Праверце сваю логіку і інтуіцыю. “Як узніклі
фразеалагізмы (мастацкія гіпотэзы)”
Логіка – уменне
разважаць і рабіць вывады.
Сінонімы да слова “інтуіцыя”: чуццё, прадбачлівасць, здагадка.
Фразеалагізм – непадзельнае
словазлучэнне. Ён ужываецца ў пераносным значэнні.
У мінскім выдавецтве “Беларусь” выйшла мая кніга
“Нязваныя госці”, у якой змешчаны прыгодніцка-гістарычная аповесць, мастацкія
гіпотэзы, вершы і прыпеўкі для настрою.
1. Урывак з
мастацкай гіпотэзы пра фразеалагізм.
Максімава хата ў вёсцы была апошняя, крайняя. Таму на
агарод, які красаваў каля хаты, не раз і не два забягалі козы, авечкі, каб
скубянуць, вырваць што-небудзь смачненькае з градкі.
Аднаго дня Гэля, жонка
Максіма, сказала яму:
-- Агарод трэба загарадзіць.
-- Трэба, -- азваўся Максім і цяжка ўздыхнуў. Ён і сам
ведаў, што агарод трэба загарадзіць, але не ведаў, як гэта зрабіць.
-- Дык не цягні, бярыся за справу.
Максім зноў цяжка ўздыхнуў.
-- Каб
загарадзіць, патрэбны слупкі, жэрдкі…
-- І лаза на частакол, -- напомніла мужу кабета.
Максім прайшоўся па пакоі.
-- Лазы на частакол на балоце нарэжу, разраслася. А дзе
слупкі і жэрдкі ўзяць?
-- У лесе, -- падказала Гэля.
У гэтым урыўку
расказваецца, як узнік фразеалагізм:
а) “без аглядкі”;
б) “агарод гарадзіць”.
• З двух варыянтаў выберыце патрэбны.
2. Урывак з
мастацкай гіпотэзы пра фразеалагізм.
Некалі на беларускую вёску Залессе некалькі гадоў запар
нападалі ворагі. Гэта адбывалася восенню, калі ў садах спелі яблыкі, грушы,
слівы, а на полі, у агародах вырастаў ураджай. Ворагі стараліся ўварвацца ў
вёску ноччу альбо на світанні. Таму ў гэты час на ўскрайку вёскі стаялі
вартавыя. Яны і паведамлялі, што з’явіліся чужынцы. Тады мужчыны выбягалі з
хатаў з лукамі, з дзідамі, з шаблямі і нават з косамі. Яны ўмелі абараняцца.
Навучыліся за доўгія гады.
Аднойчы пасля такога зацятага бою сівабароды Панас з
горыччу сказаў:
-- Ад бою да бою жывём!
У гэтым урыўку
расказваецца, як узнік фразеалагізм:
а)
“адбою няма”;
б) “ад Адама”.
• З двух варыянтаў выберыце патрэбны.
3. Урывак з
мастацкай гіпотэзы пра фразеалагізм.
-- Сёння перад людзьмі будзеш гаварыць? – пацікавілася ў
Сцяпана яго жонка Таклюся.
Сцяпан прыгладзіў на галаве непадатлівы віхор.
-- Буду!
-- Думаеш, што
паслухаюцца цябе людзі?
Сцяпан паціснуў плячыма. У самым пачатку вёскі сярод
вуліцы ўтварылася гразкая яміна. Пасля дажджу яна заўсёды запаўняецца вадой.
Цягнучы вазы, коні месяць капытамі клейкую гразь.
Сёння ён, Сцяпан, прапануе людзям засыпаць яміну.
Невядома, ці паслухаюцца яны яго. Даўно ўтварылася яна. Вяскоўцы прывыклі да яе, як прывыкае
чалавек да крапівы, якая расце за плотам.
-- Не лезь! Хіба табе больш, чым іншым, трэба? – пачала
адгаворваць мужа Таклюся. Яна адчувала: сёння Сцяпан можа пасварыцца з вясковай
грамадой.
-- Трэба! Трэба засыпаць яе, -- цвёрда сказаў Сцяпан і
выйшаў на двор.
Непадалёку ўжо сабраліся аднавяскоўцы.
З натоўпу выступіў Сцяпанаў адналетак Мікіта. Ён быў
высокі, мажны, шырокі ў плячах. “Асілачак”, -- так называлі яго ў вёсцы.
-- Чаго людзей паклікаў, Сцяпан? – запытаўся Мікіта.
-- Навальніца прайшла!.. – пачаў Сцяпан.
Мікіта павярнуўся да натоўпу і рукою паказаў на Сцяпана.
-- Во дзіва!
“Ён хоча падняць мяне на смех, хоча, каб людзі пасмяяліся
з мяне”, -- здагадаўся Сцяпан.
У гэтым урыўку
расказваецца, як узнік фразеалагізм:
а) “белая варона”;
б) “валіцца з ног”.
• З двух варыянтаў выберыце патрэбны.
4. Задумаць ці распачаць надта цяжкую справу – гэта:
а) адбою няма; б) агарод гарадзіць; в) белая варона.
• З трох варыянтаў выберыце
патрэбны.
5. Пра чалавека, які выдзяляецца сярод іншых, -- гэта:
а) адбою няма; б) агарод гарадзіць; в) белая варона.
• З трох варыянтаў выберыце
патрэбны.
6. Ідзе многа – гэта:
а) адбою няма; б) агарод гарадзіць; в) белая варона.
• З трох варыянтаў выберыце
патрэбны.
Адказы (выкарыстоўвайце толькі для кантролю; словы напісаны наадварот). 1. Ьціздараг дорага. 2. Амян юобда. 3. Анорав
яалеб. 4 б. 5 в. 6 а.
Якімовіч, А. М. Нязваныя госці:
прыгодніцка-гістарычная аповесць, мастацкія гіпотэзы, вершы, прыпеўкі для
настрою / Аляксей Якімовіч. – Мінск : Беларусь, 2022. – 199 с.
