чорная памяць аб якіх дагэтуль жыве ў навакольных вёсках. Помніцца мне
выстаўленая ў музеі копія акта, дзе былі пералічаны ахвяры гітілераўцаў. Сярод
іх хірург К. Жураўлёва з дочкамі пяці і сямі гадоў, зубны лекар В. Чарняўская з
двума сынамі двух і пяці гадоў, лекар Д. Зайцаў, інжынер Т. Сяргеева, бухгалтар
І. Нічыпаровіч, пятнаццаць навучэнцаў настаўніцкай семінарыі. Экспанаваліся ў
музеі прылады і рэчы даўняга сялянскага побыту. Усяго гэтага цяпер няма. Як
расказваюць відавочцы, усе экспанаты былі пагружаны на самазвал і вывезены на
сметнік.
Пра
гэта я раней напісаў у раённай газеце “Слонімскі веснік”. Хоць прайшло нямала
часу, але адказу на публікацыю няма. Усе маўчаць. Мо скажа сваё слова
Міністэрства культуры, якое калісьці зарэгістравала Жыровіцкі музей баявой і
працоўнай славы?
Аляксей
Якімовіч,
член Саюза
пісьменнікаў Беларусі,
г. Слонім.
Напісана ў верасні 1991 года.
