Творчы ўрок у 3 класе. СУФІКС
Мэты: сфарміраваць паняцце пра суфікс
як частку слова, якая служыць для
ўтварэння новых слоў; фарміраваць
уменні і навыкі знаходзіць суфіксы ў словах і ўтвараць словы з іх дапамогай; садзейнічаць
развіццю маўлення; выпрацоўваць
арфаграфічную пільнасць; пашыраць слоўнікавы запас вучняў; абуджаць у іх цікавасць да беларускай мовы; прывіваць жаданне вучыцца, атрымліваць у школе
веды.
Ход
урока
1. Арганізацыйны момант.
Прыгожы,
духмяны,
Пшанічны, жытнёвы.
Любім, вымаўляем
Нашай мовы словы.
• Якія беларускія
словы вы ведаеце? Назавіце іх.
2. Праверка дамашняга
задання.
3. Арфаграфічная размінка.
Н а с т а ў н і к. На папярэднім уроку мы
вывучалі... (прыстаўку). Прыстаўкі с-
і з- разгубіліся і не ведаюць, дзе іх словы. Давайце дапаможам ім,
злучым лініямі (выконваюць два вучні каля
дошкі, астатнія -- на картках у парах).
клеіць
рабіць
лічыць
з- хадзіць с-
пакаваць
жаць
• Успомнім правіла
правапісу прыставак з-,
с-.
4.Чыстапісанне.
Прачытайце словы,
якія запісаны на дошцы:
скасіць вясковая каса
• На хвілінцы чыстапісання напішам тры літары, якія
знаходзяцца ў прыстаўцы першага слова, у пачатку кораня другога слова і ў
канчатку трэцяга. Якія гэта літары?
с в а
• Вызначыце парадак літар у дадзеным радзе:
сва ссва
свва сваа сссва...
(У радзе напісаны літары с, в, а; па чарзе ўдвойваецца
іх колькасць: спачатку с, потым в, а;
затым утройваецца).
• Напішыце гэты рад,
захоўваючы паслядоўнасць.
• Прыдумайце і запішыце
сказ, выкарыстаўшы два словы з прапанаваных: скасіць, вясковая, каса.
5. Паведамленне тэмы і
мэт урока.
Н а с т а ў н і к. Ці захоча хто-небудзь з вас
пакаштаваць мыла? А часам пра чалавека кажуць: "Пайшоў як мыла з'еўшы".
Так гавораць тады, калі чалавек нечым незадаволены, у дрэнным настроі.
Але хто сапсаваў яму настрой? Можа, ён сам? Вельмі часта настрой чалавека
залежыць ад яго самога, ад яго працы на ўроку. Не будзем ленавацца, разам з
казкай актыўна папрацуем, як след вывучым частку слова -- суфікс і тым самым
створым сабе добры настрой.
6. Вывучэнне і замацаванне новага матэрыялу.
Чытанне казкі.
У гэты дзень Шпачку было вельмі сумна, бо з самай
раніцы з Сарокай пасварыўся. А з-за
чаго, запытацца? Ён, Шпачок, дзеля жарту ў калюжыну ўскочыў, крыльцамі пырхнуў
і Сароку вадою абліў і прабачэння не папрасіў.
Цяпер адзін сядзіць на галінцы, пазірае ў
адчыненае акно хаты, дзе дзяўчынка
Насця вучыць правіла.
Заслухаўся
Шпачок, не заўважыў, як Сарока побач з
ім на галінку села.
Загайдалася
галінка ад цяжару, а Сарока ўсміхнулася Шпачку.
Шпачок адразу
павесялеў і запытаўся:
-
Сарока-белабока, ты больш не злуешся на мяне?
- Тсс! - ціха прамовіла Сарока. - Давай
Насцю паслухаем.
У гэты час
Насця гучна прачытала:
- Суфікс – гэта частка слова. Ён
знаходзіцца пасля кораня перад канчаткам. З дапамогай суфікса ўтвараюцца словы з новым значэннем.
- Суфікс
вывучае! - адзначыў Шпачок.
- А ты,
відаць, тут даўно сядзіш! - засакатала Сарока. - Напэўна, шмат запомніў.
- Я асаблівасці
суфікса надта добра запомніў! - упэўнена прамовіў Шпачок. - Першая асаблівасць:
суфікс -- частка слова; другая асаблівасць: ён знаходзіцца пасля кораня перад
канчаткам.
• Яшчэ якую асаблівасць
суфікса не назваў Шпачок? (Утварае
словы з новым значэннем.)
Самастойная праца.
Ад слова "лес" пры дапамозе
суфікса –н- утварыце слова
з новым значэннем. Абазначце значком
^ суфікс -- частку слова, якая
знаходзіцца пасля кораня перад канчаткам.
Чытанне працягу казкі ў спалучэнні з
гутаркай і практычнай працай вучняў.
Н а с т а ў н і к. Паслухайце працяг нашай казкі.
Сарока ўбачыла
каля хаты Насцін мяч і прапанавала Шпачку:
- Давай
пагуляем. Мяч адзін аднаму будзем кідаць і пры дапамозе суфіксаў новыя словы
ўтвараць.
- Добра
прыдумана! - зусім павесялеў
Шпачок.
Сарока кінула
мяч і назвала слова "сад".
Шпачок злавіў
мяч і, назваўшы слова "садовы", кінуў мяч сяброўцы.
Сарока назвала
слова "садавіна" і зноў кінула мяч Шпачку.
Злавіўшы мяч,
Шпачок назваў слова "садавінка".
Стварэнне праблемнай сітуацыі.
Сад - садовы -
садавіна- садавінка.
• Пры дапамозе якіх
суфіксаў утвораны гэтыя словы?
• Якое з іх перадае
пачуццё? (Пачуцці -- радасць, захапленне, замілаванне і інш.).
• Пры дапамозе якога
суфікса перадаецца гэта пачуццё? Якое пачуццё?
Лінгвістычны каментарый настаўніка.
Запомніце! Некаторыя
суфіксы надаюць словам памяншальна-ласкальнае значэнне.
Гукавая гульня "Назавіце слова".
Прачытайце верш і назавіце патрэбнае слова.
З самай раніцы у полі
Вецярок
гуляе,
З каласкамі залатымі
Ціха … (размаўляе).
Аляксей Якімовіч.
• Назавіце суфіксы, якія надаюць словам
памяншальна-ласкальнае значэнне.
Праца са словам.
На картцы запісаны два наборы літар і слова.
Выберыце слова.
Смыжанка
Дождж Каравурка (Дождж.)
• Што дапамагло вам адрозніць слова ад набору літар?
(Словам можна назваць толькі тое, што мае нейкае значэнне, нейкі сэнс.)
•
Што абазначае слова
"дождж"? (З'яву прыроды.)
• Якія яшчэ з'явы прыроды вы ведаеце?
• Павучымся заклікаць дождж. Для гэтага вывучым
заклічку.
Дожджык, дожджычак, з’явіся,
На зямлю
хутчэй спусціся.
Мы цябе
даўно чакаем,
Разам
дружна выклікаем.
Аляксей Якімовіч.
• Ці ёсць суфікс у слове "дождж"? А ў
словах "дожджык", “дожджычак”?
Фізкультхвілінка.
Вучні паказваюць, як з’яўляецца хмарка, як падаюць
дажджынкі, даганяючы адна адну, як дзеці ўцякаюць, хаваючыся ад дажджу.
Утварэннне слоў у спалучэнні са слоўнікавай працай.
З дапамогай
суфіксаў утварыце словы з новым значэннем ад слоў "сасна", "воз", "гара", "снег", "чаромха", "павук".
• Ці ёсць сярод іх словы з
памяншальна-ласкальным значэннем? Утварыце іх, калі няма.
• Дзе вы бачылі чаромху? Калі яна зацвітае?
Каментарый настаўніка.
Цікава ведаць! Да
слова "чаромха" можна падабраць сінонім "чарэмшына".
Адгадайце загадку па прыметах:
1) яна зацвітае ў маі;
2) яе кветкі белыя, вельмі духмяныя;
3) звычайна пышная, густая.
• Што гэта? (Чаромха.)
• Пры напісанні слова "чаромха" ў якім месцы вас падпільноўвае Памылка
Памылкаўна?
• Растлумачце правапіс літары а ў першым складзе.
• Перакладзіце на рускую мову слова
"чаромха". Параўнайце гучанне і напісанне.
• Растлумачце напісанне слова "павук".
• Раскрыйце сэнс параўнання "ўблытаў, як павук
муху ў павуцінне". Складзіце і запішыце сказ з гэтм параўнаннем.
Лінгвістычны каментарый настаўніка.
Ведайце! Павук --
слоўнікавае слова. Запомніце, як яно пішацца.
Праца з дэфармаваным тэкстам.
Спішыце,
устаўляючы патрэбныя літары. Абазначце суфіксы ў словах з
памяншальна-ласкальным значэннем “жоўценькім”, “пясочку”, “зялёненькім”,
“лясочку”.
Кончыліся,
дзеці, вашы гульні
Каля светлай
р..чкі, каля пуні ,
І на
жоўценькім пясочку,
І ў
зялёненькім лясочку.
Пахавайце
вуды, стр..лы, лукі,
Прыступайце,
дзеці, да навукі,
Каб
было ўсё акуратна,
Каб
вучы..а на “выдатна”.
Якуб Колас [2, с. 8, “Раніца ў
нядзельку”. “За навуку”].
• Вызначце значэнне слова “пуня”. (Збудаванне для сена.) [1, с. 276,
“Тлумачальны слоўнік”].
• Да чаго заклікае дзяцей паэт?
Вясёлая хвілінка.
Вымаўляем правільна. Я прачытаю верш, а песню,
звон камарыкаў – з-з-з, з-з-з-, з-з-з – потым перадасце і вы.
Зялёненькі конік
На цымбалах грае.
Насаценькіх камарыкаў
Спяваць запрашае.
Аляксей Якімовіч.
• Пакажам, як звіняць камарыкі, прамовім разам:
“З-з-з, з-з-з, з-з-з…”
• Назавіце словы з
памяншальна-ласкальным значэннем.
Якія суфіксы надаюць словам гэта значэнне?
Гульня "Сказ-жартаўнік".
Выправіце памылкі ў сказе з парушанымі сэнсавымі
сувязямі.
Траўка ідзе да казы.
• Вучань сцвярджае,
што ў словах "траўка", "казы" а) ёсць суфіксы, б)
няма суфіксаў. Правільна гэта?
Хвілінка адкрыцця.
Утварыце імёны па бацьку з дапамогай суфіксаў -авіч(-овіч), -аўн(-оўн)
ад дадзеных уласных імён.
Узор. Іван -
Іванавіч- Іванаўна.
Сымон, Кандрат, Ігнат, Піліп, Міхаіл, Яўген.
Праца з запіскай-“дапамагаткай”.
Вучні атрымліваюць запіскі-"дапамагаткі
"Як знайсці суфікс у слове".
Каб знайсці суфікс у слове "дружная",
трэба разважаць так:
1. Змяняю
слова: дружная, дружнай, дружных. Выдзяляю ў слове "дружная" канчатак -ая.
2. Падбіраю
аднакаранёвыя словы: дружная, дружба, дружыць, падружыць. Выдзяляю агульную
частку -- корань друж-.
3. Суфікс – частка слова. Ён стаіць пасля
кораня перад канчаткам. Значыць, у слове
"дружная" суфікс -н- . Выдзяляю яго знакам
^ : дружная.
• Карыстаючыся Запіскай-"дапамагаткай", знайдзіце суфікс у
слове "снежны".
Узбагачаем мову словам Якуба Коласа.
Раскрываючы дужкі, запішыце словы з
выбарам літар. Выразна прачытайце вершаваныя радкі Якуба Коласа.
Ну, пачнём мы казку так:
Жыў
ды быў на свеце рак
З
доўгімі вусішчамі,
З чорнымі вач(і, ы)шчамі,
Зыркімі,
лупатымі,
З
лапамі разгатымі,
Шырач(е,
э)зны ў шыі,
Клешні
-- во якія!
А як вусам
павядзе --
Страшна
робіцца ў вадзе!
Ры(б, п)кі хвосцікам мяльнуць
Ды галоўкамі
кіўнуць...
А маруда той,
лінок,
Віль хвастом
-- ды пад кусток [2, с. 197, “Раніца
ў нядзельку”. “Рак-вусач”].
• Якім малюецца ў тэксце рак? Якія суфіксы
выкарыстаў для гэтага паэт? Якое значэнне яны надаюць словам?
• Чаму словы з іншымі суфіксамі ўжыты паэтам, калі
ён гаворыць пра рыбак?
• Растлумачце
значэнні слоў "лупатымі" (вялікімі,
на выкаце), "разгатымі "(разгалістымі, доўгімі), "мяльнуць" (тут
павернуць), "маруда" (які прывык рабіць павольна, няхутка), "віль" (тут махнуць). Падбярыце да іх сінонімы.
• У слове “казку” напісанне літары з
не адпавядае вымаўленню. Каб праверыць, якую літару трэба пісаць, звярніцеся да
слова ласкава, утварыце яго памяншальна-ласкальную форму. (Казачка.)
Тэсты.
Падкрэсліце патрэбнае.
Суфікс служыць:
1) для сувязі слоў у сказе;
2) утварае слова з новым значэннем.
• Падкрэсліце словы, у якіх суфікс вызначаны
правільна.
1. Домік.
2. Школьны. 3. Прыгарадны.
• Падкрэсліце слова, якое не мае суфікса.
1. Сад. 2.
Садовы. 3.Пасадка.
7. Падвядзенне вынікаў урока.
• Што такое суфікс? Для чаго ён служыць?
8. Заданне на дом.
Спіс выкарыстанай літаратуры
1. Баханькоў,
А. Я. Тлумачальны слоўнік беларускай мовы: для сярэдняй школы / А. Я.
Баханькоў, І. М. Гайдукевіч, П. П. Шуба. – 2-е выд., перапрац. і дап. -- Мінск : Нар. асвета, 1972. – 376 с.
2. Колас, Я. Раніца ў нядзельку : вершы,
апавяданні, казкі / Якуб Колас. —Мінск : Беларусь, 1969. — 224 с.
Упершыню надрукаваны ў дадатку да часопіса “Пачатковае навучанне: сям’я,
дзіцячы сад, школа” ў № 20 (2017 год) не ў гэтым, а ў іншым, змененым варыянце.
